چگونه از زلزله تهران بیشتر نترسیم؟

آیا برای درک خطر زمین‌لرزه در تهران لازم است هر روز خبر کشف یک گسل جدید منتشر شود؟

۱- دیروز 7-11-96 در کانالهای مختلف خبری خبری از کشف یک گسل جدید منتشر شد و البته مربوط به گسل پردیسان بود. که سال پیش منتشر شده بود و در مورد آن بحث کافی هم شده است. این موضوع مجددا به عنوان (کشف یک گسل جدید و بسیار خطرناک در کنار برج میلاد) متشر شد!. ظاهرا بخش هایی از مردم یا اصحاب رسانه تصمیم گرفته اند تا برای یادآوری خطر زمینلرزه در تهران، روزی را بی خبر از گسل و زلزله در تهران نگذرانند!.حتی اگر آن خبر کهنه باشد. این خبر جدید نبود و اساسا گسل جدید هم بوجود نمی آید (ممکن است پوشیده باشد، و بعدا پیدا شود) حتی بخش های مختلفی از همین گسل پردیسان نیز قبلا به عنوان های گسل ایوبی، گسل، طرشت و گسل چیتگر معرفی شده بود.

۲- در این روزها در مورد هر خبری از زلزله ها یا گسلهای ایران یک سری سوال مطرح می شود که آیا با گسل های تهران مرتبط است یا نه. و اگر ذکر شود که با گسلهای تهران مربوط نبوده، تیتری ممکن است انتخاب کنند که “گسلهای تهران تکان نخورده ، یا غیر فعال هستند!”. نه به آن حساسیت برای اغراق و نه به این اسرار برای انکار!

۳- در بعضی از اظهار نظر های “مدیریتی” به قدری اغراق دیده می شود که اساسا انکار هر نوع خطر زمینلرزه یا احتمال آن یا تغییر احتمال به هر دلیل یا تکذیب اثر هر پدیده طبیعی بر تغییر احتمال رخداد زلزله یا لرزه خیزی دیده می شود. این اظهارات به هر انگیزه ای (حتی جهت آرام کردن مردم) بیان شود، با رخداد زمینلرزه های بعدی عملا بی اعتبار می شوند. بدیهی است که بعضی زلزله های کوچک را بعضی مردم حس کنند ولی در مراکز لرزه نگاری گزارش نشوند. عدم اعلام زمینلرزه ها (مثلا به دلیل ساده ای که در سه ایستگاه لرزه نگاری ثبت نشده اند)، و انکار فعالیت لرزه خیزی در گسلهای اطراف تهران نزد شهروندان ممکن است تعبیر شود به اینکه متخصصان نیز به عمد در حال تکذیب رخداد های در حال وقوع هستند. طبیعی است که هر زمینلرزه کوچکی الزما به زمینلرزه ای بزرگ منجر نمی شود. گاه این اظهار نظر های مدیریتی محل تسویه حساب با صاحب نظری متفاوت قرار میگیرد، که آن هم مفید نیست، چون سوژه اساسا به قدری پیچیدگی دارد که با بخشنامه یا جمع بندی در صورتجلسه یا فرمان نمی توان هم نظری و یکنواختی بین متخصصان ایجاد کرد. البته خوشبختانه هیچ بخشنامه یا فرمانی وجود نداشته و ندارد ولی بعضی همچنان با لحنی بخشنامه ای در فضای ارتباطات ماقبل دنیای مدرن سیر میکنند، که نه مناسب مباحث علمی است و نه راه کاری برای مساله ریسک زلزله در تهران.

۴- از سوی دیگر بعضی اظهار نطر ها آنقدر در برآورد میزان خسارت و ریسک زمینلرزه اغراق آمیز است که دست آخر به نا امیدی و بی فایده بودن هر نوع فعالیت و کار در جهت کاهش ریسک زمینلرزه می انجامد، این کاری به نظر غیر مفید است. به باور من حتی برای شرایط پایتختی لرزه خیز و با مشکلات بیشتر از تهران نیز می توان پلانی برای کاهش ریسک به اجرا گذاشت (البته صرف انرژی ، هزینه، زمان و به کار گیری نیروهای متخصص لازم است). در هر حالت ناامید کردن مردم و متخصصان برای حرکت در جهت مثبت، مثلا به بهانه یا دلیل آنکه مسئولین گوش نمی دهند، یا مردم توجه ندارند، یا جامعه بی تفاوت است یا … هر روزنه ای را برای بهبود شرایط در جهت کاهش ریسک مسدود میکند.

۵- لرزه خیزی ایران از 21 آبان 96 به بعد با ریتم و فرکانسی بالاتر رخ داده و هم اکنون نیز این رویداد ها در جاهای مختلف کشور ادامه دارد. این موضوع باید برای مردم به طور منظم و بر حسب مورد توضیح داده شود. تغییرات ریتم لرزه خیزی و دلایل آن تا حدی که دانسته شده است باید تشریح شود. شهروندان اگر دلایل را ندانند یا از زبان متخصصان نشنوند، به دنبال کسب خبر و تحلیل از منابع شبه علمی و غیر علمی خواهند رفت و خواهند گفت که لابد کاسه ای زیر نیم کاسه است که کسی به ما اطلاعی نمی دهد و یا اخبار کانالهای پیش بینی زلزله را برای هم ارسال خواهندکرد!.

۶- مساله پیچیده آسیب پذیری و ریسک زلزله در تهران یک شبه به وجود نیامده تا یک شبه بر طرف شود. هر پلان فوری و ضربتی اثر های کوتاه مدت خواهد داشت، و در نهایت کمک مهمی به کاهش ریسک و آسیب پذیری در تهران نخواهد کرد. شهر تهران در طی حداقل 50 سال گذشته به تدریج به وضعی با آسیب پذیری بالاتر رسیده است، برای کاهش ریسک هم حتی اگر 50 سال زمان نخواهد ولی حتما اجرای برنامه هایی لازم است که طی دهه ها با صرف وقت و تداوم و استمرار دنبال شوند .

۷- مردم را نباید در وضع اضطرار و نگرانی نگاه داشت. نگارنده با اعلام “هوشیاری” (که معمولا برای اکثر مردم مبهم است که دقیقا به چه معنی است؟) آن هر به صورت پی در پی مخالف است. البته در این مورد روانشناسان و روان-جامعه شناسان سانحه و متخصصان ارتباطات باید نظر دهند، و کاری تخصصی کنند ولی آنقدر که بر من معلوم شده، همین اضطراب ناشی از زمینلرزه 29 آذر 96 در ملارد موجب آسیبهایی روانی در جامعه (به ویژه استانهای تهران و البرز) شده که متاسفانه مشاهده می شود که اثراتش در برخی از مردم به صورت بی خوابی یا مراجعه مکرر به کانالهای اطلاع رسانی زلزله، یا وب سایت مراکز لرزه نگاری یا کانال های پیش بینی زلزله استمرار یافته است. این حالت در جامعه با پرسش های پی در پی از متخصصان و البته دمیدن در تنور اخبار زلزله از سوی بعضی اصحاب رسانه (که هر خبر کهنه ای در مورد لرزه خیزی و گسل را در مورد تهران این روزها به عنوان خبر فوری بازنشر می دهند!) موجب اختلال در کار متخصصان است. دانشمندان را نباید تحت فشار قرار داد تا آنچه را که می دانند، یا برای آن نگرانند، یا بر آن متمرکزند یا اساسا منکر شوند، یا در بیان آن اغراق کنند، یا به انکار داده ها یا یافته های واقعی ارایه شده از سوی خود یا همکارانشان دست بزنند، یا در حوزه هایی غیر تخصصی اظهار نظر کنند، و یا خود در اضطراب و استرس جاری در گروهی از افراد جامعه غرق شده و از کار عادی خود نیز بمانند.

۸- تهران شهری است که حدود 8 میلیون و هفتصد و سی هزار نفر جمعیت (در شب، بر اساس سرشماری 95 ) دارد. به این تعداد حدود 4 و نیم میلیون نفر در طی روز اضافه می شود. جمعیت ثابت استان تهران بر اساس سرشماری 95 سیزده میلیون و دویست و شصت هزار نفر است، و هنگامی که میانگین سکونت در کشور 46 نفر در هر کیلومترمربع محاسبه شده ، میانگین این رقم در تهران 973 نفر است که در برخی مناطق تهران تا 10 هزار نفر در کیلومتر مربع نیز افزایش می یابد!. این نشان می دهد که تهران نا متناسب گسترش یافته است. شهری که به طور طبیعی برای حدود 2 میلیون نفر آب در اختیار دارد، با احداث سدها، امکان تامین آب برای چهار و نیم میلیون نفر در میانه دهه پنجاه فراهم شده است. اکنون و همچنان در سال 96 خود میزبان مهاجران از استانهای گوناگون است، میانگین رشد در اثر زادو ولد در تهران 1.1 درصد و میانگین رشد جمعیت 1.72 درصد بر اساس سرشماری سال 95 است (بخش مهمی از از رشد جمعیت در تهران به مهاجرت به تهران مربوط است). چنین وضعی موجب شده که علاوه بر حدود جمعیت 8.8 میلیون نفر ساکن در تهران جمعیتی بالغ بر 7.7 میلیون نفر در شعاع 100 کیلومتری از مرکز تهران ساکن شوند. این در حالی است که در همین گستره یاد شده در جمع 50 شهر پر جمعیت ترین شهر های ایران، علاوه بر تهران، شهر کرج با دومیلیون نفر، شهریار با 745 هزارنفر، اسلامشهر با 550 هزار نفر، بهارستان با 540 هزارنفر، ملارد با 378 هزارنفر، پاکدشت و ری هر یک با 350 هزار نفر، و شهر قدس با 320 هزار نفر قرار گیرند. این آمار صرفا جمعیت شهری است و جمعیت روستایی و حاشیه نشین هریک از این شهرستان ها را شامل نمی شود. بنابراین هنگام ذکر اهمیت لرزه خیزی در گستره تهران لازم است در مورد اسیب پذیری هر یک از 8 شهر دیگر پر جمعیت تر ، و سایر شهر ها و مناطق مسکونی در این گستره (نظیر رباط کریم، اشتهاردو ورامین) نیز باید برنامه های تفصیلی اجرا شود.توجه کنیم که همین تمرکز وسیع جمعیت موجب پمپاژ گسترده آب در استانهای تهران و البرز شده که فرونشست زمین یکی از نتایج این پدیده است.

۹- توجه کنیم که پهنه گسلهای فعال در استانهای تهران و البرز از بخشی از این محدوده های فرونشست زمین در اثر پمپاژ آب عبور میکند. وضع مشابهی در ایالت کالیفرنیا وجود دارد و سازمان معتبر زمین شناسی ایالات متحده و دانشگاه کالیفرنیا در دیویس بر این موضوع در دهه گذشته متمرکز بوده است. همچنین پژوهشی که در ماه مه 2014 در مجله معتبر نیچر منتشر شده (کالین آموس، از دانشگاه واشنگتن) نشان داد که پمپاژ آب به ویژه در “دشت سان جواکین” در مرکز تا جنوب کالیفرنیا (در شرق پهنه های شهری لس آنجلس و سان فرانسیسکو) موجب فرونشست مداوم زمین در طی دهه های گذشته و در نتیجه کاهش استرس قائم بر روی پهنه گسله سان آندریاس شده و فرایش خمشی روی پهنه گسله شده و بدین ترتیب تحریک و آماده گسیخته شدن گسل سان آندریاس را موجب شده است. سایر نتایج مطالب مستندی است که در مجلات معتبر علوم زمین چون پژوهشنامه ژئوفیزیکی، و مجله معتبر جیولوجی (از انتشارات انجمن زمین شناسی ایالات متحده) از سال 2005 به بعد منتشر شده است. این ها موضوعاتی است که ما در ایران باید در نواحی مانند استان تهران، و سایر استانها (در محل گذر گسلهای فعال از پهنه های فرونشست زمین البرز، کرمان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس، خوزستان، کرمانشاه و …) بر آن متمرکز شویم.

۱- هیچ راه جایگزینی جز راه و برنامه علمی برای کاهش ریسک زلزله در تهران وجود ندارد. این برنامه را می توان و باید با اجرای برنامه ای مشابه برنامه هایی که در سایر کلانشهر های لرزه خیز جهان اجرا شده و نتایج مثبتی داشته است (مانند مکزیکو سیتی، توکیو و استانبول) برای تهران عملیاتی نمود. تهران به حیات خود با تدبیر و اتفاده از توان علمی و تخصصی روز و با حفظ و تقویت امید و حس اعتماد شهروندانش ادامه خواهد داد. این کاری است که برای انجام آن نسل ما کاملا آمادگی دارد و از پا نخواهد نشست.

منبع : خبرآنلاین