تورم عامل فراموشی قرض الحسنه و جایگزینی فرهنگ دلالی و پولدار شدن‌های یک شبه است
سالهای سال است که مردم از شبکه بانکی گلایه های مهم دارند و وضعیت اداره این شبکه را بر اساس موازین اقتصاد اسلامی و بانکداری بدون ربا نمی‌دانند. این مهم را مسئولان و حاکمان کشور هم بارها در سخنرانی های مهم مطرح کرده اند و از مدیریت این شبکه گلایه داشته و آنها را به سمت بانکداری بدون ربا رهنمود کرده اند.
این انتقادهای عمومی مردم محصول شیرینی در سالهای اخیر داشته است که سود بالایی برای نسیلات خود اخذ نمی‌کند و به سادگی و با روش‌های قابل قبول به مردم عادی هم تسهیلات نمی‌دهد. صحبت از بانک قرض الحسنه مهر ایران و فضایی است که اندک اندک برای مردم بیشتر و بیشتر شناسایی می‌شود. مردم به سمت این بانک آمده اند زیرا باور دارند کارمزدی که این بانک برای تسهیلات از آنها می‌گیرد مقبول است و نا عادلانه نیست. این بانک در دوره جدید مدیریتی خود با حضور مرتضی اکبری که یک مدیر باتجربه در شبکه بانکی است، دچار تحولات روشن و مثبتی نیز شده است که جای بررسی دارد. بر همین اساس در گفت و گویی مشروح با مرتضی اکبری مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران قصد داریم تا بخشی از نادیده های این بانک را تشریح کنیم. با این مطلب همراه باشید.
به عنوان پرسش نخست باید از شما یک سئوال کلیدی را بپرسم. به نظر شما در نظام بانکی که بانکداری بدون ربا به عنوان سرلوحه قلمداد شده،چرا هنوز این سیستم به صورت کامل اجرایی نشده است و مسئولان همچنان خواستار تحقق ان هستند؟
نحوه اجرایی سازی این قانون به حاشیه رفت، مشکلات فراوان اقتصادی ناخودآگاه تمامی حوزه های اقتصادی را تحت الشعاع قرار داد که این موضوع به تولیدکنندگان نیز سرایت کرد زیرا زمانی که یک تولیدکننده نمی تواند به سوددهی برسد، طبیعتا در چرخه های بعدی سپرده گذار و بانک نیز متضرر می شوند.
تولیدکنندگان بر اساس ارائه برنامه‌های تجاری متقاضی دریافت وام تولید می‌شوند و بانک نیز پس از بررسی طرح ارائه شده به تخصیص وام متقاعد می‌شود اما نباید فراموش کرد برای راه‌اندازی، بهره‌برداری و سوددهی یک طرح اقتصادی حداقل نیازمند زمان 2 الی 3 ساله هستیم، آیا ثبات اقتصادی در کشور می‌تواند برای چنین مدت زمانی ماهیت سودآوری را ترسیم کند.
در سال های گذشته رشد سرسام آور نرخ دلار و تورم تمامی صنایع کشور را گوشه نشین میدان رقابت کرد اما سیستم بانکی که حامی نخست بحث‌های اشتغالزایی بوده مقصر نخست جلوه می‌گیرد که چرا خواهان تسویه فرد بدهکار هستند
در این شرایط، وقتی نظام بانکی در یک سیکل معیوب قرار می‌گیرد مجبورا برای پرداخت سود سپرده و سود سهام وادار به گام برداشتن در مسیر بنگاه داری، سفته بازی و … شده که اگر در این فضا نیز متضرر شود که دیگر واویلاست.
چرا تنها بین چند سال از دهه 70 تا 90، مسیر قرض الحسنه به‌کل تغییر کرد؟
افزایش نرخ تورم مهمترین عامل فراموشی قرض الحسنه و جایگزین شدن فرهنگ دلالی، سفته بازی و پولدار شدن‌های یک شبه در بحران های اقتصادی است. با رشد نرخ تورم، قرض الحسنه دیگر موضوعیتی ندارد زیرا در مثالی می توان گفت که مردم 100 تومان سپرده گذاری نمی کنند که برای سال بعد، ارزش ذاتی آن سپرده به 60 تومان کاهش داشته باشد.
از طرف دیگر می‌توان اینگونه اظهار کرد که در دهه 90، سفته بازی و پول بدست آوردن‌های کاذب به شدت با رشد مواجه شد زیرا عده‌ای یک‌شبه پول‌های سرسام‌آوری بدست آورند و در چنین شرایطی زمانی که مردم عادی این شکاف را ملاحظه کردند برای عقب نماندن از این قافله، روی به بازارهای غیرمولد و غیرتولیدی آورده و با سفته بازی می خواهند یک شبه ره چند ساله را طی کنند. همین عوامل باعث شد تا افرادی که در امر قرض الحسنه فعالیت مناسبی داشتند برای حفظ جایگاه خود در جامعه روی به سپرده گذاری آورده تا ارزش پول آنها کاسته نشود.
ارزیابی شما از برخورد سیستم بانکی با قرض الحسنه چیست؟
نظام بانکی دو منبع سپرده های قرض الحسنه و حساب های جاری را به‌عنوان منابع این بخش شناسایی می‌کند اما برخی از مدیران بانکی حساب های جاری را جزو منابع قرض الحسنه قبول ندارند و شکاف قانونی از این نقطه آغاز می شود .
چنین مدیرانی اغلب خواهان آن هستند که با چنین محاسباتی گران قیمت بودن منابع بانکی را از طریق حساب های جاری پوشش داده و عملا فقط حساب های سپرده قرض الخسنه را منبع این بخش تلقی می کنند.
آماری از میزان دریافتی های بانکی در این بخش وجود دارد؟
حدود 200هزار میلیارد تومان منابع قرض الحسنه در شبکه بانکی وجود داشته که تنها یک‌چهارم از آن یعنی نهایتا 50 هزار میلیارد تومان به امر قرض الحسنه اختصاص داده شده است.
با چنین رویکردی عملا اعتماد از نظام بانکی رخت بسته و مردم مدعی آن می‌شوند که نظام بانکی در امر قرض الحسنه گام بر نمی دارند و این منابع صرف تخصیص تسهیلات به کارمندان خود می شود.
به نظر شما کدام بانک‌ها در پرداخت قرض الحسنه بیشتر فعال هستند؟
بانک‌ها در حد توان خود به این مسیر وارد شده‌ند اما نباید حجم بالای تقاضای وام قرض الحسنه را نادیده گرفت و با منابع بانکی محدود نمی توان به تمامی درخواست ها پاسخ مثبت داد؛ وام های اعطایی ازدواج به 50 هزار میلیارد تومان رسیده اما از طرف دیگر سه‌چهارم از منابع قرض الحسنه به این حوزه تخصیص داده نشده است.
نقش بانک مرکزی در چرایی عدم تخصیص این حجم از منابع به قرض الحسنه چیست؟
بانک مرکزی نمی تواند تنها منفعت یک بخش بانکی را پیگیری کند بلکه باید تمام ابعاد نظام بانکی را سبک و سنگین کند بنابراین اگر فشاری به شبکه بانکی برای این موضوع وارد سازی طبیعتا دیگر مشکلات بانکی پیدا می شود.
اکنون بانک مرکزی نرخ سود سپرده ها را 15 درصد و نرخ تسهیلات 18درصد اعلام کرده و این نرخ ها تنها در صورتی امکان پذیر است که حساب جاری در بانک ها مورد استفاده قرار بگیرد تا قیمت پول کاهش یابد و بر همین اساسنرخ سود سپرده و تسهیلاتی که بانک مرکزی اعلام کرده برای بانک ها دارای صرفه اقتصادی باشد.
بانک قرض الحسنه چگونه شکل گرفت؟
طی دولت‌های گذشته که مسئولان وقت خواهان حذف سودهای بانکی شدند، بانکی با نگاه عامه جامعه به موضوع قرض الحسنه شکل گرفت که تمام ماهیت آن فرض بر کار قرض الحسنه در سیستم بانکی است.
بانک مهر ایران نیز همانند دیگر بانک‌های نظام پولی و مالی کشور فعال است اما تنها تفاوت آن قیمت تمام شده پول در این بانک بوده که این قیمت صفر است و لذا با احتساب 4درصد حاشیه سود و با دارا بودن تنها یک درصد معوقات، این بانک توانسته به راحتی در امور جاری خود مدیریت صحیحی را پیاده سازی کند.
دلیل ضعف دیگر بانک ها در این امر چیست؟
بانک قرض الحسنه، با ماهیت اعطای تسهیلات خرد شکل گرفته ضمن آنکه مشکلات اقتصادی در چنین بانک هایی هیچگاه مانند بانک های تجاری بزرگ نخواهد بود زیرا این بانک ها تسهیلات را در حد کلان ارائه کرده که این تسهیلات شدیدا تابع شرایط اقتصادی و سیاسی کشور است.
نفع مردم در بانک قرض الحسنه را توضیح می دهید؟
حقیقت آنجاست که مردم در بانک های تجاری کاسبی نمی‌کنند و پول را از طریق بانک به بنگاه های اقتصادی واگذار کرده و در سود آن شریک می‌شوند اما در سیستم قرض الحسنه، مردم با سپرده‌گذاری در این بانک می‌توانند با دریافت تسهیلات برای اشتغالزایی گام های مثبتی برداشته و به طور مستقیم به حوزه کسب و کر وارد شوند.
چرا بانک‌ها در ارائه تسهیلات منجر به تولید موفق نبودند؟
برای توسعه، رشد و تولید محور بودن بانک قرض السحنه روشی برای تولید و کار به شمار می آیند اما بانک های تجاری ابزاری برای توسعه هستند.
حتی می توان اذعان کرد که بانک ها راه را اشتباه پیموده اند، قرض الحسنه اعطای تسهیلات به کسب و کارهای کوچک بوده و بانک های تجاری برای حمایت از بنگاه های بزرگ، اما بسیاری از کشورها با حمایت از بنگاه های کوچک موضوع بیکاری و درآمدزایی را پوشش دادند.
بنابراین می توان اینگونه تصریح کرد که ایران دارای مشکلات تحریمی و سیاسی بزرگی بوده و تمرکز بر فعالیت و طرح های بزرگ اقدام اقتصادی مطلوبی نیست اما در طرف مقابل سایه بحران های اقتصادی نمی تواند تاثیر آنی و چندانی بر کسب و کارهای کوچک و متوسط بگذارد.
این بانک چگونه فعالیت های خود را در راستای احیای سنت قرض الحسنه آغاز کرد؟
از ابتدای روزهای نخست کاری هدف بانک بر اساس تامین معیشت مردمی بود اما طی سال های بعد، فعالیت های بانک گسترش یافت و حمایت از مشاغل کوچک نیز در دستور کار قرار گرفت.
البته باید تاکید شود که بانک مهر ایران هیچ فعالیتی در بخش بنگاه داری، سفته بازی و سرمایه گذاری نداشته و تنها در بخش قرض الحسنه فیلدهای کاری خود را گسترش داده است.
میزان اعطای تسهیلات مشخص است؟
در سال نخست ارائه تسهیلات حدود81میلیارد تومان تسهیلات به متقاضیان تخصیص داده شد که این روند با رشد پله‌ای رو به رو بوده است؛ در سال گذشته این رقم به حدود 8هزار 200 میلیارد تومان تسهیلات در قالب انواع تسهیلات قرض الحسنه رسید ضمن آنکه تاکنون 3 میلیون و 400 هزار نفر اقدام به دریافت وام کرده اند که امیدواریم تنها در سال جاری تعداد وام گیرندگان از این بانک به یک میلیون نفر برسند.
میزان تقاضا اگر افزایش یابد ،چه راهکاری برای پاسخگویی به این مسئله در نظر گرفته می شود؟
در شرایط کنونی نیز حجم تقاضاها بسیار بالاست و نمی توان به تمامی تقاضاها پاسخ مثبت داد، زیرا بسیاری از افراد بالای سقف اعطای تسهیلات ما درخواست دارند که این امکان مقدور نیست و متاسفانه نمی توان این انتظارات را برآورده کرد.
