کشور سالهاست که در شرایط ناپایدار اقتصادی با تکیه بر فروش نفت همچون وسیله‌ای که در شیب تند به زور انرژی نفت درجا مانده و اگر روزی این نفت به پایان برسد .
خبرگزاری دانشجو میزبان کارشناسان جوان اقتصادی بود تا در فضایی دوستانه و علمی به بحث درباره دغدغه‌های معیشت و مشکلات اقتصادی کشور بپردازند؛ مشروح این میزگرد که با حضور سردبیر رتبه انلاین همراه بود را می خوانید:
مهدیار اسماعیلی کارشناس اقتصادی: دولت در جامعه سه نقش کلی دارد: سلامت، آموزش و امنیت.
مشکل اصلی این است که این سه مولفه به پای کشور گران تمام می‌شود و اگر به یک پیمانکار بدهیم می‌تواند این سه را بسیار ارزان‌تر تمام کند و شاید یک سوم و یک چهارم هزینه فعلی را برایش انجام دهد. عوامل مختلفی در این گران تمام شدن نقش داشته؛ بدنه دولت بزرگ است و بروکراسی زیاد، هر دولتی که روی کار می‌آید خود را مستاجر می‌داند و اهداف دولت‌ها در ایران کوتاه مدت شده است. مجموعه این عوامل کشور را به اینجا رسانده است.دولت طی چهل سال گذشته بیماری‌های مضمنی را درست کرده؛ اگر بانک ما ناکارآمد است، اگر نظام اداری ما ناکارآمد است، اگر هزینه‌های دولتی بالاست ناشی از بیماری اقتصاد است؛ یعنی حکمرانی مناسب و به صرفه‌ای انجام نشده است.
اسماعیلی افزود: نکته دوم و مهم درباره مردم این است که نظام اداری ما و روابط قوا و سازمان‌ها برای این هدف طراحی نشده که بهینه عمل کنند و طی بازه دویست ساله گذشته برای مردم برنامه‌ای نداشتیم. مردم در بازی اقتصادی نقشی ندارند. همه مردم ما دوست دارند یک پول یا یک ارثی پیدا کنند و به زودی پولدار شود، مردم به فکر کارآفرینی نیستند و مردم در نگاه کلان تربیت صحیح یا فرهنگ سازی نشده اند. ریشه آن دولت است که با صندوقی به نام فروش نفت معایب مردم را رفع کرده است. اسماعیلی تصریح کرد: دولت دست در صندوق خود می‌کند و خرج می‌کند بدون اینکه به فکر بهینه سازی باشد و مردم هم همین امر را یاد گرفته اند. چیزی به نام کارآفرینی و اینکه مردم باید کشور را نجات دهند در کودکی و بزرگسالی به مردم آموزش داده نشده است. همه دوست دارند کارمند و بیمه باشند بدون اینکه زحمت زیادی بکشند. اسماعیلی افزود: نکته سوم که باید به آن تاکید شود قضیه دشمن است، چیزی به نام خرابکاری اقتصادی و تخریب عملیاتی اقتصاد سالهاست بر علیه کشور ما فعال است که کلی ویرانی داشته است و نمونه‌های زیادی از آن وجود دارد. ما نسبت به دشمن غافل هستیم و بعضی‌ها این را توهم توطئه می‌دانند.
مهدیار اسماعیلی: این سه محور، نهادها، مردم و دشمن باعث شده ما به اینجا برسیم و هرجا که شیر نفت یک مقدار ریپ می‌زند صدای همه در می‌آید و اگر به حالت تعادل بازگردد بازهم صدا‌ها ساکت می‌شود. ما هیچ راهی جز تعادل بخشی دائمی به اقتصاد نداریم، اصولگرایی آرمانگرایی می‌کند و می‌گوید من اقتصاد را به بالا می‌برم، ولی اصلاح طلبی می‌گوید همانجا که هستی پایین‌تر برویم تا تعادل دائمی ایجاد شود.
طهماسبی پور روزنامه نگار اقتصادی: بنده با کلیات بحث شما کاملا موافقم. مشکل ما در سه بخش است. فرهنگ عمومی، فرهنگ دولتی و فرهنگ بین المللی. در همه بخش‌ها تفکر «ما خوبیم» در ذهن ایرانی‌ها دیده می‌شود. گاهی در بین مردم این تفکر جاری است که بدون تلاش ویژه برای تعالی و پیشرفت می‌توان رشد داشت. از همین رو در بخش اول باید ابتدا مشکلات خود را بپذیریم و این موضوع هزینه دارد. متاسفانه یک نگاه راحت طلبی دیده می‌شود. وقتی از دشمن یاد می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که در کشور‌های دیگر هم همیشه دشمن بوده است. مشکل از ماست که نمی‌توانیم با دشمن به شکل اصولی برخورد کنیم. ما باید توان علمی را بالا می‌بردیم و اقتصاد علمی و بهره ور را در کشور احیا می‌کردیم تا بتوانیم مقابل دشمن‌هایمان بایستیم. نگاهی به داخل کشور نشان می‌دهد که آموزش‌های ما غیراستاندارد است. با دکان‌هایی به نام دانشگاه که فقط مدرک تولید می‌کنند، نمی‌توانیم کار تخصصی کنیم و اقتصاد را بهبود بدهیم.
طهماسبی‌پور تصریح کرد: بیایید از خودمان یک سئوال مهم بپرسیم. ما چقدر خود را در مشکلات امروزمان مسئول می‌دانیم و چقدر به تعهد خود در مشاغلمان پایبند هستیم. در جامعه امروز ایران، رقابت منفی به جای رقابت مثبت برقرار شده است. در شبکه‌های اجتماعی مردم فقط به دنبال چشم وهم چشمی هستند. حکومت اسلامی که آرمان شهر خود را بر اساس معنویت بنیان کرده است آیا توانسته مانع از این شود که مردم به سمت ماتریالیسم نروند؟
طهماسبی‌پور تصریح کرد: بحث دوم فرهنگ دولتی است و اقتصاد نفتی که با بیماری هلندی شناخهته می‌شود.
دولت‌های رانتیر در طول دهه‌های طولانی با رانت و امکان نفت، هر کار خواسته اند کرده اند و در این میان به مقوله‌هایی مانند کارایی و کیفیت و بهره وری توجه لازم را نداشته اند. حتی در دهه چهل که شکوفایی اقتصاد ایران را شاهد هستیم، رانت نفت بوده که خدمات زیادی به کشور کرده است.
در بحث سوم یا همان فرهنگ بین المللی هم باید توضیح بدهم که مشکل از ماست. آقای اسماعیلی از عنوان دشمن و نقشش یاد کردند کردند، اما من آن را به عنوان فرهنگ ارتباط جهانی تعریف می‌کنم. ما حتما باید این فرهنگ را اصلاح کنیم و ارتباط با دنیا را با تعریفی درست برای حفظ منافعمان معنی کنیم.
محمد علی مسعودی: به نظرم درباره معیشت مردم که گفتیم مشکل بیشتر مردم هستند که درگیر اشرافی بازی شده‌اند. مردم حقوقی دارند و حق دارند پیگیری کنند و وقتی می‌بینند سیستم اداری کشور سیستم توزیع رانت است آن هم حق خود می‌داند که خود را برای ورود به رانت محق بداند. در همین مقطع جنگ پیش می‌آید که مردم جوری دیگر ایثارگری می‌کنند.مهمترین مشکل ما این است که انقلاب به هیچ وجه در اقتصاد رخ نداد و همان ساختار خام فروشی نفت که در دوران پهلوی بود ادامه یافت. رفتار‌های اصلی اقتصادی دولت‌های خاتمی، احمدی نژاد و هاشمی با وجود تفاوت‌ها مانند هم بود. احمدی نژاد پرکار بود تا زمانی که نفت را در اختیار داشت و زمانی که نفت را از او گرفتند ندانست باید چه بکند. دولت احمدی نژاد تدبیری برای زندگی بدون نفت نداشت.وی افزود: روحانی بنا را بر آزاد شدن نفت گذاشت، ولی اشتباه این بود که فکر بسته شدن سیستم بانکی بین المللی را نکرده بود که آمریکا روی آن برنامه ریزی کرده است.
طهماسبی پور: در ایران برنامه مشخصی برای اقتصاد نداریم و چیزی به نام تفکر اقتصادی نداریم؛ از یک طرف از اقتصاد باز دفاع کرده و از طرف دیگر اقتصاد اسلامی را اضافه کرده و از طرف دیگر چیزی به نام اقتصاد مقاومتی را اجرایی می‌کنیم انبوهی از قوانین داریم که نمی‌دانیم کدامیک را اجرا کنیم. متاسفانه سالیان سال است اقتصاد را پوپولیستی کرده ایم و آن را به سیاست گره زده‌ایم.
محمد علی مسعودی: می‌گویند کارت سوخت باعث فساد می‌شود زمانی که کارت سوخت نبود تانکر تانکر قاچاق می‌شد تنها جایی که با احیای کارت‌های سوخت مخالفت می‌کنند جایگاه داران سوخت هستند. جریانی که مخالف منافع شان هست جو را طوری درست کرده و این جو را به مردم گره می‌زند.
طهماسبی پور: بین بحث‌های ما تناقض ایجاد نمی‌شود، اگر دو نوع نگاه اقتصادی را داشته باشیم اقتصاد یک علم است و نباید با نگاه سیاسی به اقتصاد نگریست.
مهدیار اسماعیلی: مسائل کلی کشور مشخص است و مدل‌های حل هم مشخص است. در حرف دو بزرگوار بود در شیوه‌های اجرا کار داریم، اجرا بلد نیستیم یک حلقه علم اجرای اقتصاد است و متاسفانه ما این شیوه را نداریم. به عنوان کسی که کنار جناب سیف و بهمنی بودم می‌گویم راهکار دو فرد برای اداره نقدینگی نظام بانکداری یکی است، ولی در اجرا به مشکل می‌خورند. در پیاده سازی اقتصاد مشکل داریم. مساله این است که اقتصاددان ما چیز دیگری ندارند و بلد نیستند، فکر می‌کنیم زیادی بلد هستیم، ولی چیزی نمی‌دانیم. تکنیکی در چهار ساله اول دولت روحانی برای خروج از رکود بلد نبودیم، نیازی به راهکار جدید داریم.
طهماسبی پور: در کشور‌های خارجی حکمرانی خوب علمی و اقتصادی داریم، ولی در اینجا دیده نمی‌شود. این جا منفعت گروه‌های سیاسی است آقازاده‌ها پول را از کجا آورده اند.
مهدیار اسماعیلی: نیاز به یک راه حل جدید در اقتصاد داریم، ولی برنامه مشخصی نداریم، مساله این است که اقتصاددان‌های ما تخصصی کار نکردیم و مثلا در حوزه تحریم متخصص اقتصادی نداریم. کشور سالهاست که در شرایط ناپایدار اقتصادی با تکیه بر فروش نفت همچون وسیله‌ای که در شیب تند به زور انرژی نفت درجا مانده و اگر روزی این نفت به پایان برسد سرعت عقب گرد کشور و زیان‌های اقتصادی قابل برآورد نیست.
دبیر اقتصادی خبرگزاری دانشجو: همه ما می‌دانیم در بخش تولید مشکل داریم، ولی واقعیت این است که نقدینگی سرگردان در جامعه را چطور باید به سمت تولید حرکت داد در صورتی که سرمایه گذار از ترس شکست و زمین گیر شدن از تولید فراری است. سود سرمایه گذاری در بخش تولید در دراز مدت حاصل می‌شود و اصطلاحاً به راحتی و فوری نقد نمی‌شود بنابراین باید با سیاست‌های تشویقی مردم را به سمت تولید سوق داده یا حتی اگر نیاز شد، وادار به سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف تولیدی که مزیت اقتصادی داریم کنیم، نه اینکه فکر سرمایه گذار را به سرمایه گذاری در بانک گره بزنیم.
شجاعی افزود: مردم برای سوددهی بیشتر و برگشت پول مطمئن‌تر نقدینگی را در بازارهای مختلف جا به جا می‌کنند. یک روز صحبت از جهش ارز و طلا می‌شود و دلار دپو می‌کنند و روزی می‌گویند سونامی قیمت مسکن و هر کسی به نوبه خودش وارد این بازار می‌شود در صورتی که مسکن کالای مصرفی است. به نظر می‌رسد نظام اقتصادی کشور هیچ برنامه‌ای برای تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در تولید ندارد. در سال‌های اخیر تولیدکنندگان خسارات جبران ناپذیری دیده‌اند.
امروز مشکلات عدیده در کشور از جمله فلج شدن تولید، بحث موسسات مالی و نرخ ارز بی تاثیر از این طرز فکر نبوده و با همین روند باید منتظر پس لرزه‌های بعدی باشیم. به اعتقاد من، ابزار‌های حمایتی از تولید اشتباه بوده است. در بعضی موارد تولید را به حال خودش رها کرده‌ایم که حقیقتا نیاز به حمایت دولت است و از طرفی حمایت‌های بی دریغ از تولید با راندمان پایین در بخش‌های دولتی که فقط می‌توانند نقش نمایش تبلیغاتی را برای دولت‌ها بازی کنند و همیشه درجا زدند و همین حالا هم هیچ آینده مثبتی برایشان متصور نیستیم ولی معتقدند باید باشند!
طهماسبی پور: مشکل دهه‌های اخیر اقتصاد ایران و استمرار چالش‌های اقتصادی از اینجا نشات می‌گیرد که دولت‌ها همیشه شعار مردم و دفاع از ان‌ها را سر داده اند، اما خواسته یا ناخواسته، در عمل در مسیر دفاع از سرمایه داران بد (رانت جویان) حرکت کرده‌اند.
محمد علی مسعودی: باید برنامه‌ای باشد که حرکت مردم را به یک سمت خوب جهت دهد مثلا شما با سهمیه بندی بنزین می‌توانید رفتار مصرف گرایانه مردم در بنزین را کنترل کنید پس نباید مصرف خرد مردم معیار باشد یا مذمت شود. فرآیند‌ها باید اصلاح شود چرا امروز در کشور مدرک گرایی باب شده، زیرا مردم دیده اند بسیاری با مدرک بالا به حقوق‌های خوب و بی دردسر و کارمندی می‌رسند و نباید به مردم خرده گرفت چرا مدرک گرا شده‌اند؛ سیستم اداری و حکومتی مردم را به مدرک گرایی کشانده است. وقتی مردم می‌گویند رانت ایجاد شده است می‌گویند چرا ما صاحب رانت نباشیم، حمایت از صنعت نو درست است، ولی باید حمایت افق داشته باشد خودروساز خارجی در کره جنوبی در اوایل تولید محصولات حضور نداشت، ولی این حمایت صرف ده سال بیشتر نبود.
طهماسبی پور: من در بخشی از صحبت‌هایم گفتم که یکی از مولفه‌ها مردم هستند. این بدان معنا نیست که تقصیر‌ها را بر گردن مردم بیاندازیم. مولفه اصلی در استمرار مشکلات اقتصاد ایران، روش اداره کشور توسط دولت‌هاست. آن هم دولت‌هایی که با اقتصاد رانتی عجین بوده اند.
بحث تنها این دولت نست. دولت‌های قبل و حتی حکومت قبلی هم در این مشکلات نقش اساسی و مهمی داشته اند. توجه داشته باشید که الان کسی نمی‌گوید مردم مقصر هستند. این اندیشه‌ها هستند که مشکل دارد. روش‌های اجرا نیز مشکل دارد و همه آقایان می‌دانند، اما برای تغییر وشعیت شجاعت لازم و برنامه ریزی دقیق متاسفانه وجود نداشته و ندارد.
باید بپذیریم که بدنه اقتصاد کشور آن قدر بیمار است که یک قانون و مصوبه، از بالا تا پایین و برای اجرا شدن ده‌ها بار تفسیر شخصی می‌شود. نمونه این موضوع روش اداره بازار ارز است. در اوج بی ثباتی بازار ارز، ساماندهی بازار به جمشید بسم اله می‌رسد و کسی نمی‌گوید ریشه مشکل چه بوده که همچنان ادامه دارد!