در ذهن بسیاری از ما، «طلا» به شکل غیرقابل باوری گرانقیمت و ارزشمند است. اما در بین مادههای موجود در دنیا، گرانی صرفا منحصر به طلا و دیگر سنگهای قیمتیای که برای خودشان شهرتی دست و پا کردهاند، نیست. دامنه موادی که نامشان زیرعنوان گرانترینها ثبت شده، بسیار متنوع و گستردهتر از این حرفهاست و از مواد خوراکی و آرایشی تا بعضی از مخدرها و محرکها و مواد صنعتی را در برمیگیرد. بدون مناسبت خاصی، میرویم سراغ 19 مورد از گرانترین مواد موجود در دنیا و دلیل ذیقیمت بودن آنها را کمی تا قسمتی بررسی میکنیم. البته نیاز به توضیح است که این فهرست الزاما کامل نیست و موارد دیگری هم آن وسطها وجود دارد، اما ما تلاش کردهایم تا فهرست انتخابیمان تا حدممکن متنوع و جذاب باشد.
زعفران: گرمی 11 دلار
افتخاری دیگر برای کشور ما. یکی از قیمتیترین صادرات کشور که متاسفانه انحصار صادرات آن هم دارد از دست ما خارج میشود، در این فهرست قرار دارد: زعفران عزیز. قسمت کلیدی و مورد استفاده این گیاه، انتهای خامه و کلاله سه شاخه آن است. زعفران علاوه بر طعم و رنگدهی بینظیر به غذاهای مختلف، خاصیت نشاط آوری و ضدافسردگی هم دارد.
• اسپانیا بدون حتی یک تن تولید زعفران، در سال 1393 حدود 100 تن زعفران صادر کرده است.
• امارات هم حتی یک مزرعه زعفران ندارد، اما در زمره صادرکنندگان عمده این محصول است.
• بدتر از همه این که چین هم به کشت گلخانهای زعفران بنجل روی آورده است.
قارچ دنبلان: گرمی 5 دلار
نوعی خوراکی کمیاب و گرانقیمت است که در گونههای مختلف به رنگهای قرمز، سفید، خاکستری، بنفش و سیاه پیدا میشود، اما دو نوع سیاه و سفید آن لذیذتر و گرانتر است. این قارچ بیشتر در رستورانها و صنایع غذایی، تهیه انواع سس، تولید روغن های معطر و البته صنایع داروسازی استفاده می شود. «بریلاسوارین» سرآشپز مشهور فرانسوی، دنبلان کوهی سفید را «
الماس آشپزخانه» نامیده است.
• پیدا کردن این قارچ آنقدر اهمیت دارد که برخی از کشاورزان از «
خوکهای دنبلانیاب» برای یافتن آن استفاده میکنند.
• در جشنوارهای در تولوز فرانسه به یابنده بزرگترین قارچ دنبلان جایزه نیم میلیون دلاری میدهند.
• در ایران خودمان و در شهر یامچی آذربایجان شرقی هم یکبار در سال 1389، جایزهای صد میلیون تومانی برای یابنده بزرگترین قارچ در نظر گرفته شد و جایزه به فردی رسید که قارچی 3.5 کیلویی پیدا کرده بود.
خاویار بلوگای ایران: گرمی 35 دلار
هرجا سخن از خوردنیهای گرانبهاست، نام مرز پرگهر آن جا میدرخشد. از بین کسانی که شانس چشیدن خاویار را داشتهاند، عدهای از آن بدشان آمده است و عدهای هم به شکلی اغراق آمیز آن را فوقالعاده لذیذ خواندهاند. بحث ذائقهها را که بگذاریم کنار، خاویار بلوگای ایران (
مشهور به الماس) که حاصل زحمت و تخمگذاری فیل ماهیهای مظلوم و در معرض انقراض دریای خزر است، از جمله لاکچریترین مزهها و اشتهاآورهای دنیاست.
• نمونههای از این ماهی با وزن 1400 کیلو و سن بیشتر از 100 سال صید شده است.
• فیل ماهی یا بلوگا، بین چهارده تا هفده سالگی بالغ میشود و هر دو سه سال یکبار، تخمریزی میکند.
• رکورد صید این ماهی در ایران، یک بلوگای 1250 کیلوگرمی بود که از آن 230 کیلو خاویار طلایی حاصل شد.
طلا: حدودا گرمی 40 دلار
رسیدیم به سلبریتیترین ماده این فهرست؛ این فلز نرم، چگال و شکلپذیر که خیلیها را دنبال خودش کشانده و به کشتن داده و سرقتها و جنایات وحشتناکی را در دنیا رقم زده است. طلا به غیر از مصرف در صنعت جواهرسازی، به دلیل رسانایی بالا و مقاومت زیاد در برابر خوردگی و فرسودگی، فلزی محبوب در صنایع گوناگون مانند صنایع غذایی، پزشکی، تولیدات شیمیایی و دیگر حوزههاست.
• طلا شکلپذیرترین ماده است، به طوری که یک گرم از آن را میتوان آن قدر چکش زد تا به اندازه یک ورق با مساحت یک مترمربع پهن شود.
• طلا در طبیعت معمولا در میان سنگهای آتشفشانی و گاهی در رسوبات دریاچهها و رودخانهها یافت میشود.
• یک کانی به نام «
پیریت آهن» به رنگ طلایی وجود دارد که خیلیها را فریب داده. این کانی را «
طلای احمقها» مینامند.
رادیم: گرمی 45 دلار
عنصری شیمیایی و رادیواکتیو در گروه فلزات قلیایی خاکی با عدد اتمی 88 و نشان Ra و به رنگ سفید درخشان. زمانی رادیم کاربرد وسیعی داشت و به عنوان مادهای شفابخش، از خمیردندان گرفته تا ساخت رنگهای شبتاب استفاده میشد؛ اما بعدها سرطانزا بودن این ماده اثبات شد. با وجود این، کشف رادیم منجر به دگرگونیهای اساسی در دانش بشر درباره خواص و ساخت ماده و البته شناخت و دستیابی به انرژی اتمی شد.
• رادیم در شکل رادیم کلرید در سال 1898 (1277) و به دست «
ماری» و «
پیر کوری» کشف شد.
• استخراج رادیم از سنگ معدن هایی که حاوی آن هستند، بسیار دشوار است.
• نیمه عمر این عنصر زیاد و حدود 1600 سال است.
شاخ کرگدن: گرمی 55 دلار
درست است، شاخ این جانور سنگین وزن، بدبدن و بینوا هم در این فهرست قرار دارد. یک زمانی در ویتنام شایع شد که گرد حاصل از شاخ کرگدن به درمان سرطان کمک میکند و استفاده از آن خواص دارویی دارد. این شایعات و برخی از افسانههای چینی قدیمی، افراد بیفکر را به فکر کشتار بیرحمانه کرگدنها و تجارت شاخشان انداخت، اما واقعیت این است که شاخ کرگدن مانند مو و ناخن انسان تنها از کراتین ساخته شده است و خواصی که برای آن ذکر شده، حاصل شایعات و توهماتی است که به وسیله افراد سودجو رواج پیدا میکند.
• نسل کرگدن سیاه غرب آفریقا، منقرض شده و سرنوشت مشابهی در انتظار کرگدن سفید بومی آفریقای مرکزی است.
• بدبختانه استفاده از پودر شاخ کرگدن به عنوان ماده مخدر مورد علاقه میلیونرها رواج پیدا کرده است.
• دیوانگانی که این ماده را به عنوان مخدر مصرف میکنند، اعتقاد دارند که شاخ کرگدن ظرفیت کبد برای پذیرش الکل را افزایش میدهد.
پلاتین: گرمی 48 دلار
یک فلز و عنصر شیمیایی از گروه فلزات واسطه به رنگ سفید- خاکستری که چگال، رسانا و شکل پذیر است. پلاتین از باارزش ترین فلزات گرانبهاست و از آن علاوه بر صنعت جواهرسازی، به عنوان کاتالیزور در آزمایش های علمی هم استفاده می کنند. ابزارهای مخصوص آزمایشگاهی، اتصال های الکتریکی و الکترودها، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، پوشش موشک ها و سوخت موتور جت از دیگر موارد استفاده این فلز هستند.
• پلاتین از نادرترین عناصر در پوسته زمین و فراوانی آن تنها پنج در میلیارد است.
• قیمت پلاتین از طلا نوسان بیشتری دارد. این فلز معمولا در وضعیت ثبات و رشد اقتصادی گران تر از طلاست و قیمت آن تا دو برابر طلا میرسد، اما در دورههای بیثباتی اقتصادی گاهی از طلا ارزانتر میشود، چرا که پلاتین در درجه اول کاربرد صنعتی دارد و در زمان رشد اقتصادی تقاضای آن افزایش پیدا میکند.
• پلاتین در ساخت دریچههای جایگزین برای قلب، کاربرد دارد.
کرم دولامر: گرمی 70 دلار
کرم «dela Mer» به معنی کرم دریا، احتمالا گرانقیمتترین کرم پوست در جهان است که به وسیله کمپانی جواهرسازی مشهور «Boucheron» ساخته شده است. این کمپانی مدعی است که این کرم، تاثیر معجزهآسایی در رفع چین و چروک و زدودن آثار کهولت از صورت دارد.
• این کرم در حجم 100 میلی و تنها به تعداد 10 عدد تولید شده است.
• قیمت هر قوطی این کرم، 20 هزار دلار است.
هرویین: گرمی 110 دلار
دی استیل مورفین یا هرویین، یکی از قویترین و خانه خرابکنترین مخدرهای موجود در دنیاست که از مورفین گرفته میشود و شدیدا اعتیادآور است. هرویین، روزگاری خواص درمانی و دارویی داشت و به عنوان مسکنی بسیار قوی برای کاهش زجر مبتلایان به بیماریهای لاعلاج مورد استفاده پزشکان بود، اما قیمت بالای آن به دلیل تبدیل شدنش به یکی از پرمصرفترین و سودآورترین مخدرهای دنیا برای سوداگران مرگ است.
• هرویین از واژه یونانی هیرو به معنی قهرمان گرفته شده است.
• هرویین سطح تستوسترون در بدن را به شکل محسوسی پایین میآورد و علاوه بر کاهش شدید میل جنسی، به پوکی استخوان منجر میشود.
• مجازات قاچاق و حمل هرویین در همه کشورهای دنیا، بسیار سنگین (اعدام و حبس ابد) است.
• 8.9 درصد از میزان قاچاق مخدرها در دنیا، به قاچاق هرویین اختصاص دارد.
مت آمفتامین: گرمی 120 دلار
مفت آمفتامین که در ایران به اسم
«شیشه» معروف است، یکی از محرکهای شدیدا مخرب و اعتیاد آور اعصاب است که با تاثیر مستقیم بر ساز و کارهای مغز، در فرد مصرف کننده احساس شادی و هیجان ایجاد میکند. تاثیرات مخرب روانی مفت آمفتامین به مرور زمان و در قالب افسردگی شدید و بروز اسکیزوفرنی در فرد نمایان میشود.
• اصلیترین کاربرد دارویی ترکیبات آمفتامین در درمان بیش فعالی است، هر چند گاه در درمان نارکولپسی (حملات خواب) و چاقیهای مقاوم به درمان هم از آنها استفاده میشود.
• این ماده در سال 1893 (1272) در ژاپن ساخته شد. در زمان جنگ جهانی دوم به وسیله سربازان ژاپنی، آمریکایی و آلمانی برای برطرف کردن خستگی و افزایش انرژی استفاده میشد.
• در ایران قبل از سال 1386 مصرف شیشه بسیار محدود بود و در مطالعه بررسی سریع وضعیت سوءمصرف مواد در ایران که در سال 1383 انجام شد، هیچ موردی از مصرف پیدا نشد. اما چند سال بعد، کشور ما به پنجمین مصرف کننده شیشه در دنیا تبدیل شد.
• اوج مصرف شیشه از سال 1387 و همزمان با تولید داخلی آن به شکلی بسیار بیکیفیت و ناخالص آغاز شد. از آن زمان به بعد قیمت شیشه به شدت کاهش پیدا کرد و از گرمی 120 هزار تومان به 25 هزار تومان در سال 1388 و به حدود هشت هزار تومان در پاییز 1389 رسید. اما این روزها با گران شدن آن، مصرف شیشه کاهش پیدا کرده است.
آلکالوییدی (نوعی ترکیب آلی نیتروژن دار) است که از برگهای درخت کوکا استخراج میشود و یک محرک قوی و مورد مصرف ثروتمندان است. برگ گیاه اریتروکسیلون کوکا (Eryuhroxylon Coca) از دوران باستان در آمریکای جنوبی برای مراسمهای مذهبی و اجتماعی، جادوگری، شادی آوری و پزشکی (بیشتر اوقات برای افزایش تحمل، بالا بردن احساس خوب شدن، کم کردن خستگی و بالا بردن قوای جسمی، ایجاد سرخوشی و کم کردن گرسنگی) مصرف میشد.
• فروید به عنوان یک محقق پزشکی هنوز از اثرات ناخوشایند کوکایین خبر نداشت و از مصرفکنندگان و طرفداران آن به عنوان محرک و مسکن بود.
• آزمایش روی موشها نشان داده که جنس مونث در مقایسه با جنس مذکر نسبت به کوکایین از حساسیت بیشتری برخوردار است.
• میزان درآمدهای تجارت جهانی مواد مخدر سالانه 600 میلیارد دلار است که 13 درصد از این رقم هنگفت، یک راست میرود توی جیب قاچاقچیان کوکایین.
«ال اس دی» با نام شیمیایی اسید لایزرژیک دی اتیل آمید، معروفترین دارو در دسته روانگردانهاست. ال اس دی، اولین بار در سال 1938 (1317) به دست یک شیمیدان سوییسی به نام
«آلبرت هافمن» که به امید دست یافتن به دارویی جدید، انواع ترکیبات ارگوت را آزمایش میکرد، ساخته شد. اما خواص آن تا زمانی که دکتر هافمن خود شخصا آن را مصرف نکرده بود، کشف نشد. این ماده در دهههای مختلف به طور گسترده برای مصارف تفریحی و درمانی مورد استفاده قرار گرفته است.
• ال اس دی به صورت معمول به شکل تکه کاغذهای مربعی بسیار کوچک است.
• این ماده توهمات دیداری و شنیداری واضح و شدیدی به همراه دارد و اثرات آن بسته میزان مصرف، شخصیت مصرف کننده و محیط متفاوت و غیرقابل پیشبینی است.
• «وقتی که روی تختخوابم دراز کشیدم در عالم هذیان غوطهور شدم. تمام اثاثیه خانه به دنبال هم حرکت میکردند و پیوسته تغییر رنگ میدادند. به نظرم میآمد که ستارگان آبی رنگ آسمان روی سقف خانههای شهر فرو میریزند.» این جملات دکتر هافمن بعد از اولین نوبت مصرف ال اس دی است.
یک عنصر شیمیایی فلزی و رادیواکتیوی دیگر. پلوتونیم در سال 1940 (1319) به وسیله دکتر
«گلن سیبورگ» (Glenn T. Seaborg)، «ادوین متیسون مک میلان»
(Edwin Mc Millan) و همکارانش از طریق بمباران نوترونی اورانیم در سیکلوترون (شتاب دهنده حلقوی) «دانشگاه کالیفرنیا برکلی» کشف شد. اما این کشف به خاطر عوارض مخربش تا مدتها سری باقی ماند. پلوتونیم یکی از مواد مهم شکافت هستهای در سلاح های هستهای پیشرفته است. باید احتیاط های لازم را برای جلوگیری از جمع شدن مقداری پلوتونیم که به جرم بحرانی نزدیک میشود، به عمل آورد، چرا که این مقدار از پلوتونیم خود به خود واکنشهای شکافت هستهای تولید میکند.
• این عنصر با توجه به کشف سیاره کوتوله پلوتو که درست بعد از نپتون کشف شد، پلوتونیم نام گرفت.
• گاهی اوقات از پلوتونیم با عنوان سمیترین ماده شناخته شده موثر بر انسان نام برده میشود، اما به واقع تنها یک مورد مرگ انسان به خاطر مجاورت با پلوتونیم گزارش شده است.
• اگر مقدار زیادی از پلوتونیم در جایی جمع شود، به خاطر ساطع کردن انرژی آلفا به قدری گرم میشود که نمیتوان آن را لمس کرد.
سنگ تافیت که به صورت بیرنگ و بنفش کم رنگ یافت میشود، در سال 1945 (1324) کشف شد. اولین
سنگ تافیت به روشهای مرسوم مانند کند و کاو در معدن یافت نشد؛ در واقع تافیت نوع سنگ تراش خورده بود که با سنگ اسپینل (
لعل بدخشان) اشتباه گرفته میشد. در حال حاضر تعداد اندکی از این سنگ در اختیار مردم است که عمدتا از کشورهای سریلانکا و تانزانیا میآید.
• نام این سنگ به افتخار کاشف آن یعنی «ریچارد تافی» انتخاب شده است.
• این سنگ یک میلیون بار کمیابتر از الماس است.
• از تافیت با وجود ساختار غیرانعطاف پذیر و محکمش، در صنعت جواهرسازی استفاده میشود.
تریتیم به ایزتوپی از هیدروژن میگویند که عدد جرمی آن سه است، یعنی متشکل از یک پروتون و دو نوترون است. از این ماده بیشتر برای ساخت موادی که از خود نور منتشر میکنند، استفاده میشود، مانند صفحه ساعت و تابلوهای شبرنگ نشان دهنده محل خروج در مکان های عمومی مثل سینما.
• الکترونهای منتشرشده از فروپاشی رادیواکتیو در مقدار بسیار کمی از تریتیم، منجر به تشکیل نور شبرنگ میشود.
• در ایالات متحده آمریکا، بیش از دو میبیون تابلوی خروج ساخته شده از تریتیم وجود دارد.
• دانشمندان معتقدند که با ترکیب 50 درصدی تریتیم و دوتریم، تولید 500 برابری انرژی در مقایسه با انرژی هسته ای امروزی ممکن خواهدشد.
یک سنگ معدن بوراتی فوقالعاده قیمتی است که در دهه 50 میلادی (1330) به وسیله یک معدنشناس انگلیسی به نام
«آرتور پینیت» در میانمار کشف شد و به همین دلیل
«پینین» نامگذاری شد. پینیت، امروزه به اندازه گذشته کمیاب نیست و معدن جدیدی از آن در کشور میانمار کشف شده، اما با این حال همچنان یکی از کمیابترین سنگهای قیمتی در جهان است.
• در سال 2005 (1384) کتاب رکوردهای جهانی گینس پیتیت را به عنوان کمیابترین سنگ قیمتی جهان معرفی کرد.
• تنها چند تکه از این سنگ در مجموعه های شخصی وجود دارد و باقی سنگهای موجود در موزههایی در انگلستان، آمریکا و سوییس نگهداری میشوند.
الماس، یکی از سنگهای قیمتی است که بهطور طبیعی تحت فشارهای زیاد اعماق زمین و در زمانی طولانی شکل میگیرد. اما در آزمایشگاه و به کمک دو فرایند مجاز (فشار بالا، دما بالا) در زمانی بسیار کوتاهتر هم میتوان الماس تولید کرد. الماسهای زینتی مصنوعی بخش کوچک و پرسودی از صنعت الماس را تشکیل میدهند. این الماسهای رنگی که در مقایسه با همتاهای بیرنگشان فوقالعاده کمیاب و بسیار گرانترند، میتوانند چنان کیفیت بالایی داشته باشند که حتی ماشینهای ساخته شده برای تشخیص سنگهای مصنوعی از طبیعی هم در تفکیکشان از یکدیگر دچار مشکل شوند، همانطور که امروزه برخی از بزرگترین الماسفروشان این صنعت هم به زحمت از پس آن بر میآیند.
• آنت ورپ در کشور بلژیک یکی از مهمترین مراکز تجارت در دنیاست و روزانه 200 میلیون دلار الماس به این شهر وارد یا از آن خارج میشود.
• بزرگترین سنگ قیمتی کشف شده، الماس 3106 قیراطی کولینان است که در سال 1905 (1284) در آفریقای جنوبی کشف شد و آن را به نه قطعه جدا برش دادند که بسیاری از آنها در جواهرات سلطنتی انگلیسی به کار رفتهاند.
•
«دریای نور» به عنوان یکی از بزرگترین، کهنترین، استثناییترین و به لحاظ رنگ، کمیابترین الماسهای موجود در جهان است که در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری میشود.
کالیفرنیم 251: گرمی 27,000,000 دلار
دومین ماده گرانقیمت جهان هم، یکی از اعضای شریف جدول مندلیف است که در شتاب دهندههای ذرات تولید میشود.
کالیفرنیم به عنوان یک ساطع کننده نوترون، نوترون را برای شروع کار راکتور فراهم میکند. از کالیفرنیم برای تهیه عناصر با عدد اتمی بالاتر هم استفاده میشود.• از این عنصر برای درمان سرطان دهانه رحم استفاده میکنند.
• کالیفرنیم به وسیله
«گلن سیبرگ»، «استنلی تامسون»، «آلبرت جیورسو» و «کنت استریت» در سال 1950 (1329) در ایالات متحده آمریکا کشف شد.
• نام این عنصر از نام دانشگاه و ایالت کالیفرنیا در آمریکا گرفته شده است.
پادماده (ضد ماده): گرمی 100,000,000,000 دلار
برویم سراغ گرانترین ماده موجود در جهان که قیمت هر گرم آن حتی از قیمت چند تریلون گرم الماس هم بیشتر است.
پادماده از نظر ساختار مانند ماده است؛ منتها از ذراتی موسوم به
پادذره ساخته شده است که همه چیزشان مشابه ذره معمولی است و تنها بار الکتریکیشان با آن ها تفاوت دارد. برخلاف ماده معمولی که پروتونهای هستهاش بار مثبت دارند، پادماده هستهای با بار منفی دارد و بار ذرات مداری آن، مثبت است. پادماده وقتی تولید میشود که برخورد میان ذرات با انرژی بالا صورت بگیرد و طبق رابطه معروف اینشتین، بخشی از انرژی جنبشی به ماده تبدیل شود که البته این اتفاق در شرایط آزمایشگاهی مناسب و خاصی اتفاق میافتد. پادماده به طور طبیعی در زمین یافت نمیشود، مگر خیلی کم و با عمر بسیار کوتاهی که از نتیجه واپاشی هستهای و پرتوهای کیهانی حاصل شده باشد. پادمادهها در زمین و خارج از آزمایشگاه و در برخورد معمولی با مواد دیگر از بین میروند.
• به دلایلی که خیلی روشن نیست، نامتقارنی عظیمی بین ماده و پادماده عالم اطراف ما وجود دارد. به بیان سادهتر، ما مقدار زیادی ماده میبینیم، ولی هیچ پادماده قابل توجهی مشاهده نمیکنیم.
• عمر کوتاه پادمادهها به این علت است که با برخورد آنها با مادههایی که در اطراف ما وجود دارند، نابود میشوند. با این نابودی و طبق رابطه هم ارزی جرم و انرژی اینشتین (E=Mc2)، انرژیای معادل جرم کل ماده و پادماده از بین رفته آزاد میشود.قفس پادماده
به دلیل این که پادماده به محض تماس با ماده معمولی نابود میشود، باید آن را توسط میدانهای الکتریکی و مغناطیسی به دقت تنظیم شده محصور کرد.