یکی از موضوعاتی که این روزها ذهن کارشناسان فرهنگی را به خود مشغول داشته، علل کم‌اقبالی مخاطبان کودک و نوجوان به سمت کتاب و فاصله گرفتن نسل جدید از فرهنگ کتابخوانی است.
به گزارش رتبه آنلاین به نقل ازخبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، کاهش تدریجی شمارگان کتاب در ایران امری بی‌سابقه نیست؛ چند سالی است که شمارگان کتاب آب رفته و امروزه به حداقل میزان خود طی سال‌های گذشته رسیده است. در حالی که شمارگان کتاب در دوره‌ای پنج هزار نسخه بود، امروزه در برخی موارد شاهد چاپ عناوینی با 1000 تا 500 نسخه هستیم. این موضوع، مشکلی دامنه‌دار است و در تمامی گروه‌ها کم و بیش به چشم می‌خورد. طبق بررسی‌های انجام شده میزان شمارگان کتاب کودک نیز از این امر مستثنی نبوده است. کتاب کودک که پس از انقلاب با اقبال خوبی همراه بوده و همیشه به عنوان یکی از موفق‌ترین و پرمخاطب‌ترین حوزه‌ها به شمار می‌رفت، امروزه با کاهش تدریجی شمارگان و عناوین همراه است.
از جمله دلایل کاهش رغبت کودکان به مطالعه، جدای از هزینه بالای کتاب، عملکرد آموزش و پرورش در این زمینه است که طی سال‌های گذشته همواره با نقد همراه بوده است. به گفته کارشناسان؛ سیستم آموزش و پرورش ذهن کودکان را با کتاب‌های درسی مشغول و مانع از ایجاد انگیزه در آنها برای مطالعه کتاب‌های غیر درسی می‌شود. در فضای رقابتی سیستم آموزشی کشور اگر مدارس هم بخواهند کودکان را به این سمت سوق دهند، این خانواده‌ها هستند که موفقیت را در کسب نمره بالاتر می‌دانند.
بیشتر بخوانید: با این 10 کار کودک خود را کتابخوان کنید
حسن ذوالفقاری، استاد دانشگاه و پژوهشگر، در یادداشتی با عنوان «نقش رسانه‌ها در گسترش مطالعه و کتابخوانی میان دانش‌آموزان» که در سی و هشتمین شماره خبرنامه گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان منتشر شده است، در رابطه با اصلی‌ترین موانع کتابخوانی در میان دانش‌آموزان می‌نویسد:
مسئله جدی امروز آن است که سرانه مطالعات غیر درسی دانش‌آموزان و به خصوص دانش‌آموزان علوم انسانی با توجه به نیاز آنان به مطالعات غیر درسی بسیار پایین است. در مرحله اول باید آمار درستی از سرانه مطالعه در کشور داشته باشیم و این نکته را در نظر بیاوریم که خوانش آثار جدی علمی، ادبی و هنری، تعیین‌کننده آمارا اصلی مطالعه در کشورند. ممکن است افراد از طریق پیامک، وایبر، چت، شبکه‌های اجتماعی و مطالعه نشریات زرد مطالعه داشته باشند اما این‌ها مطالعه مفید نیستند. مثل برخی خوراکی‌ها که در تغذیه نقشی ندارد، فقط خوشمزه است. امروزه با توجه به این نکته، سرانه مطالعه بسیار پایین است و رسانه‌های دیداری جاری مطالعه را پر کرده است. در مدارس هم غول کنکور سه دهه است از شیشه بیرون آمده و حالا نه مجلس و نه دولت می‌تواند آن را مهار کند. کنکور روند مطالعات آزاد دانش‌اموزان و اهداف آموزش و پرورش را تحت‌الشعاع قرار داده و ناخواسته معلم و خانواده و مدیران تسلیم شده‌اند و کتاب درسی تنها ماده مطالعه دانش‌آموزان است که آن هم از سر اکراه انجام می‌گیرد و ماندگاری ندارد.
وی در ادامه به عوامل اصلی و موانع پیش روی اشاعه و گسترش فرهنگ مطالعه در کشور اشاره کرده و می‌نویسد: تصمیمات مدیران فرهنگی نقش مؤثری در تقویت بنیه کتابخوانی خواهد داشت. مهمترین مانع گماشتن کسانی بدین امر است که خود کتابخوان نیستند. عدم درک درست خانواده از کتابخوانی، گران بودن کتاب، عدم امنیت ناشر و مؤلف نیز از دیگر عللی است که ذوالفقاری در این یادداشت به آن اشاره کرده است.
ذوالفقاری در ادامه به نقش رسانه‌ها در افزایش سرانه مطالعه و جذب مخاطب بیشتر به سمت کتاب اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در این میان نقش رسانه‌ها، به ویژه تلویزیون در ترویج و اشاره فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بسیار مؤثر است. رسانه‌ها و از همه مهمتر رسانه ملی می‌توانند به راحتی مردم را کتابخوان کنند. در حال حاضر برنامه‌های تلویزیونی از موضوع کتاب بسیار دورند و این کالای مهم فرهنگی در این رسانه مورد اقبال نیست. در رادیو نیز می‌تواند شبکه‌هایی مانند کتاب راه‌اندازی کرد یا در برنامه‌هایی، خود مؤلف به خوانش کتابش برای مخاطب بپردازد. تبلیغات درباره کتاب خواندن نیز تا حدی و زمانی مؤثر است باید وارد خود موضوع شد. از شنیدن شروع کرد و آثار جذاب ادبی، بی‌آنکه نگاه تنگ‌نظرانه داشته باشیم. در مجموعه‌های تلویزیونی و برنامه‌های پربیننده به اشکال مختلف و غیر مستقیم کتاب تبلیغ شود و آن هم نه با گرایش خاص و معرفی آثار کم‌ارزش و صرفاً ارزشی، بلکه تمام آثار مهم ادبی از نویسندگان مهم و شناخته شده تا اعتماد مردم به رسانه ملی بازگردد. ارائه شکل‌های مناسب و جذاب هم کمک شایانی است که لازم است اجرا شود. در اخبار چه ایراد دارد از انتشار کتابی تازه خبر داد.
بیشتر بخوانید: چگونه کشورهای توسعه‌یافته آمار کتابخوانی خود را افزایش می‌دهند؟+ عکس
کاهش میل کودکان و نوجوانان به مطالعه تنها منحصر به ایران نیست، این موضوع حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز دیده می‌شود. گسترش فضای مجازی و استفاده از تکنولوژی‌های، دنیای جدیدی را پیش روی کودکان و نوجوانان گشوده است. اینکه تکنولوژی که سبب ساده‌تر شدن زندگی روزمره ما شده است، چگونه می‌تواند زندگی نسل آینده را متحول کرده و منجر به پیشرفت آن شود، یکی از پرسش‌های اساسی است.