به دلیل افت شرایط زیستی، استان کرمانشاه در دهه‌های آینده تا نیمی از جمعیت خود را از دست خواهد داد. فقط در ۱۰ سال گذشته از نزدیک ۷۶۰ روستای مرزی نزدیک به ۳۵ درصد آنها خالی از سکنه شده‌اند.
«شما (هلال احمری‌ها) گفته‌اید که 24 هزار چادر پخش شده است، اگر کمتر از این میزان به دست مردم رسیده، انحراف‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی وجود داشته است. این را هم در نظر بگیرید که همین الان اگر پس‌لرزه بیاید، همه ما فرار می‌کنیم. عده‌ای هم هستند که در شهرند، خانه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یشان ترک برداشته ولی به خاطر پس‌لرزه‌ها جرئت نمی‌کنند خانه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یشان بروند. الان 30 هزار خانوار به چادر نیاز دارند و خانه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یشان قابل سکونت نیست، باید بقیه را هم در نظر بگیریم. وقتی می‌گوییم چادر پخش کنید، می‌گویید ماشین و نیرو نداریم. نیروها درگیر هستند.
از آن طرف امیر (یکی از فرماندهان ارتش) می‌گوید که در کل 200 چادر بیشتر ندارم، ولی ماشین و نیرو دارم. الان شما به ارتش چادر نمی‌دهید، ارتش نیرو به شما نمی‌دهد. مردم هم واقعا دارند از سرما می‌میرند. ما باید الان چه کنیم؟» این جملات را استاندار کرمانشاه، در شب سوم زلزله در جلسه مدیریت بحران با نیروهای هلال احمر و ارتش بیان کرده بود.
آنچه در همین صحبت کوتاه بیان و در ویدئویی تلگرامی دست به دست شد، روایتی عیان از تمام سوءمدیریت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بحران بود. هلال احمر، ارتش و نیروهای سپاه در منطقه زلزله‌زده که در آن 33 هزار خانواده خانه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یشان را از دست داده بودند، حضور داشتند. اما تمام این نیروها پس از 4 روز توانستند پتوی مورد نیاز زلزله‌زده‌ها را که هزینه آن حدود 2 میلیارد تومان می‌شد، تامین کنند؛ آن هم به لطف کمک‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مردمی. چه در مدیریت بحران اولیه و چه در مدیریت توزیع، همه خبرها و گزارش‌ها ناشی از بی‌برنامگی بود، بی‌برنامگی سازمان‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی که برای همین روزها، تشکیل شده‌اند.
مسئولان نیز در توجیه تمام این مدیریت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ناصواب، اعلام می‌کردند که «غافلگیر شدیم» و جالب آنکه برخی از نماینده‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مجلس نیز به جای دادخواهی، با همین توجیه با آنها همراه می‌شدند. برخی برآوردها نشان می‌دهد که زلزله کرمانشاه، ۵۶۰۰ میلیارد تومان و به اندازه ۱۱ سال بودجه عمرانی این استان خسارت وارد کرده است.
اوضاع کرمانشاه پیش از زلزله چگونه بود؟
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری پژوهشی راهبردی درباره توسعه کرمانشاه در سال گذشته انجام داده بود که در اولین روزهای پس از زلزله دوباره آن را منتشر کرد.
این پژوهش نشان می‌داد کرمانشاه، یکی از توسعه‌نیافته‌ترین استان‌های کشور است.
در شرح این گزارش آمده است: «بخشی از یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد استان کرمانشاه علی‌رغم بهره‌مندی از منابع گوناگون طبیعی، تاریخی و فرهنگی در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی و زیست‌محیطی با چالش‌ها و مسائل گوناگونی مواجه است؛ که برخی از آنها به مرحله بحرانی رسیده و در صورت ادامه وضعیت کنونی می‌تواند موجب افزایش ناپایداری در استان شود و لطمات جبران‌ناپذیری را بر استان و کشور وارد کند.
عدم توجه کافی به ویژگی‌های بومی و پتانسیل‌های فراوان استان، صدمات واردشده به استان در دوران جنگ و عدم توجه کافی در جهت کاهش فاصله ایجادشده در دوران جنگ بین این استان مرزی با سایر استان‌ها، در زمینه سرمایه‌گذاری، این استان را از نظر توسعه، در موقعیتی فروتر و در قطب دافع سرمایه قرار داده؛ به گونه‌ای که سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی و انسانی آن به محض رسیدن به موقعیتی مناسب، جز در مواردی نادر از آن خارج می‌شوند؛ از سوی دیگر برخی اقدامات ارزیابی‌نشده در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته، نه‌تنها موجبات بهبود وضعیت استان را فراهم نکرده‌اند بلکه بر شدت و عمق بحران‌های آن افزوده‌اند.
مجموعه این عوامل در کنار یکدیگر وضعیت اقتصادی نامناسب کنونی را در این استان پدید آورده است.» بر اساس گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اتخاذ سیاست‌های تمرکزگرا، سبب تمرکز بیش از 60 درصد جمعیت در مرکز استان و پیدایش مناطق حاشیه‌ای در شهر کرمانشاه شده است که در حدود 40 درصد از جمعیت شهر و نزدیک به 25 درصد از جمعیت استان را در خود جای داده‌اند؛ این تمرکز جمعیت در مناطق حاشیه‌ای با قرار گرفتن در کنار موقعیت نامناسب اقتصادی استان، بستری را برای پیدایش و رشد آسیب‌های اجتماعی فراهم کرده است. این گزارش می‌نویسد: «آسیب‌هایی که در بررسی‌های مقدماتی مشخص شد، گویای آن است که از نظر نرخ و نوع در وضعیت نگران‌‌کننده‌ای قرار دارند و نهادها و دستگاه‌های متولی نیز به برخی از آنها اشراف ندارند.» فقط در ۱۰ سال گذشته از نزدیک ۷۶۰ روستای مرزی نزدیک به ۳۵ درصد آنها خالی از سکنه شده‌اند. بر این اساس، تعداد بیکاران کرمانشاه ۱۵۵ هزار نفر است. حجم پس‌اندازهای بانکی استان ۶۴۰۰ میلیارد تومان و تولید ناخالص سرانه، ۵ میلیون تومان است. در چنین شرایطی، برآوردها نشان می‌دهد که زلزله به اندازه ۱۱ سال بودجه عمرانی این استان خسارت وارد کرده است. درحالی‌که کرمانشاه به‌عنوان رکورددار بیکاری در کشور مطرح است، زلزله در بخشهای تولیدی خسارت بسیار سنگینی وارد کرده است. بنا به اعلام سازمان صنعت، معدن و تجارت کرمانشاه زلزله به 7هزار واحد صنفی و اشتغال‌زای استان آسیب رسانده است که خسارت واردشده به این بخش را حداقل یک‌هزار میلیارد تومان برآورد می‌کنند. در بخش گردشگری هم خسارت قابل توجه بوده است. بنا به اعلام اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری کرمانشاه، میزان آسیب واردشده به هتل‌های قصرشیرین بسیار سنگین بوده و میزان خسارت به این بخش 5.7میلیارد تومان ارزیابی شده است. میزان خسارت به سایر بخشهای زیرساختی گردشگری هم ٤میلیارد تومان برآورد شده و آثار تاریخی ١.٥میلیارد تومان خسارت دیده‌اند. در زلزله کرمانشاه ٩ اثر تاریخی بین ١٥ تا ٢٠ درصد تخریب شده است که از این میان سه اثر «ابودجانه» دالاهو، «مسجد عبدالله بن عمر» و «کاروانسرای قصرشیرین» بیشترین آسیب را دیده‌اند.
خسارت اقتصادی زلزله چقدر بود؟
کل جمعیت استان کرمانشاه حدود 2 میلیون نفر است. طبق سرشماری سال 95، جمعیت سرپل ذهاب نیز 45 هزار و 481 نفر است و اسلام‌آباد غرب، 140 هزار و 876 نفر جمعیت دارد. جمعیت ثلاث باباجانی نیز 36 هزار نفر است. 161 روستا در این شهرستان قرار دارند که تمامی آنها از 20 تا 100 درصد خسارت دیده‌اند. اکبری، فرماندار این شهرستان هم اعلام کرده است که 36 هزار نفر از جمعیت ثلاث باباجانی آواره شده‌اند. بر اساس اعلام اسماعیل نجار، معاون وزیر کشور 33 هزار خانواده از زلزله غرب کشور متأثر شده‌اند. آمارهای وزارت راه و شهرسازی و استانداری کرمانشاه حاکی از آن است که حدود ١٥هزار مسکن به‌صورت تقریبا صددرصدی ویران شده و ١٥هزار خانه دیگر بین ٢٠ تا ٧٠ درصد خسارت دیده‌اند. فلاحت‌پیشه، نماینده مردم اسلام‌آباد غرب نیز اعلام کرده بود که حدود ۲۰۰ هزار نفر، تعداد افرادی است که به نیازهای زیستی اولیه پس از زلزله، دسترسی نداشتند.
از اولین روزهای زلزله رقم‌های متفاوتی در حوزه‌های مختلف اعلام می‌شد. میزان کل بودجه هلال احمر در سال 96، 1200 میلیارد تومان بوده است. اما خسارت اولیه کرمانشاه، 2600 میلیارد تومان برآورد شد. 1800 میلیارد تومان از این خسارت، به ساختمان‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی دولتی، زیرساخت‌ها و تاسیسات زیربنایی این استان وارد شده است. آمارهای دیگر نیز نشان از خسارت زلزله به بخشهای مختلف اقتصادی دارد. زلزله 800 میلیارد تومان به کشاورزی کرمانشاه خسارت زده است. براساس گزارش اولیه دفتر مدیریت بحران وزارت کشاورزی ٤٠ درصد تأسیسات، ساختمان‌ها، اماکن دامی، انبار علوفه، صنایع تبدیلی و تکمیلی و تأسیسات پرورش ماهی آسیب دیده و ٣٠ درصد جمعیت دامی استان تلف شده است.
خسارات برآورد‌شده توسط اداره کل راه و شهرسازی کرمانشاه نیز نشان می‌دهد که زیرساخت‌های حمل‌ونقل و خانه‌های سازمانی هم ١٨٠میلیارد تومان خسارت دیده‌اند. بنا به اعلام این منبع ٣٥٠ پل و ابنیه فنی در زلزله کرمانشاه بین ١٠ تا ٨٠ درصد آسیب دیده است که از این میان ۱۶۰میلیارد تومان به تنهایی سهم پل‌ها بوده است. اداره آب و فاضلاب کرمانشاه، اداره برق و گاز این استان نیز اعلام کرده‌اند که تأسیسات آب و فاضلاب مناطق زلزله‌زده کرمانشاه در برآورد اولیه حدود ٢٣٠میلیارد تومان خسارت دیده است. تاسیسات برق نیز بیش از ۵۱ میلیارد تومان خسارت دیده‌اند. و از طرف دیگر برآوردها نشان می‌دهد که تأسیسات گازرسانی حداقل حدود 3میلیارد و ٦٠٠هزار تومان خسارت دیده است.
همچنین در زلزله کرمانشاه چهار واحد ستادی بهداشت، ٤٢ مرکز خدمات جامع سلامت و ٢٠٢ خانه بهداشت آسیب دیده است. در بخش درمان هم بیمارستان‌های نوساز سرپل ذهاب، بیمارستان اسلام‌آباد غرب، بیمارستان در حال احداث ثلاث باباجانی و بیمارستان قصرشیرین آسیب جدی دیده‌اند. براساس برآوردی که دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه انجام داده است، بازسازی واحدهای بهداشتی و درمانی ١٦٠میلیارد تومان هزینه دارد. عبدالناصر همتی، رئیس کل بیمه مرکزی نیز گفته بود: «بر اساس گزارش‌هایی که به دست ما رسیده خسارات این زلزله برای صنعت بیمه ١٣٠ میلیارد تومان برآورد می‌شود که از این میزان ٢٥ میلیارد تومان تاکنون پرداخت شده است.»
اتاقهای بازرگانی در کرمانشاه مدرسه می‌سازند
از ٧٥٨ مدرسه واقع در محدوده زلزله ٨١ مدرسه به صورت کامل تخریب شده است که از این میان ٥٣ مدرسه در نواحی روستایی واقع شده است؛ به عبارتی حدود 5.65 درصد از مدارس تخریب‌شده در زلزله در مناطق روستایی قرار دارند. درمجموع زلزله حدود ٤٣٠ کلاس درس را تخریب کرده است که برآوردهای اولیه اداره کل نوسازی مدارس کرمانشاه از میزان خسارات واردشده به این بخش ١٢٠میلیارد تومان است. جالب است بدانید بیشتر مدارس تخریب‌شده در زلزله مدارس دولتی‌ساز بوده‌اند. کیوان کاشفی، عضو هیئت‌مدیره اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفته است كه مدارس ساخته‌شده توسط خیّران مدرسه‌ساز با بهترین کیفیت ساخته شده و کمترین آسیب ممکن را داشته‌اند.
مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران در نشست ماه پیش هیئت نمایندگان اتاق تهران درباره اقدامات فعالان بخش خصوصی بعد از زلزله گفت: «از همان روز اول بعد از زلزله که آقای کاشفی رئیس اتاق کرمانشاه خبر دادند که مشکلات و کمبودهایی در منطقه وجود دارد ما در زمینه ارسال آب معدنی و پتو که نیاز اولیه زلزله‌زدگان عزیز است اقدام کردیم و در کنار این البته شرکت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مواد غذایی عضو اتاق تهران هم از همان روز اول کالاهای خودشان را به مناطق زلزله‌زده ارسال کردند.»
همچنین بر اساس صحبت‌های خوانساری، قرار است بخش خصوصی بازسازی مدارس روستایی را انجام دهد. خوانساری گفته است: «آن چیزی که هم‌اکنون باید روی آن تمرکز کنیم بازسازی مدارس مناطق زلزله‌زده است، 570 مدرسه در کل این منطقه وجود دارد که 85 مدرسه آن کاملا آسیب دیده است و قرار شد 45 مدرسه آن را در مناطق روستایی، اتاقهای بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سراسر کشور بازسازی کنند. این 45 مدرسه حدود 130 کلاس درس خواهد داشت و برآوردها نشان می‌دهد برای بازسازی هر کلاس نیاز به 100 میلیون تومان اعتبار هست و سرجمع حدود 12 میلیارد تومان بودجه لازم است تا این مدارس بازسازی شوند و در این راه تمام اتاقهای سراسر کشور باید مشارکت داشته باشیم و این مدارس را بسازیم. البته بعضی از دوستان همین حالا اعلام آمادگی کرده‌اند؛ مثلا یکی از اعضا که کارخانه سیمان دارد گفته که کل سیمان را تامین خواهد کرد و برخی از مصالح دیگر مانند گچ هم فراهم شده است. طبیعی است که اتاق تهران با توجه به تعداد اعضای بالایی که دارد حجم بالاتری از بازسازی‌ها را باید بر عهده بگیرد؛ من امیدوار هستم که ان‌شاءلله بتوانیم در یک زمان کوتاه این مدارس را با کمک یکدیگر و سایر اتاق‌ها بازسازی کنیم.»