یافته‌های پژوهش یک نهاد بین‌المللی نشان می‌دهد پولی که در آمریکا و اروپا برای خرید تالک مهمترین ماده تشکیل دهنده “پودر بچه” پرداخت می‌شود، به دست گروه‌های تندرو در افغانستان می‌رسد.
“گلوبال ویتنس” گفته است که درآمد طالبان از استخراج و تجارت “تالک” (که برای تولید پودر بچه استفاده می‌شود) در ننگرهار در شرق افغانستان در سال به ۳۰۰ میلیون دلار و سهم داعش هم به صدها هزار دلار هم می‌رسد.وزارت معدن افغانستان تایید کرد که طالبان و داعش از این معادن پول بدست می‌آورند.
پاکستان تنها وارد کننده تالک افغانستان است و آمریکا و اروپا بزرگترین بازار تالک صادراتی پاکستان معرفی شده‌اند.
جنگ داعش و طالبان بر سر معادن
گروه داعش، شاخه خراسان گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) سه سال است که در افغانستان ابراز وجود کرده است. ننگرهار در مرز با پاکستان، پایگاه اصلی این گروه خوانده می‌شود. با وجود فشار زیاد نیروهای آمریکایی و افغان بر این گروه در یک سال گذشته، داعش هنوز در این ولایت فعال است. ولسوالی‌های اچین، پچیراگام و خوگیانی، ده بالا و نازیان از مناطق تحت نفوذ یا کنترل داعش محسوب می‌شود اما به گفته برخی منابع، این گروه در حال سربازگیری از جلال‌آباد، مرکز ننگرهار است.
معادن بزرگ تالک ننگرهار از مهمترین منابع درآمد طالبان در شرق افغانستان محسوب می‌شود. اما داعش به جدی‌ترین رقیب این گروه در این مناطق تبدیل شده است.
شش ماه پیش، داعش با راه اندازی جنگ جدی با طالبان سعی کرد راهش را از ولسوالی‌های اچین، پچیراگام و خوگیانی به سوی ولسوالی‌های حصارک و شیرزاد؛ کانون‌های اصلی معادن تالک ننگرهار باز کند. این جنگ دستکم شصت هزار نفر را در این منطقه مجبور به ترک خانه‌های خود کرده است.
یک فرمانده ارشد طالبان به گلوبال ویتنس گفته که این جنگ بر سر کنترل معادن بوده است.
به گفته این نهاد پژوهشی، طالبان تنها از یک معدن “چهار و نیم میلیون دلار در سال” درآمد دارد؛ داعش هم در خوگیانی چند معدن بزرگ را کنترل می کند.
یک تهیه کننده این گزارش که نخواست نامش فاش شود به بی‌بی‌سی گفت که این معادن به یک “هدف استراتژیک” برای داعش و طالبان تبدیل شده است.
ولسوالی‌های خوگیانی، حصارک و شیرزاد از ناامن‌ترین مناطق ننگرهار محسوب می‌شود. حاکمیت دولت در این سه منطقه محدود به مرکز، آنهم بر ساختمان‌ها و ادارات دولتی است. طالبان بیشترین تسلط را بر این سه ولسوالی دارد.
بازنگری در قرارداد شرکت‌ها
شرکت‌های فعال در معادن تالک خوگیانی، حصارک و شیرزاد همه مربوط بخش خصوصی هستند. به گفته منابع رسمی در ننگرهار، این شرکت‌ها در ازای هر تن حدود ۵۰۰ افغانی معادل نزدیک به ده دلار به طالبان و ۶۰۰ افغانی به دولت مالیات می‌پردازند.
اما وزارت معادن می‌گوید در قراردادهایش با این شرکت‌ها تجدید نظر می‌کند. قرار است قرارداد استخراج این معادن به شرکت و یا شرکت‌های سپرده شود که حداقل ده میلیون دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند و فرآیند کردن تالک استخراج شده را در داخل افغانستان انجام دهند.
نرگس نهان، سرپرست وزارت معادن افغانستان، گفت که در حال حاضر پیشنهاد یک شرکت مورد ارزیابی قرار گرفته و این شرکت واجد شرایط شناخته شده است. قرار است این شرکت به جای پاکستان بازارهای دیگری را در جهان برای صادرات تالک افغانستان مورد مطالعه قرار دهد.
ولی خانم نهان در پاسخ به این سوال که وقتی دولت واقف است که سود این تجارت به جیب گروه‌های شورشی می‌رود چرا این معادن را نمی‌بندد گفت: “کمیته محافظت از معادن که ایجاد شده در صحبتی که با شورای امنیت و نیروهای خارجی داشته از آنها خواسته که یک نقشه از وضعیت معادن افغانستان تهیه کنند تا ساحات امن و ناامن را بدانیم. تا زمانی که این نقشه را نداشته باشیم نمی‌توانیم به شورای امنیت بگوییم که این معادن را به خاطر مشکلات امنیتی ببندد.”
پاکستان مقصد اصلی تالک افغانستان
به گزارش گلوبال ویتنس تقریبا تمامی تالک استخراج شده در افغانستان به پاکستان صادر می‌شود. تا یک سال پیش روزانه ده‌ها کامیون حامل بار سنگ‌های تالک به طور مستقیم از دل کوه‌های ننگرهار و از مسیری که بیشتر توسط طالبان کنترل می‌شود به پاکستان می‌رفتند.
اما مدتی است که ۲۲ کارخانه از سوی سرمایه گذاران افغانستان در یکی از پارک‌های صنعتی شهر جلال آباد، مرکز ننگرهار احداث شده است. حالا بخشی از تالک استخراجی کشور به این کارخانه منتقل می‌شود و بعد از پروسس دوباره راه‌شان را به سوی بازارهای پاکستان باز می‌کنند.
این نهاد پژوهشی بین المللی گفته است که در سه ماه اول سال جاری میلادی، حدود پنجصد هزار تن تالک از معادن ننگرهار استخراج شده است.
در سال ۲۰۱۶ ششصد تن تالک از افغانستان به پاکستان صادر شده است. در همین سال پاکستان حدود هفتصد تن تالک وارد و یا بازتولید کرده است.
مصرف تالک در پاکستان ۱۲۰ تن تخمین زده شده است و هشتاد درصد تالک وارداتی اش را صادر می کند.
آمریکا با ۴۲ درصد بزرگترین خریدار تالک پاکستان است. هلند و ایتالیا و سایر بازارهای اروپایی هم بیش از سی درصد، کره جنوبی شش درصد، عربستان سعودی چهار درصد، ژاپن سه درصد و سایر کشورهای جهان حدود هشت درصد.به گفته این نهاد پژوهشی تالک شصت درصد صادرات پاکستان را تشکیل می‌دهد.
بزرگ نمایی ارزش صادرات تالک
اما وزارت معادن افغانستان می‌گوید گوبال ویتنس در میزان مبلغ پولی که بدست گروه‌های طالبان و داعش می‌رسد، “مبالغه کرده است”.
نرگس نهان، سرپرست وزارت معادن به بی‌بی‌سی، گفت که قیمت تمام شده یک تن تالک در گمرک افغانستان ۱۴ دلار است و بهایی که خریداران پاکستانی به تاجران افغان می‌دهند ۶۰ دلار است.به گفته خانم نهان، این تالک به محضی که وارد خاک پاکستان می‌شود، قیمت اش به ۲۶۰ دلار می‌رسد.
او گفت: “اگر بگویم که – طالبان و داعش- عاید/درآمد ندارند بی‌خبری ما را نشان می‌دهد. اما در این گزارش مبالغه شده است؛ هیچ امکان ندارد. ولو اینکه ما تمام قراردهای تالک را رسمی بسازیم و تمام تالک – استخراج شده- در داخل افغانستان پروسس شود، نمی‌توانیم ۳۰۰ میلیون دلار در سال از تالک درآمد داشته باشیم.”
گلوبال ویتنس به نقل از داده‌های وزارت معادن افغانستان گفته که حدود پنجصد تن تالک استفاده شده در تولید کالا از رنگ گرفته تا پودر نوزاد، از شروع سال جاری میلادی از این کشور صادر شده است.
نیک دونوان، از مدیران گلوبال ویتنس گفته است: “مصرف کنندگان آمریکایی و اروپایی ناخواسته و اشتباها به گروه‌های تندرو در افغانستان کمک می‌کنند.” او از دولت‌های آمریکا و اروپا خواسته است تا سختگیری بیشتری بر واردات این کالا انجام دهند.
معادن، منبع مالی مهم شورشیان
استخراج غیرقانونی سنگ‌های قیمتی و معادن افغانستان از جمله لاجورد، بخش بزرگ منابع مالی طالبان را تامین می‌کند. داعش در حال جنگ با طالبان بر سر کنترل معادن ننگرهار است.
یک فرمانده ارشد این گروه به گلوبال ویتنس گفته است که خارج کردن کنترل دارایی‌های معدنی از کنترل سایر گروه‌ها در ننگرهار برای این گروه یک اولویت است. این فرمانده گفته است: “معادن در دستهای مافیاست … به هر قیمتی ما این معادن را خواهیم گرفت.
ننگرهار در مرز با پاکستان ذخایر بزرگ تالک معادن سنگ مرمر و کرومیت دارد و در مسیر قاچاق مواد معدنی، مواد مخدر و دیگر کالاهای افغانستان به پاکستان قرار گرفته است.مقام‌های امنیتی افغانستان از مدت‌ها نگران قاچاق از کنترل خارج شده کالاهای معدنی ننگرهار نظیر تالک و کرومیت بوده اند که از دید گلوبال ویتنس: ” نمونه کوچکی از درگیری برسر معادن افغانستان است”.
این نهاد گفته با آنکه تخمین میزان عاید این گروه از معادن ننگرهار دشوار است اما این رقم می‌تواند از ” از ده‌ها هزار دلار تا میلیون‌ها دلار در سال در نوسان باشد. اما صدها هزار دلار می‌تواند میانگین منطقی این رقم باشد.
این رقم درشتی نیست اما به اساس ارزیابی ارتش ایالات متحده آمریکا شمار جنگجویان داعش در ننگرهار بین ۷۵۰ تا ۲۰۰۰ نفر تخمین زده است. به این معنی که این پول منبع مهم درآمد برای این گروه است.
گلوبال ویتنس گفته است که اطلاعاتش را از طریق مصاحبه با منابع آگاه و همچنین، تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای جمع‌آوری کرده است.
جنگ افغانستان، جنگ برسر منابع؟
افغانستان با داشتن حدود سه تریلیون دلار ذخایر معدنی، کشوری بالقوه ثروتمند محسوب می‌شود. اما حدود چهار دهه است که جنگ مانع استخراج و بهرهبرداری از این ثروت زیرزمینی شده است.بسیاری به این باورند که جنگ افغانستان جنگ بر سر کنترل این معادن است. قاچاق و تجارت لاجورد بدخشان از دید این‌ها نمونه روشنی از جنگ بر سر معادن است.به اساس یافته‌های پیشین گلوبال ویتنس سود هنگفت از تجارت لاجورد بدخشان ایتلافی ناهمگونی را در این ولایت بوجود آورده است. از طالبان گرفته تا برخی فرماندهان پیشین حزب جمعیت اسلامی، شماری از اعضای مجلس و برخی مقام‌های ارشد پیشین افغانستان در این تجارت سهیم بوده‌اند . ایتلافی که تاحال بر سر هیچ چیزی شکل نگرفته است.
وزارت معادن افغانستان هم اذعان می‌کند که وضعیت موجود، ذخایر زیرزمینی افغانستان را به جای فرصت به یک دردسر برای این کشور تبدیل کرده است.
انتظار می‌رفت عواید حاصل از استخراج معادن افغانستان تا سال ۲۰۲۰ جای کمک‌های میلیاردی جامعه جهانی را پر کند. اما به نظر می‌رسد که این معادن به فرصت سوخته برای این کشور تبدیل شده است.
