نام زعفران دردنیا با کشور ایران عجین شده است. ایران با تولید 90 درصد از زعفران جهان بزرگترین تولیدکننده این محصول کشاورزی است ولی با داشتن سهم 5 درصدی در تجارت آن کمترین سهم را از آن خود کرده است. نبود برنامه ریزی های دقیق و براساس نیازهای روز بازارهای جهانی باعث شده است تا کشورهایی که هیچ گونه تولیدی ندارند مشهورترین برندهای زعفران دنیا را دراختیار داشته باشند. زعفران ایران به کشورهایی مانند امارات متحده عربی و اسپانیا صادر می شود و این کشورها با بسته بندی ان این محصول ارزشمند را به نام خود به بازارهای جهانی صادر می کنند و به جای کشاورزان ایرانی از ارزش افزوده بالای آن بهره می برند.طبق برآوردها تجارت جهانی زعفران بیش از ۸ میلیارد دلار در سال است که از این رقم سهم اندکی نصیب ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده ان می شود.ایران زعفران را به 5 قاره و 47 کشور جهان با بسته بندی از دو دهم گرم تا حداکثر بسته بندی یک کیلویی با برند ثبت شده و با استاندارد صادر میکند.
وضعیت صادرات زعفران ايران
ايران در سال 1395 معادل ۱۷۲ تن و ۶۰ کیلو زعفران به ارزش ۲۴۶ میلیون و ۷۲۳ هزار و ۳۲۸ دلار صادرات داشته که این میزان در سال 1396، 218 تن و 737 کیلو و ارزش دلاری 309 ميليون و 517 هزار و 643 دلار بوده است.
کشوراسپانیا با خرید حدود نیمی از زعفران ایرانی در سال 96 اولین کشور واردکننده این محصول بوده است.بعد از کشور اسپانیا، هنگ کنگ با واردات 96.5 میلیون دلاری زعفران ایران در رتبه دوم قرار دارد و کشور امارت با وارد کردن 89.5 میلیون دلار در رتبه سوم قرار دارد.
آمار تجارت خارجی گمرک حاکی از این است که میزان صادرات زعفران ایران در سه ماهه نخست امسال نیز به 77 میلیون و 401 هزار دلار رسیده است و این نشان دهنده رشد 58 درصدی ارزش زعفران صادراتی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به خاطر رشد وزنی صادرات است .بر اساس آمار گمرک ایران در این مدت بیش از ۵۶ تن انواع زعفران به ارزش ۷۷ میلیون و ۴۰۱ هزار دلار از ایران صادر شده است.زعفران ایران در سال جاری به ۴۶ کشور دنیا صادر شده که در این میان ۲۲ میلیون دلار از آن تنها به امارات متحده عربی صادر شده است.
این آمار نشان می‌دهد که هر گرم زعفران صادراتی در این مدت به ارزش ۱.۳۷ دلار صادر شده است که به این ترتیب قیمت هر گرم زعفران صادراتی با فرض دلار ۹۰۰۰ تومانی حدود ۱۲ هزار و ۴۰۰ تومان است.این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، میزان صادرات زعفران، ۳۶ تن به ارزش ۴۸ میلیون و ۷۵۸ هزار دلار بوده است.
به این ترتیب صادرات زعفران در سه ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۵ درصد از لحاظ وزنی افزایش یافته است و ارزآوری آن نیز با رشد ۵۸ درصدی همراه بوده است.
موانع توسعه صادرات زعفران
با وجودی که ایران بیش از 90 درصد از تولید طلای سرخ جهان را دراختیار دارد به دلایل مختلفی در تجارت این محصول عقب مانده است. یکی از مهمترین دلایل این عقب ماندگی محدودیت های تحریم است که نقل و انتقال پول و حضور در برخی بازارهای دنیا را با مانع مواجه کرده است. درکنار آن نوسانات شدید نرخ ارز نیز به این مشکلات افزوده است. سیستم بانکی هم تاکنون حمایت کاملی از این بخش نکرده است. از سوی دیگردلالان و واسطه ها نیز یکی دیگر از عللی است که طی سالیان گذشته اجازه نداده است این بازار شکل بگیرد. دلالان تنها با هدف کسب حداکثری سود با خرید ارزان محصول از کشاورز و فروش نامناسب و بدون بسته بندی به خریداران خارجی مانعی بزرگ در برابر بازارسازی زعفران بوده اند.
همچنین هنوز پروسه سنتی بر صادرات زعفران ایران حاکم است و علی رغم اینکه سرمایه گداری خوبی طی این چند ساله صورت گرفته و بیش از ظرفیت تولید، ظرفیت بسته بندی ایجاد کردیم اما، از بنگاه ها حمایت نشده تا بتوانند با رقبا رقابت و بتوانند زعفران را به نام ایران معرفی کنند.
رقبایی که زیاد می شوند
با شروع کشت زعفران در برخی از کشورها مزیت بزرگترین تولید کننده نیز برای ایران با خطر مواجه شده است.كشورهاي ديگر هم‌چون افغانستان، چين،كشمير، مراكش اسپانيا، ايتاليا، هندوستان و حتي آمريكا شروع به كشت زعفران كرده‌اند و ایران با افزايش قيمت بازار را به رقبايي كه منتظر فرصت هستند واگذار می کند.
برهمین اساس 5 درصد بازار خرده فروشي جهان مختص ايران است.تنها 7 درصد زعفران ما به صورت بسته‌بندي زير 10 گرم صادر مي شود و ما بقي بين 10 گرم تا 500 گرم متغير است.این درحالی است که اسپانيا با 700 کيلو گرم توليد زعفران در سال، چيزي در حدود 50 تن صادرات سالانه دارد كه اين رقم را با بسته‌بندي زعفراني كه از ايران می خرد، تامين مي‌كند.در بازارهاي اروپا زعفران با برند اسپانيا بهتر از نام ايران به فروش مي‌رسد.
بورس کالا ناجی بازار زعفران
براساس اعلام کارشناسان این حوزه یکی از مهمترین مشکلات بازارسازی زعفران افزایش قیمت این محصول است. هم اکنون در قالب طرح خرید تضمینی زعفران، سازمان تعاون روستایی به همراه یک شرکت به عنوان مشاور این خرید را برعهده دارند، با اجرای این طرح یک تفاوت قیمت بوجود آورده اند. به طوری که
قیمت زعفران سه میلیون و 700 هزار تومان در بازار توسط سازمان تعاون روستایی به قیمت 4 میلیون و 400 هزار تومان خریداری می شود، دلالان در این بین زعفران را از کشاورز خریداری و بعد به قیمت 4 میلیون و 400 هزار تومان به تعاون روستایی می فروشند و در این میان از همه بیشتر منتفع می شوند.
برهمین اساس سازوکار شفاف بورس کالا مي تواند خلاء بزرگ بازار زعفران کشور را که برندسازي و صادرات مطلوب به کشورهاي ديگر است، پر کند.در برخي کالاها تفاوت قيمت فروش از کشاورز به واسطه ها و قيمت ها براي مصرف کنندگان به سه تا چهار برابر مي رسد که اين اتفاق باعث درآمد هاي ميليوني براي دلالان مي شود، در حاليکه زحمت اصلي را کشاورزان کشيده اند.بورس اين فاصله قيمتي را به حداقل مي رساند و علاوه بر کوتاه کردن دست دلالان، سود واقعي را نصيب کشاورز مي کند که نتيجه اين رويداد، افزايش انگيزه کشاورزان و رشد توليد است.
صادرات زعفران ایرانی با برند افغانستان
در حال حاضر نیز زعفران ایران از طریق مشهد به افغانستان می رود و از آنجا به اسم افغانستان به هند صادر می شود چون تعرفه ترجیحی بین آنها برقرار است و تعرفه صادرات زعفران به هند از افغانستان صفر درصد است در حالیکه صادرات زعفران از ایران به هند 35 درصد است. از سوی دیگر برخی از سودجویان داخلی با قاچاق پیاز زعفران به افغانستان به کشاورزان ایرانی خیانت می کنند.
بیش از 105 هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران در کشور است و طی سال گذشته 350 تن زعفران در کشور تولید شده است. کشت زعفران در حال حاضر از استانهای خراسان رضوی و جنوبی خارج شده و در بسیاری از استانها و شهرها از جمله کرمانشاه،اصفهان،یزد،گرگان،اردبیل،کاشان و شاهرود، زعفران کشت می شود اما این توسعه بدون توجه به ایجاد و توسعه بازارهای صادراتی صورت گرفته است. هم اکنون فقط در خراسان جنوبی 36 هزار نفر و در خراسان رضوی نیز 150 هزار نفر امرار معاش می کنند.از سال 90 به دلیل خشکسالی هر ساله 5 هزار هکتار به سطح زیرکشت اضافه شده و به 105 هزار هکتار رسیده است.
