شاخص های بهره وری تب سنجی می کنند اما بازار سرمایه دیر به فکر تاسیس موسسات رتبه‌بندی ایرانی افتاد.
برش:
-واژه «دولت نباید» به جای «دولت باید» استفاده شود
-دولت نباید در نرخ گذاری دخالت کند
– در دنیا نظارت با چوب دولت اعمال نمی شود
حمیدرضا طهماسبی پور-روزنامه نگار| در اقتصاد ایران یکی از بزرگترین چالش‌ها در مسیر بهره وری، عدم آمادگی کشور برای اجرای رتبه بندی اعتباری است؛ بدان معنا که در حوزه بازار سرمایه و بازار مالی، تمایل عمومی بر شفاف سازی است اما در عمل آن رخداد مورد نظر واقع نمی‌شود.
بررسی این چالش گویاست که، وقتی بیشتر سهام در اختیار نهادهای شبه دولتی قرار دارد نمی توان انتظار شفاف سازی چندانی داشت. حال اگر در این حوزه شرکت های رتبه بندی مستقل در بازار سرمایه وجود داشته باشند بورس دچار چالش نخواهد شد و بهره وری در قالب سرفصل رتبه بندی اجرایی خواهد شد.
به گفته فرشید شکرخدایی دبیر جشنواره ملی بهره‌وری ایران که تا کنون 9 دوره برگزار شده است، در گذشته پایگاه های داده متمرکز و غنی در کشور وجود نداشت و اساس این نوع از رتبه بندی ها ( توسعه پایگاه های داده و استفاده از میانگین ها، بیشینه ها و کمینه های حاصل از آن ها در شاخص های مختلف ) دچار اشکال بود. از این رو مقرر شد تا با ایجاد و توسعه چنین پایگاه‌های داده ای ،از شاخص های مالی، اقتصادی و بهره وری شرکت ها و با هدف توسعه مفهوم بهینه کاوی مقایسه ای صورت گیرد. این مهم هم به گفته او، با بازگشت به عقب و مطالعه و جمع آوری اطلاعات شرکت ها از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و صورت های مالی حسابرسی شده شامل ترازنامه و سود و زیان شرکت ها از سامانه بورس دریافت و داده های خام احصا و پس از تجزیه و تحلیل در پایگاه داده ذخیره شد.
به گفته این متخصص حوزه بهره وری، با این نگاه ۱۴۰ داده خام را از تراز نامه، سود و زیان و یاداشت های پیوست تهیه و وارد این سامانه شد تا با این داده های خام نزدیک به ۱۸۰ شاخص مالی، اقتصادی و بهره وری حاصل شود.بر اساس این گزارش، شروع این فعالیت با ۱۰۰ شرکت بود که به تدریج به ۳۰۰ شرکت رسید و هم اکنون به بیش از ۵ هزار شرکت افزایش یافته است.
در خصوص موضوع بهره وری در بازار سرمایه، با فرشید شکر خدایی نایب رییس انجمن مدیریت کیفیت ایران و عضو هیات نمایندگان اتاق ایران که مسوولیت کارگروه رقابت در کمیسیون رقابت ، خصوصی سازی و سلامت اداری را دارد به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید:
*اقتصاد ایران در برنامه توسعه پنجم و ششم بارها بر موضوع رشد اقتصادی از طریق بالا بردن بهره وری تاکید کرده است.اینکه سهمی از رشد اقتصادی با افزایش بهره وری سرمایه و نیروی انسانی در در بازارهای مالی رخ دهد با این وضعیت اقتصاد ایران اندکی دور از واقعیت است. زیرا افزایش سرمایه با این بحران های مالی مشکل است و بهره وری بیشتر منابع هم محقق شدنی نیست. تحلیل شما به عنوان یک کارشناس از چالشهای بهره وری در حوزه بازار مالی و بازار سرمایه ایران چیست و در این بخش چه بر ما گذشته است؟
اگر به تعریف بهره وری دقت کنیم، متوجه می شویم که باید با تقسیم خروجی بر ورودی شرکت‌ها به یک عدد برسیم که نشان می‌دهد صنعت مورد نظر تا چه میزان رقابت پذیر و بهره ور است. بررسی 4 شاخص بهره وری، مانند کاری است که یک دکتر با فرد بیمار انجام و عارضه یابی می کند اما دلیل بیماری را نمی فهمد. دکتر وقتی بیمار را معاینه می کند نبض و تب و علائم اصلی حیاتی را با سن و حال عمومی فرد تطبیق می دهد تا ابتدا بداند که فرد بیمار است یا خیر ، در بررسی شاخص های بهره وری هم همینکار انجام می‌شود و با مقایسه با میانگین های هر صنعت و حداکثر و حداقل ها و تحلیل روند می فهمیم هر صنعتی چه وضعیتی دارد .
اگر تمرکز بحث روی شرکت‌های بورسی باشد، ابتدا باید یک موضوع را درباره نوع فعالیتمان در این حوزه برای شما روشن کنم. ما در یک مجموعه خصوصی از سال 82 و به مدت 15 سال شاخص های بهره وری شرکت های بورسی را بررسی کرده ایم و به عنوان تنها مجموعه‌ای شناخته می‌شویم که به صورت رایگان، 10 سال است این گزارش ها را به شرکت‌ها ارائه می‌دهیم. این نکته را توضیح دادم تا شما را به این موضوع توجه دهم که جنس کلام ما متفاوت و با بررسی دقیق این حوزه است .
ما از سال 82 قصد کردیم تا شاخص هایی را ارائه دهیم که در دنیا مرسوم بوده است و برای کسب و کارهای بزرگ و خاصه بورسی ضروری است. از این رو باید بگویم که کاری که ما کرده ایم تب سنجی در حوزه بهره وری و رتبه سنجی کشور بوده است.
قرار بوده است شرکت های اعتبار سنجی این کار را بکنند.
*چه شد که در خصوص بهره وری و رقابت پذیری فعالیت را اغاز کردید؟ چه غفلت‌هایی در بازار مالی و سرمایه احساس کردید؟
وقتی در ان سالها دنیا را بررسی کردیم، متوجه شدیم که ما اطلاعات و دیتا بیس لازم را در ایران نداریم. به صورت نمونه همین الان ما گزارش درباره مارکت را در کدال داریم اما آن چیزی از تحلیل های بنیادی شرکت که از جزئیات یادداشت های پیوست و اعداد تحلیل های مارکت و تحلیل های مرتبط با بهره وری ، رقایت پذیری و پایداری باشد را نداشتیم. ما در اینکار تمرکز و فعالیت کردیم. مجموعه ما اولین درخواست مجوز رتبه بندی را سال 1390 ارائه داد و پس از این سالها، همچنان در صف مجوز هستیم .
با این سبقه که توضیح دادید، چه تحلیلی از وضعیت بهره وری در بازار سرمایه و مالی ایران دارید؟
همن االان اطلاعات5 هزار شرکت را دیتا بیس خود داریم . ان هم اطلاعاتی که در دراز مدت و به مدت 16 سال گرداوری شده است. ما فعالیتمان را از شرکت های بورسی اغاز کردیم اما حالا این دیتا بیس در صنایع و بخش‌های مختلف اقتصاد ایران اطلاعات دارد.
در زمینه بهره وری به صورت کلی باید بگویم که ما 4 شاخص بهره وری (سرمایه، منابع انسانی، انرژی و مواد) را بررسی می کنیم و آن را در مقوله بزرگتری که به اسم رتبه بندی است و موضوع رقابت پذیری را رصد می کند بررسی کرده و می‌کنیم.
در خصوص اعلام شاخص های بهره وری و رقابت گذیری شرکت های بورسی چرا توجهی به کارکردهای شما نشده است؟
ما زیان دیده این تعلل در تصمیم گیری هستیم . بورس معتقد است باید 3 میلیون دلار یا 15 میلیارد تومان سرمایه ثبت شده در حوزه رتبه بندی وجود داشته باشد؛حال انکه شرکت های سرمایه گذاری باید 2 میلیارد تومان داشته باشند.
سئوال اصلی این است که در کجای دنیا شرکت های رتبه بندی اعتباری که فنی و دانشی هستند اینقدر سرمایه می گذارند؟
دلیل این استدلال مدیران هم این بوده که انها معتقدند شرکت رتبه بندی باید برای ایجاد دیتا بیس نیازمند بانک اطلاعاتی و سرمایه گذاری است. حال انکه ما در این سالها این سرمایه گذاری را کرده ایم و دیتا بیسی داریم که برای تشکیل آن سالها سرمایه گذاری شده است.در دنیا هم موسسات رتبه بندی معتبر، با دیتا بیس کار می‌کنند تا وضع گذشته و حال را بدانند تا براساس آن برای آینده شرکت نظریه ای که اسمش رتبه است را بدهند . حالا اگر شرکت های خارجی بخواهند وارد ایران شوند و رتبه بندی کنند، باید میانگین هر بخش و صنعت را در دو دهه داشته باشند تا بتوانند کار کنند. بدون انها ممکن نیست اعداد درستی به دست بیاورند.
در این بخش ما منتظریم شرکت های خارجی که قرار است در موضوع رتبه بندی وارد شوند به ایران بیایند تا رتبه بندی و کیفیت کاری انها دیده شود. اولین گزارش انها که کار شود معلوم می شود .چرا که برای کار حرفه ای نیازمند 5 سال کار هستند و اطلاعات زیاد به صورت نمونه یک شرکت پاکستانی که قرار است در ایران کار کند، در طول تاریخش 80 شرکت را در پاکستان رتبه بندی کرده و اینکه چنین شرکتی قرار است در ایران به جای ایرانی ها کار کند، شایسته کشور عزیزمان نیست
*در حوزه بهره وری شرکت‌ها ایا فعالیتی برای مشخص شدن شرکت‌های برتر شده است؟
بله . برای اینکه این فعل عملیاتی شود، ما جشنواره ملی بهره وری را از سال 87 شروع کردیم. این رخداد از زمانی شروع شد که ما دیتا بیسی داشتیم که بهره وری را در شرکت های ایرانی و در حوزه بورس بدست اورده بودیم . در این جشنواره مسابقاتی را ترتیب دادیم که در حوزه های مختلف بهترین‌ها را بررسی و معرفی می‌کند. این گزارش‌ها هم اکنون به صورت سالانه منتشر می‌شود و اول خرداد 97 نهمین دوره ان برگزار شد. در نهایت هم بهره وری صنایع، هم همه ساله در کتاب این جشنواره منتشر می‌شود.
*روش محاسباتی بهره وری در فعالیت‌های شما چه تفاوتی با بهره وری اعلامی در بخش دولتی دارد و چرا اطلاعات شما به روز تر از بخش دولتی است؟
در یک کلام باید بگویم که ما روشی کامل تر را دنبال کرده ایم. ما میانگین شرکت ها و کل صنعت را با هم بررسی می‌کنیم و می‌توانید تغییرات هر صنایع را نسبت به اهداف کلی کشور و اهداف برنامه ای مقایسه کنید .از این رو ما فقط بورسی ها را بررسی نکرده ایم ولی می توانیم بگوییم در هر صنعت چه تغییراتی رخ داده است.
کار دیگری که کردیم این بود که 10 گروه اصلی تولید ارزش افزوده درکشور را بررسی کردیم و خط برنامه توسعه کشور را در کنار خط اعلامی بانک مرکزی و مرکز امار کنار هم قرار دادیم . در نهایت هم خطی که ما بررسی کرده ایم و صنعت را تحلیل کرده ایم کنار هم قرار دادیم تا تحلیلی جامع بدست آید. این کار کاملی است که در هر صنعت مجموع ارزش افزوده ها را محاسبه کردیم . متدولوژی ما برمحاسبه شاخص های اقتصاد خرد استوار است. ما تک تک شرکت ها را حساب می کنیم و به عدد میانگین صنایع می رسیم اما بخش دولتی از اقتصاد کلان و اعداد کلی به این شاخص می رسد این تقاوت اصلی نحوه محاسبه شاخص های ما با شاخص های رسمی کشور است که هر دو ارزشمند و قابل توجه هستنددر روش های دولتی بر اساس فرمی که می فرستند و اعلام شرکت ها به صورت خود اظهاری اعداد را مد نظر قرار می دهند اما ما بر اساس گزارش حسابرسی رسمی این شاخص ها را بدست اورده و می اوریم و معتقدیم روش ما دقیق تر و فنی تر است .ما هم اکنون تمام اعداد را داریم و این دیتا بیس برای کشور یک ثروت است.
*شاخص های بهره وری محاسبه شده شما چه نتایجی را نسبت به آمارهای رسمی نشان می دهند ؟
نتایج هر دو بررسی نشان می دهد که ما در حوزه بهره وری موفق نبوده ایم و نتوانسته ایم برنامه ها را محقق کنیم.
*شرکت های بورسی باید بر اساس شاخص های IFRS گزارش مالی بدهند اما در حوزه بهره وری چنین الزامی داریم؟
خیر چنین الزامی نداریم. IFRS چکیده دانش حسابداری جهان برای گزارش دهی شفاف عملکرد است و یک استاندارد جهانی پذیرفته شده است. این استاندارد به صورت نمونه در حوزه بانکی کاری کرد که اعداد بهره وری بانکها کاملن تغییر کند.
اینکه بانکه های ما نمی توانند به بانکهای جهانی وصل شود این نیست که فقط تحریم است. ما تا زمانی که نتوانیم نظام های دنیا را اجرایی کنیم و قوانین پولشویی و تروریسم را رعایت نکنیم نمی توانیم وصل شویم. ما باید استانداردها و قوائد جهانی را رعایت کنیم.ولی در استانداردهای بین المللی ارایه گزارشات سالیانه معمولا گزارشات بهره وری مورد توجه هستند
*چه خدماتی از سوی شما به بازار سرمایه شرکت های بورسی می‌شود ؟
تحلیل‌های بنیادی در ایران نسبت به استانداردهای جهانی ضعیف تر است .شرکت های بورسی اعداد بهره وری خود را از ما میگیرند و در مجامع ارائه می دهند . این شاخص را به صورت رایگان در اختیارشان قرار می دهیم. ولی اگر از ما تحلیل شاخص هایشان را بخواهند هزینه اندکی دریافت می کنیم که صرف دستمزد کارشناسان برای تهیه گزارش می شود البته صدها شاخص دیگر اقتصادی و مالی دیگر هم در سامانه آنلاین ما محاسبه می شود که شرکت های زیادی از این شاخصها بهره میگیرند
*سهامداران چگونه می توانند از اطلاعات و دیتاهای شما بهره بگیرند؟
ما از دو سال قبل با نشریه رتبه و رتبه انلاین فعالیت های اطلاع رسانی را در این حوزه شروع کرده ایم و اطلاعات رقابت پذیری شرکت های بورسی را اماده کرده ایم و ارائه می دهیم . ما در این رسانه رسمی رتبه های اقتصادی را منتشر کرده و خواهیم کرد. این اغاز راهی است که رتبه رقابت پذیری را نشر دهیم و گامی در شفاف سازی وضعیت بهره وری در کشور برداریم.
*برخی معتقدند نبود قوانین و کمبود در حوزه نظارت و اعمال قانون باعث شده تا شفافیت در اطلاع رسانی بورس دچار خلل شود؟ به نظر شما دولت در این خصوص باید کاری کند؟
در دنیا نظارت با چوب دولت اعمال نمی شود ؛چرا که اگر ما بگوییم «دولت باید» اینکار را بکند می خواهیم که دولت بزرگ تر شود. در دنیا بیمه راه حل کنترل تولید و نظارت های خود کنترل است. برای مثال برای تعیین بیمه مسوولیت یک محصول خاص شرکت های بیمه برای انجام بیمه به سابقه تولیدی شرکت ها نگاه می‌کند و اگر شرکتی محصول بی کیفیت به بازار ارائه کرده باشد نرخ بیمه مسئولیت آن را بالا می برد. بیمه ها می گویند اگر سیستم مدیریت کیفیت دارید نرخ بیمه شما متفاوت است. بیمه ها کار نظارتی می کنند با استاندارهای خودشان و کارشناسان فنی متخصصی که دارند.
یعنی اگر کارخانه ای تولید مسئله دار به بازار بدهد ، بیمه با استناد به همان جنس معیوب بیمه را پرداخت نمی کند. بیمه مسئولیت محصول در ایران معنی ندارد زیرا در ایران همیشه می گویند دولت و استاندارد و وزارتخانه ها باید همه چیز را کنترل کند. ما از دنیا عقب افتاده ایم و متاسفانه بیمه ما توان اینکار را ندارد و فساد مانع شده که این روش اجرایی شود.
ما در حوزه دولتی سازی باید از واژه «دولت نباید» به جای «دولت باید» استفاده کنیم . همین که دولت در بورس دخالت می کند و در نرخ گذاری دخالت دارد نمونه دیگری است که باید بدان توجه کرد. اگر بورس شرکت های اعتبار سنجی را ازاد می گذاشت و مشوق انتشار اطلاعات رتبه بندی می بود، خطای محاسباتی کم می شد و وضعیت به شکلی دیگر بود. اینکه شرکت ها در سال ورود به بورس به یکباره صعود و جهش دارند و بعد از مدتی دوباره نزولی می شوند خود گویای عدم شفافیت عرضه های اولیه ماست.
با این وضعیت اعتماد سهامداران نابود می شود. در بورس باید تحلیلگران حرفه ای وارد شوند و موضوع بهره وری شرکت‌ها و در نهایت موضوع اعتبارسنجی و رتبه بندی را اجرایی نمایند . باید این حیات خلوت خاص را با یک نور افکن برای افراد رانت جو پاک کرد. این کار کارشناسی است و نتیجه اش شفاف سازی است. شفاف سازی هزینه دارد.
*حال برای بهبود شاخص های بهره وری در بازار سرمایه چه باید کرد؟
در دنیا وضعیت اینگونه نیست و مردم تحلیل بنیادی نمی خوانند و به موسساتی مانند اس اند پی مراجعه می کنند. در ایران هم به زودی اینگونه خواهد شد و شرکت های رتبه بندی واقعی بدون در نظر گرفتن بازار، حقایق را منتشر خواهند کرد و بدون لابی و نفوذ و صورت شفاف اطلاعات را دریافت می کنند . این شفاف سازی دیر یا زود انجام خواهد شد و رقابت پذیری به بازارهای ایرانی هم وارد خواهد شد.
در بازار رقابتی و شفاف ، شرکت های رتبه بندی با قضاوت‌های گذشته و اعتبار نظریه هایشان در اعلام رتبه ها شناخته خواهند شد. در این شرکت ها رتبه اعتباری معامله نمی شود و هیچ نفوذ و لابی مد نظر نیست. اینگونه است که شرکت اس اند پی در امریکا رتبه اعتباری کشور امریکا را هم کاهش می دهد و کسی نمی تواند به انها تعرضی داشته باشد.
