مجموعه باستانی و تاریخی تخت سلیمان و آثار آن یكی از مهمترین و مشهورترین مراكز تاریخ و تمدن ایران محسوب می‌شود.به گزارش رتبه آنلاین از تاپ توریسم، این مجموعه در ناحیه تكاب و بر روی یك بلندی طبیعی به ارتفاع ۲۰ متر از سطح دشت احداث شده است. كلیه آثار آن درون یك حصار و دیوار بیضی شكل بنیان گرفته كه دور تا دور آن دشتی گسترده است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ابعاد مختلف، به ضخامت ۵ متر، ارتفاع ۱۴ متر و محیط بیرونی ۱۲۰۰ متر بنا شده است.
لایه بیرونی حصار از سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی شكل است. بنای دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است، ولی در دوره ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره‌ای از قسمت‌های فروریخته، دروازه جدید در مجاورت دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث گردید. این حصار در عهد ساسانی دو دروازه شمالی و جنوبی داشته است. دروازه جنوبی به منظور عبور خواص و دروازه شمالی كه بلندتر و عریض‌تر است به منظور عبور عوام به آتشكده بوده است.
داخل حصار بیضی شكل دو مربع مختلف‌المركز هم‌محور به چشم می‌خورد كه در مركز مربع جنوبی دریاچه و در مركز مربع شمالی آتشكده واقع شده بود. دور تا دور این دو مربع را یك حصار مستطیلی شكل به طول تقریبی ۲۵۰ متر و عرض تقریبی ۱۵۰ متر در خود می‌گرفته و ۶۰ برج مدور آن را احاطه می‌كرده است. دریاچه كه جنبه مقدسی داشته، نسبتاً عمیق بوده و به شكل بیضی ناقص و در هماهنگی و تقارن عجیبی با بیضی حصار تخت سلیمان استقرار یافته بود.
در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر، ایوان رفیع معروف به ایوان خسرو قرار داشته كه این ایوان از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده است. در حال حاضر از این ایوان جز یك جرز و زواره‌های دیوار اثری باقی نمانده است. قطر دهانه ایوان ۱۸/۵ متر و عمق آن ۲۰ متر است. ایوان به دو اطاق یا حوض‌خانه هشت گوشی راه می‌یابد كه مربوط به دوره ایلخانان است.
در جبهه جنوبی ایوان، خوابگاه خسرو قرار دارد. این خوابگاه پایین‌تر از سطح دیگر آثار است و یك راه مخفی به طرف دریاچه دارد.
در مركز مربع شمالی، آتشكده معروف آذرگشنسب واقع است. این آتشكده از سویی به دروازه شمالی و از جنوب به دریاچه راه دارد. در حدفاصل آتشكده و دروازه شمالی، راهروها و حیاط‌های چندی به چشم می‌خورد.
به جز مجموعه بناهای یاد شده، بقایای ابنیه پراكنده و منفرد فراوانی كه عموماً به دوره ایلخانی مربوط هستند در اطراف دریاچه وجود دارند و از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده‌اند.
بیرون تخت سلیمان در بخش جنوب غربی یك جوی سنگی وجود دارد كه ۳۰۰ متر طول و ۴ متر ارتفاع دارد. این جوی سنگی را اهالی محل اژدهای سنگی می‌نامند.
تخت سلیمان در حمله هراكلیوس (امپراتور رومیان) كه در سال ۶۲۴ میلادی اتفاق افتاد ویران شد. آباقاخان برادرزاده هلاكوخان (۶۸۰-۶۶۳ هجری) كه به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا كرد كه آن نیز بعدها ویران شد و تنها كاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است. در حفاری‌های انجام گرفته در محل آتشكده، مقادیری سكه‌های مختلف، كاشی و یك دیگ بزرگ مسی (قطر دهانه آن ۵۶ و ارتفاع آن ۵۴ سانتی‌متر است) مربوط به دوره اسلامی به دست آمده است.
در این مجموعه تاریخی محل شگفت‌‌انگیزی به نام زندان سلیمان قرار دارد كه مشتمل است بر بقایای معبدی از دوران ماقبل تاریخ و عهد ماد. در اطراف قلعه، آتشفشان خاموشی به بلندی و قطر دایره‌ای ۱۵۰ متر و عمق ۷۰ متر قرار دارد. علاوه بر این، در حواشی تخت سلیمان آبگرم‌های جوشان و حتی چشمه‌های سرد وجود دارند كه بسیار جالب توجه و دیدنی هستند. همچنین شكاف بزرگی كه در اثر زلزله پدید آمده از نكات دیدنی تخت سلیمان است.
به طور كلی مجموعه تخت سلیمان واجد ارزش‌های تاریخی، باستانی، معماری و تفریحی است و می‌تواند به عنوان یك مجموعه توریستی مورد استفاده قرار گیرد این مجموعه در سال ۱۳۸۲ به شماره ۱۰۷۷ در فهرست آثار فرهنگی میراث جهانی یونسكو ثبت شده است.
