گفت و گو با محمدرضا جهان بیگلری، کارشناس اقتصاد| حالا تجربه کشور همسایه ، ترکیه می تواند به آموزگاری برای ایران تبدیل شود؛ راه های رفته اش، بحران هایی را برطرف کرده که اقتصاد ایران نیز با آن دست به گریبان است.
داستان اما ویژگی های ترکیه نیست، اینجا بحث بر سر چگونگی عبور این کشور از بحران ارزی است. بحرانی که نامش برای ایرانی ها آشناست و هر از چندی درهای اقتصاد را بی محابا به صدا در می آورد.
محمدرضا جهان بیگلری، کارشناس اقتصاد روایتی شنیدنی از وضعیت اقتصاد ترکیه و تدابیرش برای عبور از بحران ارزی دارد. او با حضور در کافه خبر خبرآنلاین ، به سئوالاتی در این زمینه پاسخ داد که در پی می آید.
***
*در حالی که چند ماهی است صدای پای بحران ارزی در اقتصاد ایران به گوش می رسد برخی معتقدند تجربه ترکیه می تواند در این عرصه راهگشای ایران باشد، به نظر شما با توجه به تفاوت های ترکیه با ایران، می توان از تجربه این کشور در این حوزه بهره ای برد ؟
اتفاقا اقتصاد ترکیه شباهت های فراوانی به ایران دارد .
* از چه منظر ؟ ترکیه نفت ندارد، وابستگی این کشور به صادرات ماده خامی چون نفت اندک است، بنیان صنایع بر واردات بنا نشده و به دلیل عدم وابستگی به صادرات مواد خام انحصار عرضه ارز در دست دولت نیست. البته این فهرست را می توان طولانی تر نیز کرد .
حالا می توان شباهت هایی را نیز مورد اشاره قرار داد. از منظر عرضه ارز شباهت هایی میان ترکیه آن روز و ایران وجود داشت. انحصار عرضه ارز در اختیار دولت بود .در حقیقت دولت مهمترین وارد کننده ارز محسوب می شد به همین دلیل در بسیاری موارد برای تامین هزینه هایش ارزش پول ملی را در برابر دلار کاهش می‌داد.
در آن دوران پول ملی ترکیه ارزش خود را در برابر دلار از دست می‌داد و نرخ بهره های بانکی به 30 درصد رسیده بود. باید ببینیم کجا این قطار متوقف شد و چگونه ترکیه خود را از بند این دام نجات داد؟ آنجا که ترکیه با اجرای یک سری برنامه های اصلاح ساختاری توانست ارزش پول ملی خود را تثبیت کند. وقتی از تثبیت ارزش پول ملی حرف می زنیم در حقیقت از تثبیت اقتصاد این کشور سخن می گوییم. امروز همگام با کاهش ارزش ریال ترکیه نیز ارزش پول خود را کاهش می دهد تا بتواند بازارهای خود را حفظ کند، البته این کاهش ارزش در ترکیه خودخواسته و برای در اختیار نگه داشتن بازارهاست.
امروز این کشور{ترکیه} سالیانه حتی 220 میلیون دلار درآمد از صادرات فیلم و سریال دارد، در حالی که درآمد صادراتی‌اش از این بخش تا چند سال پیش 20 میلیون دلار بود. در همان دوره بحران ارزی مردم باید برای خرید یک ماده خوراکی یک میلیارد لیره پول می‌دادند. یادم هست نخست وزیر ترکیه در آن دوره برنامه هایی برای بیرون آمدن ارزهای خانگی تعریف کرد.
* مهمترین دلیل توفیق این کشور را در مهار بحران ارزی چه می دانید؟
ترکیه دوره ای با تورم شدید دست به گریبان بود، اما عملکرد صنایع این کشور نشان می دهد که این بخش از اقتصاد در دوران بحران ارزی بسیار متفاوت عمل کردند. وقتی با بحران ارزی روبرو شدند به جای آنکه بلافاصله برای مقابله با بحران قیمت هایشان را بالا ببرند، به گونه ای دیگر عمل می کردند، سود خود را به حداقل ممکن می رساندند و تلاش می کردند با افزایش تولید ، خود را اداره کنند. در حقیقت برخی از صنایع این کشور حتی سر به سریعنی بدون در نظر گرفتن سود خود را اداره می کردند در حالی که می بینیم اگر فلان صنعت تا دیروز 20 درصد سود می‌برد، امروز هم می خواهد در دوره بحران ارزی حاشیه سود خود را همان 20 درصد نگه دارد. این بزرگترین مشکل است . باید پذیرفت در دوره های بحران، عملکرد متفاوت می شود.
*طبیعی است که چنین اقداماتی مستلزم شکل گیری نوعی اعتماد و همکاری است .
قبول دارم اما ترکیه نیز از منظر سیاسی ثبات چندانی دارد. حداقل این است که ما با ثبات سیاسی بسیار بالاتری نسبت به این کشور روبرو هستیم. همین سال گذشته کودتایی در ترکیه رخ داد و هنوز که هنوز است این کشور در “حالت فوق العاده ” قرار دارد در حالی که ما با چنین وضعیتی روبرو نیستیم. در همین شرایط این کشور توانست 17 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند اما سهم ما از سرمایه های خارجی چقدر بود؟ تقریبا هیچ.
*مساله تحریم و تقابل غرب با ایران چقدر در این تحلیل واجد اهمیت است؟
حتما اهمیت دارد اما باید پذیرفت که اقتصاد ما از مشکلات داخلی رنج می برد. تا زمانی که اقتصاد با این شرایط روبروست، نمی توان کاری از پیش برد. طبیعی است با این مشکلات داخلی ، تحریم امکان تاثیرگذاری می یابد.ترکیه در یک دوره بازنگری دقیقی در سیستم قوانین و مدیریت خود انجام داد. بسترهای سرمایه گذاری را آماده کرد.
بخش عمده درآمد خود را در صنعت توریسم تعریف کرد و سرمایه گذاری کلانی در این بخش انجام داد. پذیرفت که باید از صنعت توریسم پول دربیاورد. برای جذب سرمایه ، در منطقه به منطقه ، برنامه ریزی کرد. مشوق هایی ارائه داد که حالا نتایج خود را نشان داده است.امروز این کشور سالیانه حتی 220 میلیون دلار درآمد از صادرات فیلم و سریال دارد، در حالی که درآمد صادراتی اش از این بخش تا چند سال پیش 20 میلیون دلار بود. در همان دوره بحران ارزی مردم باید برای خرید یک ماده خوراکی یک میلیارد لیره پول می‌دادند. یادم هست نخست وزیر ترکیه در آن دوره برنامه هایی برای بیرون آمدن ارزهای خانگی تعریف کرد. همان طور که گفتم تورم به شدت در بخش مواد غذایی بالا بود.
برخی رستوران های ترکیه آگهی زده بودند و اعلام کرده بودند که اگر کسی فیش تبدیل ارز به لیره را داشته باشد می تواند از تخفیف سی درصدی برای خرید غذا استفاده کند.این تنها یک بخش مشوق ها بود. همین اقدامات سبب شد که ارزهای خانگی بیرون آمدند اما ما در ایران هنوز توانسته ایم این اطمینان را به مردم بدهیم که ارزهایشان را خرج کنند.
من معتقدم به طور متوسط بخش عمده ای از خانوارهای ایرانی 5 تا 10 هزار دلاری ذخیره دارند و اگر دستشان برسد این ذخیره را افزایش می دهند چرا که سرمایه گذاری در کشور رونقی ندارد. در عین حال در شرایطی نمی توانیم ارزهای خانگی را بیرون بیاوریم و در اقتصاد بگردانیم که سیستم انتقال ارز در ایران نیز با مشکلات روبروست.
*پیشنهاد شما برای برون رفت از وضعیت موجود چیست؟
در ترکیه وزارت اقتصاد این کشور سردمدار اصلاحات بود، اما در ایران وضعیت فرق دارد و معتقدم آن قدر گروه های رانت جو و مافیایی در این ساختار نفوذ کرده اند که لازم است کمیته‌ای فراقوه‌ای تشکیل شود و با اختیارات خاص اصلاحات در قوانین و سیستم مدیریتی را کلید بزند چون در این شرایط دولت به تنهایی قدر به حل این بحران نیست.
