چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده کالاهای خام شناخته می‌شود و همواره روند اقتصادی این کشور می‌تواند بر قیمت این کالاها اثرگذار باشد. تازه‌ترین بحث درباره چین به موضوع کاهش تولیدات به منظور کنترل آلودگی برمی‌گردد. موضوعی که باعث رشد قیمت برخی کالاها نظیر فولاد شده است. در این شرایط، چشم‌انداز این طرح «کاهش آلودگی»، اثر آن بر عرضه و تقاضای کالاها و در نهایت اهمیت آن برای بورس تهران تحلیل شده‌اند. زغال‌سنگ، فولاد، سنگ‌آهن، محصولات پتروشیمی، لاستیک و پلاستیک و محصولات کاغذی از مهمترین کالاهای متاثر از طرح چین محسوب می‌شوند. در این گزارش دوبخشی سعی شده تا جوانب مختلف این تصمیم و اثرگذاری آن بر کالاهای مزبور بررسی شوند. در بخش نخست فعالیت چین در سه حوزه زغال‌سنگ، فولاد و سنگ‌آهن تحلیل شده است.
به گزارش رتبه آنلاین، تقویت رشد صنعتی چین در سال‌های اخیر، این کشور را با معضلات جدی زیست‌محیطی مواجه کرده است. این موضوع اقدامات گسترده این کشور برای تصویب و پیاده‌سازی طرح‌های مختلف برای کاهش آلودگی هوا را رقم زده است. امری که به کاهش فعالیت گسترده یا تعطیلی واحدهای صنعتی آلاینده این کشور منجر شده است که اکثرا واحدهای تولیدکننده کوچکتر و با بازدهی کمتر هستند. واحدهایی که برای تامین مالی حجم بالایی از اعتبارات را نیز دریافت کرده و نسبت بدهی به رشد تولید ناخالص داخلی این کشور را به شدت در سال‌های اخیر افزایش داده‌اند. بنابراین اقدام چین با هدف کنترل آلودگی، کاهش ریسک بدهی و خارج کردن تولیدکننده‌های کم بازده‌تر از چرخه تولید، بر بازار محصولاتی شامل فلزات اساسی، فولاد، سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و محصولات پتروشیمی اثرگذار بوده است. همچنین اقدامات این کشور برای کاهش استفاده از ضایعات در صنایعی نظیر کاغذ و نساجی نیز تاثیر داشته است. با توجه به سهم حدود ۶۰ درصدی بورس تهران از صنایع کالایی، اثرات این اقدامات دولت چین به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر صنایع بورسی اثرگذار بوده است. در این گزارش اثرات این اقدامات بر صنایع مورد بررسی قرار می‌گیرد.
از آغاز اصلاحات اقتصادی در سال ۱۹۷۸، چین با تحولات قابل توجهی همراه شد. تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور از ۴ هزار و ۷۸۰ میلیارد دلار در سال ۱۹۷۸ به ۱۱ هزار و ۲۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ رسید. چین در حال حاضر تبدیل به موتور رشد اقتصادی جهان شده است. اما رشد اقتصادی چین با رشد قابل توجه مصرف انرژی و آلودگی هوا همراه شده است. در سال ۲۰۱۰، آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در چین شناخته شد و تخمین زده شد که به دلیل افزایش بی‌رویه ذرات معلق حدود ۲۵ سال از عمر مفید افراد این کشور کاسته خواهد شد. با تشدید وخامت آلودگی هوا به خصوص در شهرهای شمالی چین در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳، در نهایت دولت چین برای مبارزه با آلودگی هوا وارد عمل شد. به این ترتیب در سپتامبر ۲۰۱۳، دولت چین به انتشار «برنامه اقدام برای مبارزه و کنترل با آلودگی هوا» اقدام کرد. این برنامه ۵ساله هدف کاهش ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲میکرون را به میزان ۲۵ درصد در نظر گرفت. به این ترتیب در برنامه چشم‌انداز ۵ساله اقتصادی این کشور (FYP) برای اولین بار میزان پراکندگی ذرات معلق ۵/ ۲ میکرونی ذکر شد. شهرهای چین که سطح بالایی از آلودگی هوا دارند عموما دارای کارخانه‌های صنایع سنگین، کارخانه‌های ذوب فلزات و نیروگاه‌ها با سوخت زغال‌سنگ بودند. تلاش دولت چین برای کاهش آلودگی هوا از سال ۲۰۱۳ از طریق کاهش تولیدات صنعتی، کاهش مصرف سوخت به ویژه زغال‌سنگ در صنایع و کاهش آلودگی ناشی از سوخت خودروها، جایگزینی زغال‌سنگ با الکتریسیته و گاز طبیعی در کنار حرکت به سمت توسعه سبز صورت گرفته است. مرکز ملی آمار چین روند کاهشی شدت مصرف سوخت در GDP (نسبت مصرف واحد انرژی به ازای یک واحد GDP) را از ۱۴/ ۱۳ درصد به ۷۵/ ۰ درصد در سال ۲۰۱۴ نشان داد.در این صورت به نظر می‌رسد مدل اقتصادی چین از اقتصاد منبع- محور که از سال ۱۹۷۰ آغاز شد، در حال تغییر به سمت توسعه اقتصادی پایدار به ویژه با توسعه بخش خدمات و تقویت سمت تقاضا است. دولت چین در حال ایجاد تغییرات سمت عرضه برای کاهش ریسک اعتباری و کاهش ظرفیت بیش از حد تولیدات صنعتی است. به این ترتیب از سال ۲۰۱۰، شاهد کاهش تدریجی نرخ رشد اقتصادی چین (GDP) هستیم.
زغال‌سنگ
چین بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده زغال‌سنگ در جهان است. با این وجود از سال ۲۰۱۴، شاهد تلاش دولت چین برای کاهش سهم زغال‌سنگ در مصرف انرژی این کشور به دلیل آلایندگی بالای این سوخت (عامل اصلی انتشار گاز SO۲) هستیم. با وجود اوج گرفتن تولیدات زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۳، از آن پس تولیدات زغال‌سنگ چین به صورت سالانه رو به کاهش گذاشت؛ به صورتی که تولیدات کل زغال‌سنگ خام چین در سال ۲۰۱۶ با افت سالانه ۴/ ۹ درصدی به ۴/ ۳ میلیارد تن رسید. دولت چین در جولای ۲۰۱۶، کاهش ظرفیت تولیدات زغال‌سنگ به میزان ۱۰ درصد طی ۲ سال و ۱۵ درصد در ۵ سال را اعلام کرد. با وجود این همچنان چشم‌انداز رشد تولید الکتریسیته از زغال‌سنگ از ۹۶۰ گیگاوات تا نزدیک ۱۱۰۰ گیگاوات تا پایان سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی شده است. اقدام دولت برای کاهش تولیدات زغال‌سنگ با کاهش تعداد روزهای کاری معادن زغال‌سنگ از ۳۳۰ به ۲۷۶ روز به رشد قیمت زغال‌سنگ در بازار داخلی و همچنین افزایش واردات منجر شد.
کاربرد زغال‌سنگ در صنایع چین را می‌توان به ۵ دسته تقسیم کرد: ۱) تبدیل به کک ۲) تبدیل به گاز ۳) تبدیل به سوخت مایع ۴) تبدیل به محصولات شیمیایی ۵) تبدیل به کاربید کلسیم. بنابراین تغییرات در عرضه زغال‌سنگ بر صنایع مختلفی از جمله فولاد و پتروشیمی اثرگذار است.
همچنان با توجه به نیاز داخلی، چین بزرگترین واردکننده زغال‌سنگ در دنیا است. در ۸ ماه ابتدایی ۲۰۱۷ رشد ۱۱ درصدی واردات زغال‌سنگ حرارتی (steam coal برای مصرف نیروگاه‌ها) در چین به ۸/ ۱۳۰ میلیون رقم خورد و تولید برق نیروگاه‌های با سوخت زغال‌سنگ رشد سالانه ۶/ ۷ درصدی را ثبت کرد. این در شرایطی است که واردات زغال‌سنگ کک‌شو در ۸ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۷، با رشد ۴/ ۲۴ درصدی به ۲/ ۴۷ میلیون تن رسید که در ۹ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۷ این رقم به ۵۳ میلیون تن رسید. با وجود این در اکتبر واردات زغال‌سنگ از استرالیا (بزرگترین واردکننده زغال‌سنگ به چین) با افت ۲۱ درصدی مواجه شد.
با وجود تشدید نوسانات قیمت زغال‌سنگ با اختلالات عرضه استرالیا به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی در ابتدای سال ۲۰۱۷ در ادامه شاهد روند کم‌نوسان قیمت زغال‌سنگ نزدیک سطح ۲۰۰ دلاری بودیم. زغال‌سنگ کک‌شو تا سال ۲۰۱۰ به صورت سالانه قیمت‌گذاری می‌شد. اما در ادامه به صورت فصلی و به سمت قیمت‌گذاری کوتاه‌مدت‌تر حرکت کرد.در کشورمان، با توجه به نرخ‌گذاری زغال‌سنگ با فرمول ۳۰ درصدی قیمت شمش فولاد خوزستان در کنار قرار داشتن ذوب آهن اصفهان به عنوان خریدار عمده انحصاری تولیدکنندگان زغال‌سنگ بورسی، نرخ فروش زغال‌سنگ داخلی اثرپذیری مستقیمی از این عامل نداشته است. با وجود این به طور غیرمستقیم در میان‌مدت متاثر می‌شود؛ به عنوان مثال، رشد ۱۰ درصدی نرخ فروش نماد «کپرور» از ابتدای سال رقم خورده است.
فولاد
حدود ۲/ ۱ میلیارد تن زغال‌سنگ سالانه در تولید فولاد به کار گرفته می‌شود که نزدیک به ۱۵ درصد از کل تولیدات فولاد در جهان را شامل می‌شود. دولت چین برنامه‌‌ای برای بازسازی بخش فولاد و بهبود کارآیی این بخش منتشر کرد. دولت این کشور برنامه کاهش تولیدات به میزان ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تن ظرفیت فولاد و ۸۰۰ میلیون تن ظرفیت بلااستفاده زغال‌سنگ تا سال ۲۰۲۰ را در نظر دارد.
چین برنامه کاهش ظرفیت تولید فولاد به میزان ۵۰ میلیون تن و تولیدات زغال‌سنگ به میزان ۱۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ را در دستور کار دارد. تا پایان سال ۲۰۱۸، دولت چین تصمیم به کاهش ۱۰۰ میلیون تن ظرفیت تولید فولاد این کشور و ۸۰۰ میلیون تن ظرفیت بلااستفاده زغال‌سنگ این کشور دارد. اقدامات دولت چین برای کاهش عرضه، در هفته‌های اخیر موجودی فولاد این کشور را به کمترین سطح از حداقل از سال ۲۰۱۱ رسانده است. علاوه بر این شرکت مشاوره MYsteel ظرفیت تولید فولاد در چین با ادامه روند نزولی در ۱۰ نوامبر، به کمترین سطح از سال ۲۰۱۲، سطح ۱۷/ ۷۰ درصد را گزارش کرد. برآیند این عوامل رشد قیمت معاملات آتی فولاد به بالاترین سطح از میانه سپتامبر را رقم زده است و رشد هفتگی محصولات فولادی در بازار چین در هفته منتهی به ۲ دسامبر را به بالاترین سطح از میانه آگوست رساند. در ماه‌های اخیر شاهد رشد قیمت محصولات فولادی در بازار داخلی همگام با رشد قیمت‌های جهانی بودیم. به این ترتیب در گزارش‌های ماهانه «فخوز» نرخ فروش اسلب در آبان رشد ۲۲ درصدی و نرخ فروش بیلت رشد ۲۹ درصدی را نسبت به فروردین ثبت کرد. همچنین محصولات گرم «فولاد» نیز با رشد ۱۶ درصدی در بازه مزبور همراه شدند. علاوه بر این، طبق گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در نیمه اول سال ۹۶، صادرات بیلت ایران با رشد ۲۵ درصدی همراه شد و نیمی از صادرات محصولات نیمه‌ساخته فولادی را تشکیل داد. اما ایران قصد افزایش صادرات محصولات نیمه‌ساخته فولادی به میزان ۳/ ۵ میلیون تن را تا پایان سال جاری اعلام کرده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود بیلت صادراتی ۶۰ تا ۷۰ درصد از کل صادرات محصولات فولادی را تشکیل دهد. هزینه‌های پایین سوخت در کنار دسترسی به منابع سنگ‌آهن مزیت رقابتی برای صادرات محصولات فولادی ایران محسوب می‌شود. بنابراین شاهد تاثیرگذاری مستقیم قوانین مبارزه با آلودگی هوای چین بر بازار محصولات فولادی داخلی هستیم.با وجود چشم‌انداز کاهش تولیدات فولاد در زمستان از نوامبر تا مارس، شرکت BHP برنامه ۱۳۰۰ میلیارد دلاری «کمربند و جاده چین» را عامل تداوم رشد تقاضا و صادرات فولاد در ۱۰ سال آینده دانست. این شرکت پیش‌بینی کرد برنامه توسعه‌ای «کمربند و جاده» که در سال ۲۰۱۳ معرفی شد و شامل سرمایه‌گذاری در ۶۸ کشور می‌شود، منجر به رشد تقاضای فولاد به میزان ۱۵۰ میلیون تن فولاد خواهد شد.
سنگ‌آهن
چین در کنار استرالیا و برزیل از بزرگترین تولیدکنندگان سنگ‌آهن جهان محسوب می‌شود. طبق آمارهای سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) سهم تولیدات سنگ‌آهن چین در بازار جهانی از ۲۱ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۴۲ درصد در سال ۲۰۱۵ افزایش یافت که این شامل سنگ‌آهن‌خام و سنگ‌آهن تصفیه‌شده است. سنگ‌آهن برای استفاده در فرآیند تولید فولاد باید حداقل دارای عیار ۵۸ درصد باشد. حدود ۹۸ درصد از تولیدات سنگ‌آهن جهان برای استفاده در کوره‌های بلند فولاد (blast furnace) برای تولید چدن (pig iron) استفاده می‌شود. سنگ‌آهن معادن چین عموما از عیار ۱۰ تا ۳۵ درصد برخوردار است. بر اساس آمارهای انجمن آهن و فولاد چین (CISA) میانگین تولیدات سنگ‌آهن تولیدکنندگان بزرگ این کشور، سنگ‌آهن با عیار ۸/ ۲۸ درصد است.
در سال‌های اخیر با کاهش قیمت سنگ‌آهن، از رکورد ۱۸۰ دلاری در سال ۲۰۱۱ به کف ۶/ ۳۹ دلاری در دسامبر ۲۰۱۵، تولیدات سنگ‌آهن چین نیز با کاهش مواجه شد. به این ترتیب از سال ۲۰۱۳، فعالیت بیش از یک سوم از معادن سنگ‌آهن چین متوقف شد. اما همچنان طبق پیش‌بینی کارشناسان در صورت رشد قیمت سنگ‌آهن به بیش از ۸۰ دلار احتمال بازگشت نیمی از این معادن به فعالیت وجود دارد. در میانه سپتامبر سال ۲۰۱۷، برنامه لغو یک‌سوم از حق بهره‌برداری معادن سنگ‌آهن، حدود بیش از ۱۰۰۰ حق بهره‌برداری معدن، برای کاهش آلودگی هوای این کشور اعلام شد. تعداد معادن سنگ‌آهن چین در سال‌های اخیر از بیش از ۳ هزار معدن به ۱۹۰۰ واحد کاهش پیدا کرده است. حتی در برخی موارد، شرکت‌هایی که از معادن بهره‌برداری می‌کردند اقدام به واردات سنگ‌آهن با عیار پایین‌تر و پرعیارسازی آن، به جای استخراج سنگ‌آهن از معدن کردند. در سال ۲۰۱۶، تولیدات سنگ‌آهن چین با افت ۳ درصدی به ۲۸/ ۱ میلیارد تن رسید. آمارهای رسمی کاهش سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای در معادن سنگ‌آهن چین را نشان می‌دهند. امری که تناژ جایگزینی را با افت قابل توجهی در بلندمدت همراه خواهد ساخت.
بنابراین کاهش تولیدات سنگ‌آهن چین در کنار رشد تولیدات فولاد، رشد ۱/ ۷ درصدی واردات سنگ‌آهن چین را در ۹ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۷ رقم زد. واردات این کشور در نوامبر به رکورد بیش از ۱۰۰ میلیون تن رسید. سهم اصلی واردات از معادن استرالیا و برزیل از طریق شرکت‌های Vale SA و BHP Billiton و Rio Tinto تامین می‌شود که تامین‌کننده سنگ‌آهن با عیار بیش از ۶۰ درصد هستند. بنابراین با رشد تقاضای تولیدکنندگان فولاد، تقاضا برای سنگ‌آهن با عیار بالاتر تقویت شد. در ادامه با تشدید نگرانی‌ها نسبت به رشد موجودی انبار و چشم‌انداز کاهش تولیدات فولاد چین، با چرخش تقاضا، واردات سنگ‌آهن در اکتبر به کمترین سطح در یک سال و نیم اخیر رسید. همچنین اختلاف قیمت بین سنگ‌آهن عیارهای بالاتر و سنگ‌آهن با عیارهای پایین‌تر نیز افزایش یافت. در هفته اخیر گزارش‌ها حاکی از افزایش موجودی سنگ‌آهن در بنادر چین در بالاترین سطح از آگوست است. کارشناسان بخشی از این افزایش را به دلیل انبار شدن سنگ‌آهن با عیار پایین‌تر می‌دانند. گلدمن‌ساکس با چشم‌انداز رشد عرضه سنگ‌آهن از سوی معدن جدید S۱۱D شرکت Vale و چشم‌انداز رسیدن تولیدات فولاد چین به اوج (و احتمال کاهش از سطح کنونی) افت تدریجی قیمت سنگ‌آهن را پیش‌بینی کرده است. این موسسه افت قیمت سنگ‌آهن با عیار ۶۲ درصد به ۶۰ دلار در ۳ ماه آینده، ۵۵ دلار در ۶ ماه و ۵۰ دلار در ۱۲ ماه آینده را پیش‌بینی کرد.
در ۶ ماه نخست سال جاری، آمار گمرک افزایش بیش از ۵۴ درصدی صادرات سنگ‌آهن ایران نسبت به سال گذشته را نشان داد. بنابراین میزان صادرات سنگ‌آهن در ۶ ماه نخست سال جاری به ۸ میلیون و ۶۹۰ هزار تن رسید. در ماه‌های اخیر نرخ‌گذاری گندله از سوی وزارت صنعت و معدن معادل ۵/ ۲۱ درصد از قیمت شمش فولاد و آهن اسفنجی معادن حداکثر ۵۰ درصد قیمت شمش فولاد خوزستان بر اساس فروش سه‌ماهه نقدی فولاد خوزستان در بورس کالا اعلام شد. نگاهی به نرخ فروش محصولات یکی از دو شرکت بزرگ سنگ‌آهنی بورس، «کگل» در گزارش ماهانه آبان، رشد حدود ۱۰ درصدی نرخ فروش کنسانتره سنگ‌آهن داخلی و صادراتی، همچنین رشد ۱۲ درصدی گندله داخلی از ابتدای سال را نشان می‌دهد.
منبع : دنیای اقتصاد