گفت و گو با وحید شقاقی اقتصاددان| روز گذشته به‌دنبال نوسانات شدید ارزی شاهد بگیر و ببندهایی در محل‌های تجمع دلالان ارزی بودیم تا بدین‌ترتیب آن‌طور که مسئولان می‌گویند آرامش به بازار ارز بازگردد.
به گزارش رتبه آنلاین، وحید شقاقی شهری، اقتصاددان می‌گوید: «نمی‌گویم که این عده ای که اقدام به خرید انبوه دلار کرده‌اند، حتما باید شناسایی یا جریمه شوند، ولی این یک راهکار سلبی است و پاسخگوی دوره همیشگی نیست. دولت برای بلندمدت باید مولفه‌های تاثیرگذار بر قیمت دلار را مدیریت کند.»
در یکی دو ماه اخیر بازار ارز ملتهب شد. با وجود اینکه مسئولان عنوان می‌کردند که این بازار را با ثبات نگه می‌دارند، اما در ماه های دی و بهمن شاهد افزایش روز افزون قیمت دلار بودیم. این افزایش این هفته هم ادامه یافت و قیمت دلار اکنون در نزدیکی پنج‌هزار تومان ایستاده است. در واقع قیمت دلار در حدود یک ماه حدود‌هزار تومان افزایش داشته که این افزایش قیمت در سال‌های اخیر کم سابقه بوده است. دلایل مختلفی برای افزایش قیمت دلار ذکر می‌شود، همان‌طور که کارشناسان تبعات مختلفی برای این افزایش در نظر دارند. نظر شما درمورد نوسانات شدید ارزی و تاثیر آن بر بازار و فعالان اقتصادی چیست؟
نرخ ارز و به‌ویژه نماد آن یعنی قیمت دلار یکی از مهم ترین شاخص‌هایی است که متاسفانه اقتصاد ایران را درگیر خودش می‌کند و متغیرها و مولفه‌های مهم و کلیدی اقتصاد هم از دلار تاثیر می‌پذیرند. به‌عنوان مثال، تورم به شدت وابسته به نوسانات دلار است. متاسفانه عمده کالاهای مصرفی و ضروری مردم وارداتی است و اینها هم به دلار وصل‌اند، بنابراین هرگونه نوسان یا افزایش قیمت دلار به‌طور مستقیم بر قیمت کالاهای ضروری و مصرفی مردم تاثیر می‌گذارد و باعث افزایش قیمت آنها می‌شود، این افزایش هم بی‌‌‌واسطه صورت می‌گیرد، یعنی یک رابطه هماهنگ و تنگاتنگی بین نرخ دلار با قیمت کالاهای ضروری و اساسی مردم وجود دارد و در مجموع، روی تورم کل اقتصاد تاثیر می‌گذارد. هر زمانی هم که تورم افزایش پیدا می‌کند، بر قیمت سایر مولفه‌ها مثل نرخ سود بانکی، هزینه تولید، بی‌‌‌ثباتی اقتصاد و … تاثیرگذار است. به همین دلیل است که می‌گوییم نرخ ارز تاثیر زیادی در اقتصاد ایران دارد. سال‌هاست که اقتصاد ایران دلاری شده، آن هم به‌دلیل واردات بی‌‌‌رویه کالاهای اساسی و ضروری مردم، یعنی کل زندگی هر ایرانی به دلار وصل شده است، یعنی هر کالایی که ما در زندگی‌مان استفاده می‌کنیم، همه به دلار وصل است، چون همه وارداتی است. اتفاقا وقتی قیمت کالاهای وارداتی بالا می‌رود، تولیدکنندگان داخلی هم متناسب با افزایش دلار و قیمت کالاهای وارداتی، قیمت کالاهای داخلی هم افزایش می‌دهند.
با افزایش قیمت دلار گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره چرایی افزایش قیمت ارز مطرح شد. در این مقطع، چه عواملی بر افزایش نرخ ارز تاثیرگذار بوده اند؟
عوامل متعددی باعث می‌شود که قیمت دلار افزایش پیدا کند. فشار روی منابع ارزی دولت بالاست و به چند دلیل این فشار امسال بیشتر است. یکی اینکه در حال حاضر تراز تجاری غیرنفتی اقتصاد ایران بیش از هفت‌میلیارد دلار کسری دارد، یعنی منفی است، این درحالی است که سال گذشته این تراز تجاری مثبت بود. منظور از این کسری این است که واردات ما بیش از هفت‌میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی بیشتر شده است، یعنی به عبارتی، هفت‌میلیارد دلار ارز از این طریق از اقتصاد ایران خارج می‌شود. از طرفی دیگر، ما بین 12 تا 20میلیارد دلار قاچاق کالا داریم که ارز را از اقتصاد ایران خارج می‌کند. حدود 9میلیون گردشگر داریم که اگر حدود دو‌میلیون زائر را کنار بگذاریم، حدود هفت‌میلیون گردشگر ایرانی به سایر کشورها می‌روند که اگر هر کدام 1000 دلار با خودشان به این کشورها ببرند، می‌شود هفت‌میلیارد دلار. همچنین تمام ارز حاصل از صادرات نفت، به‌صورت دلاری به اقتصاد ایران نمی‌آید و برخی کشورها معادل آن را کالا می‌دهند. اینها موجب شده که فشار روی منابع ارزی بانک مرکزی بیشتر باشد. دو عامل دیگر هم مهم هستند، اینکه حدود 1300هزار‌میلیارد تومان سپرده مردم است که وقتی نرخ سود بانکی کاهش پیدا می‌کند، سپرده‌ها مثل یک بمب عمل می‌کنند که به آن بمب نقدینگی می‌گوییم. اینها آماده هستند که هر لحظه وارد بازار سوداگری شوند. برداشت من این است که یک گروهی از سپرده‌گذاران منتظر بودند که یکی از حوزه‌های سوداگری و سفته بازی تکان بخورد تا سپرده‌هایشان را وارد آن کنند که این بازی بسیار خطرناکی است و خواهد بود، البته درصورتی که مدیریت نشود.
بسیاری از مسئولان و نمایندگان عواملی چون سفته بازی را در گرانی قیمت دلار دخیل می‌دانند. به‌نظر شما عامل سفته بازی تا چه اندازه در افزایش قیمت ارز موثر بوده است؟
این عامل هم به مانند سایر عواملی که اشاره کردم تاثیرگذار بوده است. از اخبار شنیده می‌شود که برخی از افراد و گروه‌های خاص یا شاید نهادهای خاص دست به خرید بیش از اندازه دلار زده‌اند و این در بیانات رئیس کل بانک مرکزی و آقای نوبخت هم بوده است و حتی رئیس بانک مرکزی از سازمان امور مالیاتی خواست که از این عده مالیات بر خرید دلار گرفته شود. به هرحال خرید حجم زیادی از دلار، تقاضا را افزایش می‌دهد. همه اینها، عواملی بوده که دست به دست هم داده تا قیمت دلار از 3700 تومان در سه ماه پیش به حدود 5هزار تومان برسد و اگر دولت نتواند این مولفه‌ها را مدیریت کند، این احتمال می‌رود که این روند صعودی باشد.
درصورتی که این نوسان شدید قیمتی مدیریت نشود، چه پیامدی در بر خواهد داشت؟
اگر دولت در سال آینده نتواند واردات را مدیریت کند، نتواند برنامه‌ای برای حجم عظیم نقدینگی اقتصاد ایران تدوین کند، نتواند با قاچاق کالا مبارزه کند، نتواند گردشگران ایرانی را ساماندهی کند و نتواند صادرات غیرنفتی را توسعه دهد، باز فشار بر منابع ارزی بیشتر خواهد شد که این روی قیمت دلار تاثیر می‌گذارد.
روز گذشته شاهد دستگیری عده ای از دلالان ارزی بودیم. نظر شما درمورد نقش دلالان در افزایش قیمت دلار و برخورد صورت گرفته با آنها چیست؟
وقتی بازار سوداگری یک بازار سودآوری می‌شود، برخی از گروه‌ها، افراد یا نهادهای خاص به‌دلیل اشراف اطلاعاتی (اطلاعات منابع ارزی دولت) و به‌دلیل کسب سودهای بیشتر به سمت بازار سوداگری هجوم می‌آوردند که الان بازار سوداگری در حوزه دلار است. طبیعتا، این حجم خرید انبوه باعث می‌شود که منابع ارزی بانک مرکزی نتواند جوابگوی این میزان از افزایش تقاضا به یکباره باشد. نمی‌گویم که این عده ای که اقدام به خرید انبوه دلار کرده‌اند، حتما باید شناسایی شوند یا جریمه شوند، ولی این یک راهکار سلبی است و پاسخگوی دوره همیشگی نیست. عواملی که عرض کردم عاملی بوده که این سفته بازان به خرید انبوه دلار سوق پیدا کردند، یعنی اگر دولت مدیریت لازم را انجام می‌داد، ما اجازه نمی‌دادیم این سفته بازان وارد شوند و این حجم عظیم دلار را تقاضا کنند که این هم بحث بسیار خطرناکی است. دیروز دیدیم که صرافی‌ها هم تعطیل شدند و این تبدیل به یک مبارزه علیه ساماندهی صورت گرفته روی دلار شده است. این بگیر و ببندها تا حدی می‌تواند جلوی این کار را بگیرد، اما بلندمدت نیست.
