خودکفایی در تولید گندم مهمترین اقدام کشاورزی در سالهای پس از انقلاب است
امنیت غذایی یکی از مهمترین مقوله های امنیت اقتصادی و سیاسی در دنیای امروز است. چرا که در باور سیاستگذاران جهانی، تامین مواد اولیه غذایی در هر کشوری نیازمند بستر سازی هی گسترده ای در بخش‌های دیگر است. این روند در ایران پیش از انقلاب با اتکا به واردات گشترده مواد غذایی رخ می‌داد و پی از انقلاب با تغییراتی به روندی دیگر و متکی بر توان داخل دنبال شده است و در بخش‌هایی باعث بلوغ و شکوفایی شده است. چرا که سرزمین ایران دارای مساحتی بالغ بر 164 میلیون هکتار است که بیش از 51 میلیون هکتار از این اراضی از پتانسیل بالایی برای تولید محصولات کشاورزی برخوردار است. بخش کشاورزی ازمهم ترین واستراتژیک‌‌ترین بخش‌های اقتصادی کشوراست زیرا بحث سلامت، امنیت و تداوم جامعه به آن وابسته است. پس از انقلاب، دستاوردهای زیادی در بخش کشاورزی حاصل شده که با وجود خشکسالی شدید، تولیدات محصولات کشاورزی 6.7 برابر شد. پس از انقلاب اسلامی منحنی رو به سقوط کشاورزی ایران با شیب تند، صعودی و تولید محصولات کشاورزی از 18 میلیون تن در ابتدای انقلاب به 120 میلیون تن رسید. این وقایع در حالی رخ داد که پروژه آمریکایی اصلاحات ارضی شاه، که کشاورزی ایران را در معرض نابودی قرار داده بود و ایران صادرکننده محصولات کشاورزی را به یکی از بزرگترین واردکنندگان مواد غذایی تبدیل کرده بود.
بنابرآمار موجود در بخش کشاورزی، تولید محصولات از 29 درصد تولید ناخالص ملی در سال 1339 خورشیدی، به 9 درصد در سال 1356تنزل یافت؛ چراکه وابستگی اقتصاد در زمان قبل از پیروزی انقلاب روز به روز بیشتر می‌شد. با پیروزی انقلاب، رشد و توسعه پایدار اقتصادی با محوریت بخش کشاورزی دنبال شد، به طوری که خوداتکایی در بسیاری از محصولات در دستور کار قرار گرفت.رشد 300 درصدی ارزش افزوده بخش کشاورزی در آمار بانک جهانی، کارنامه درخشان کشاورزی پس از انقلاب است که باعث شده تا اکنون 90 درصد مواد غذایی مورد نیاز کشور در داخل کشور تولید‌شود.
مرور دستاوردهای کشاورزی
پس از انقلاب اسلامی صنعت سیلوسازی بومی و ظرفیت ذخیره‌سازی گندم 2 هزار درصد رشد داده شد. در سوی دیگر هم تولید محصولات باغی نسبت به سال 1356، بیست برابر و مصرف سرانه میوه و سبزیجات کشور 9 برابر شد.
تولید شیلات پس از انقلاب اسلامی با رشد نجومی از 32 هزار تن به یک میلیون تن رسید و مصرف سرانه ماهی 11 برابر شد.همچنین در تولید گوشت طیور از 160 هزار تن در ابتدای پیروزی انقلاب رشد 12.5 برابری داشته و به 2 میلیون تن رسیده است.
در روزهای پس از انقلاب اسلامی ، تولید تخم‌مرغ از 160 هزار تن در سال 1357 با رشد 6 برابری به 940 هزارتن ،تولید عسل از 6.6 هزار تن سال 1357 با رشد بیش از 12 برابری به 81.500 هزار تن در 1395 افزایش یافته است.
عملیات بیابان‌زدایی از 1.207 میلیون هکتار قبل از انقلاب با رشد 5 برابری به 5.994 میلیون هکتار ، عملیات مرتع‌داری از 170 هزار هکتار قبل از انقلاب با رشد 40 برابری به 6.716 میلیون هکتار، عملیات جنگل‌کاری در شمال کشور از 43 هزار هکتار با رشد 11.6 برابری به 498.9 هزار هکتار و زراعت چوب که قبل از انقلاب صفر بوده، به 262.3 هزار هکتار رسید.
خودکفایی در تولید گندم
خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک محصول استراتژیک و تامین امنیت غذایی جمعیت 80 میلیونی کشور، از مهمترین اقدامات سالهای پس از انقلاب است. به طوریکه بیش از ۵۰ درصد متوسط انرژی دریافتی هر نفردرطول روز ازطریق نان تامین می شود از این رو، با توجه به اهمیت خودکفایی کشوردراین محصول استراتژیک، برنامه افزایش تولید گندم پس از انقلاب اسلامی مورد توجه مسئولان نظام قرار گرفت و پس از ادغام وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی و تشکیل وزرات جهاد کشاورزی این بحث به طور جدی دنبال شد به طوریکه ایران در سال زراعی ۸۳ ـ۸۲ شاهد برگزاری جشن خودکفایی گندم در کشور بود. به دنبال خودکفایی در محصول گندم، انتقادهای متفاوتی از قبیل کاهش سطح زیر کشت سایر محصولات کشاورزی مثل جو و چغندرقند، تخریب منابع آب وخاک و زیست محیطی از سوی برخی از افراد مطرح شد.
علیقلی ایمانی رئیس بنیاد توانمند سازی گندمکاران در این خصوص با اشاره به اینکه تا قبل از انقلاب کشاورزی معیشتی رایج بود، اظهار کرد: تا دهه 40 ، نیمی از اراضی کشاورزی در اختیار بزرگ مالکان و مابقی اوقاف و خانواده‌های پادشاهان بود.
وی با اشاره به اینکه تا دهه 40 تنها بخش کوچکی از اراضی کشاورزی در اختیار کشاورزان خرده مالک بود، افزود: کشاورزانی که بنیه مالی نداشتند تا زمان اصلاحات ارضی در کشت و صنعت ها مشغول به فعالیت بودند اما با توجه به آنکه با اصلاحات ارضی اهداف مورد نظر تحقق پیدا نکرد، بخشی از این اراضی آزاد شد و به دست وابستگان حکومت وقت افتاد، که در نهایت کشاورزان را استثمار کردند.
رئیس بنیاد توانمندسازی گندمگاران مجموع تولید محصولات کشاورزی در دهه 40 را 7 میلیون و 900 هزارتن اعلام کرد و افزود: در سال 53، مجموع تولید محصولات کشاورزی 17 میلیون و 800 هزارتن و در چند ماه قبل از انقلاب 25 هزارتن بوده است، در حالیکه اکنون تولید محصولات مختلف کشاورزی به 120 میلیون تن در سال می رسد. وی با اشاره به اینکه تولید گندم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی حدود 3 میلیون تن بود ، بیان کرد: در سال های 57 و 58، حدود 1.5 تا 2 میلیون تن گندم مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شد، در حالیکه هم اکنون تولید گندم با افزایش 4 تا 5 برابری به بالای 11 میلیون تن رسیده است. به گفته وی؛ با وجود جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه در سالهای اخیر، تولید محصولات کشاورزی روند صعودی داشته است، به طوریکه هم اکنون بیش از 90 درصد نیاز کشور از محصولات داخلی تامین می شود.
مدیریت منابع آب در کشاورزی
شکوفایی کشاورزی در ایران بدون اشکال و خالی از ابهام هم نبوده و با هدر دادن منابع آبی کشور و بحرانی همراه شده است. موضوعی که در این ایام با عنوان خشکسالی و فرونشست زمین در جای جای ایران خود نمایی کرده و به خشکسالی‌ها منجر شده است.
در کشورهای پیشرفته به ازای هر متر مکعب آب، حدود سه کیلو گرم محصول کشاورزی برداشت می‌شود، در حالی که در ایران این مقدار به یک کیلوگرم هم نمی‌رسد، و به رغم مواجهه با کمبود آب، هر سال حدود 100 هزار هکتار از اراضی مناطق مختلف ایران زیر کشت هندوانه که به آب زیاد نیاز دارد، می‌رود و با مصرف غیراصولی و بی‌رویه این ماده حیاتی، برای تولید هر عدد این محصول به طور میانگین بیش از 500 لیتر آب مصرف می‌شود، در حالی که محاسبات مالی نشان می‌دهد که حتی در صورت استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کاهش میزان مصرف آن، باز هم کشت این محصول در بسیاری از مناطق ایران مقرون به‌صرفه نیست و این ناهنجاری در مورد برخی از دیگر محصولات مانند خیار نیز مصداق دارد.
مدیریت منابع آب‌های کشور اعم از آب‌های سطحی و به‌خصوص منابع آب‌های زیرزمینی که بخشی از آن در سالهای اخیر مورد سرقت کشورهای همسایه قرار گرفته و بخشی از آن در جایی مانند؛ بوشهر به آب شور دریا می‌پیوندد، همچنان با مشکل مواجه بوده و مهار نشده است و این موضوعی است که بسیاری از کشورها با ایجاد سدهای زیرزمینی توانسته‌اند بر آن فائق آیند.
وضعیت کشاورزی ایران به روایت فائو
سازمان جهانی خوار بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضعیت کشاورزی کشورمان در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود ۱۰۰ رقم محصول کشاورزی ایران در سال ۱۹۷۸ بیش از ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده است، این رقم را در پایان سال ۸۶ بیش از ۸۴ میلیون و ۱۰۴ هزار تن اعلام کرده است که بیش از ۵۵ میلیون تن رشد نشان می دهد. بنابراین گزارش، حجم تولید محصولات کشاورزی ایران طی سی سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۱۹۲ درصدی مواجه شده است. گزارش فائو حاکی است: تولید غلات در ایران در سال ۱۹۷۸ حدود ۸ میلیون و ۴۷۴ هزار تن بوده است که این رقم در حال حاضر به بیش از ۲۲ میلیون و ۸۰۹ هزار تن رسیده است. بر اساس این گزارش، تولید غلات در ایران طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با افزایش بیش از ۱۴ میلیون تنی و رشد ۱۶۹ درصدی مواجه شده است. بر اساس این گزارش، تولید انواع میوه در کشور ما در سال ۱۹۷۸ حدود ۲ میلیون و ۸۸۳ هزار تن بوده که این رقم در سال جاری با افزایش ۱۱ میلیون تنی به ۱۳ میلیون و ۸۴۷ هزار تن رسیده است. بنابراین تولید انواع میوه در ایران طی سی سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۴,۸ برابری و یا ۳۸۰ درصدی مواجه شده است. سازمان جهانی خوار بار و کشاورزی (فائو) در این گزارش اعلام کرد: حجم تولید محصولات تولید شکر یعنی نیشکر و چغندر قند در سال ۱۹۷۸ میلادی بیش از ۴ میلیون و ۵۵۷ هزار تن بوده است که این رقم در حال حاضر به بیش از ۱۰ میلیون و ۵۳۰ هزار تن رسیده است. تولید نیشکر و چغندر قند طی سی سال گذشته بیش از ۶ میلیون تن و به عبارتی ۱۳۱ درصد رشد داشته است. حجم تولید انواع سبزی جات و صیفی جات در سال ۱۹۷۸ بیش از ۴ میلیون و ۶۲۱ هزار تن بوده است که این رقم در سال جاری به بیش از ۱۵ میلیون و ۷۶۰ هزار تن افزایش یافته است. تولید انواع سبزی جات و صیفی جات طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۱۱ میلیون تنی و ۲۴۱ درصدی مواجه شده است. سازمان جهانی خواربار و کشاورزی اذعان میکند که ایران با تولید ۲۳ میلیون تنی نهمین تولید کننده بزرگ غلات در قاره آسیا است. سازمان جهانی خواربار و کشاورزی همچنین در گزارش خود پیش بینی کرده است تولید غلات در ایران طی سال جاری با نیم میلیون تن افزایش نسبت به سال قبل مواجه شده و به ۲۳,۵ میلیون تن برسد. بر اساس این گزارش ایران نهمین تولید کننده بزرگ غلات در قاره آسیا شناخته شده است. چین با تولید ۴۴۵ میلیون تن غلات در سال ۲۰۰۶ بزرگترین تولید کننده غلات در آسیا طی این سال بوده است. سایر تولید کنندگان بزرگ غلات در آسیا طی این سال عبارتند از هند با ۲۴۰ میلیون تن، اندونزی با ۶۶ میلیون تن، بنگلادش با ۴۱ میلیون تن، ویتنام با ۳۹ میلیون تن، ترکیه با ۳۵ میلیون تن، تایلند با ۳۴ میلیون تن، پاکستان با ۳۳ میلیون تن و ایران با ۲۳ میلیون تن.
