کودکان لذت آموزش همراه با بازی و هیجان را می‌توانند در موزه‌های کودک بچشند و آموخته‌های خود را در کتاب‌های مهد کودک و دبستان به عینه ببینند و لمس کنند.
در برخی کشورها موزه های کودک از سال‌ها قبل راه اندازی شده‌اند و متناسب با نیاز کودک مفاهیم تاریخی و فرهنگی را به صورت بصری و لمسی به کودکان می‌آموزند.
اولین موزه کودکان جهان، موزه بروکلین Brooklyn Children’s Museum)، در ایالات متحده آمریکا در سال 1899 میلادی راه اندازی شده و بعد از آن موزه بوستون ( (Boston Children’s Museum در سال 1913 میلادی فعالیت خود را شروع کرده است.
در این گونه موزه‌ها هزاران کودک که حتی ممکن است زبان همدیگر را متوجه نشوند، با هم بازی می‌کنند و می‌خواهند که دنیای کودکانه خود را به دنیای واقعی و مفاهیم آموزشی نزدیک‌تر کنند.
این موزه ها بخش های جالبی هم چون آب بازی، تماشای حیوانات پشت شیشه، جعبه شن، بخش ویژه کودکان نوپا، نمایشگاه‌های متعدد و اجرای موسیقی دارند و مهم‌تر از همه کودکان در این مکان‌ها به راحتی می‌توانند با صدای بلند بخندند، حرف بزنند و بدوند. حتی با فراهم کردن امکانات ویژه، کودکان با شرایط خاص از نظر مشکل بینایی، شنیداری و حرکتی هم به راحتی از موزه بازدید می‌کنند.
موزه‌ها نقش مهمی در تامین نیازهای اجتماعی و تاریخی کودکان دارند و از این رو ضروری است که در کشور ما نیز به موضوع گردشگری کودک و ویژگی و شرایط موزه‌های دوست داشتنی برای کودکان توجه شود تا بتوان هرچه بیشتر از کارکرد آموزشی موزه‌ها استفاده کرد.
اجرای برنامه‌های متنوع خلاق با نظارت مربیان، موزه را برای کودکان جذاب می‌کند
مهدی بزاز دستفروش، مدیر امور موزه‌های استان آذربایجان شرقی با اشاره به ویژگی‌های موزه کودک به خبرنگار ایسنا توضیح داد: موزه کودک مکانی است که در آن با فضا سازی مناسب، اجرای برنامه‌های متنوع خلاق، برپایی نمایشگاه‌های تعاملی جذاب و نیز با نظارت مربیان و راهنمایان کار آزموده امکان مشاهده، مکاشفه و تجربه خاطره انگیز برای کودکان، والدین و معلمان فراهم می‌شود تا در محیطی شاد و آزاد، آشنایی با جهان اطراف، طبیعت، مردم و فرهنگ‌های مختلف در کنار انجام فعالیت‌های جمعی برای کودکان امکان پذیر شود.
تاکید کرد: اگر امکان ایجاد موزه هایی مختص کودکان فراهم نباشد، می‌توان با معیار های شناخته شده موزه کودکان، بخشی را در موزه‌ها به کودکان اختصاص داد که این کار در هفته بزرگداشت میراث فرهنگی در سال جاری، در سایت موزه عصرآهن تبریز رخ داد و برنامه هایی متناسب با نیاز کودکان در آن جا به اجرا درآمد.
وی ادامه داد: با توجه به استقبال خوب مخاطبان، مقرر شد که برنامه باستان شناسی کودک به صورت دوره‌ای در این موزه تداوم داشته باشد و سایر موزه‌های استان نیز به تناسب موضوع فعالیت خود در این مسیر حرکت کنند و بخش‌هایی از موزه یا حداقل فعالیت‌هایی را در موزه برای کودکان طراحی و اجرا کنند.
وی با بیان این که موزه‌های کودک از نظر آموزشی و تربیتی دارای اهمیت خاصی هستند، گفت: محتوای کتاب‌های درسی اگر با مشاهده عینی آثار و شواهد در موزه‌ها همراه باشد، بدون تردید بهتر و طولانی‌تر در ذهن کودکان جای می‌گیرد و تصویر روشن‌تری از واقعیت‌های تاریخی و علمی بدست می‌آید.
بزاز دستفروش یکی از ویژگی‌های یادگیری در محیط‌های بیرون از مدرسه نظیر موزه‌ها را آموزش بدون مرزبندی دانست و افزود: در این گونه محیط‌ها کودکان با خارج شدن از فضای رسمی مدرسه و کلاس، دانش را از روی لذت و شوق شخصی فرا می‌گیرند و ازاین رو موزه‌ها می‌توانند با ایجاد علاقه به یادگیری و اشتیاق پایان ناپذیر برای کار و فعالیت در میان کودکان، نقش موثری در نظام تعلیم و تربیت ایفا کنند.
وی با تاکید بر اینکه بازدید از موزه‌ها زمینه‌ای برای کاربردی کردن آموزش‌ها و انتقال مفاهیم درسی به میدان تجربه، عمل و رفتار است، گفت: به بیانی دیگر موزه‌ها می‌توانند به دانش آموزان و کودکان کمک کنند که وجه عینی مفاهیم ذهنی را در محیط های خارج از مدرسه درک کنند و این مراکز بعنوان پل ارتباطی بین آموزه‌های نظری و ذهنی با آموزه‌های عملی و مهارتی است.
راهنمایان موزه مطالب را متناسب با قدرت و مدت زمان تمرکز کودکان توضیح دهند
یک روان شناس کودک در خصوص اصول راهنمایی کودک در موزه ها، بیان کرد: مطالب ارائه شده در موزه باید به زبان کودک، قابل فهم و سطح دشواری مطالب متناسب با درک و زبان کودک باشد و امکان تجربه عینی و لمسی برای کودکان در موزه فراهم شود. هم چنین مربیان و معرفان کودک باید آشنایی کافی با اصول روان شناسی کودک، زبان کودک، ادبیات کودک، تفکرات و روحیات کودک داشته باشند و بتوانند با زبان ساده، روشن و عینی با کودکان ارتباط برقرار کنند.
مهدی راثی با اشاره به این که گروه سنی مختلفی از جمله کودکان جزو مخاطبان موزه هستند که برداشت های متفاوتی از این مکان دارند، افرود: با توجه به تفکر پیش عملیاتی کودکان، خردسالان زیر 7 سال توان دریافت مطالب پیچیده را ندارند و کودکان 7 تا11 سال مطالب را در حضور نشانه‌های یادگیری دریافت می‌کنند و در نهایت بعد از 11 سال، این محدودیت وجود ندارد.
وی در ادامه درباره قدرت تمرکز برای کودکان در سنین مختلف، گفت: قدرت تمرکز در کودکان زیر 7 سال، حدود دو الی سه دقیقه است و راهنمای موزه باید در همان چند دقیقه اول، مطلب را به آنان توضیح دهد و از سویی کودکان 7 تا 11 سال، قدرت تمرکز 10 الی 15 دقیقه دارند.
وی در خصوص روحیات کودکان در سنین مختلف، توضیح داد: روحیات کودکان بیشتر بصری، حسی و لمسی است، از این رو بهترین روش آموزشی کودکان، روش مجسم و عینی است که باید امکان لمس و تجربه برای آنان فراهم شود و در صورت نبودن این امکان، روش نیمه مجسم و بعد روش نمادین و نوشتاری است.
راثی یاد آور شد: برای کودکان خردسال، آموزش از طریق بازی و کنکاش با اشیا است و سطح دشواری کلمات برای آنان باید به مراتب آسان‌تر، توضیحات کوتاه‌تر، جملات کوتاه و واضح باشد و آموزش رسمی آنچنانی جواب نمی‌دهد.
این روان شناس کودک به مربیان مهدکودک ها و معلمان دوره های ابتدایی دبستان توصیه کرد که در هنگام بازدید از موزه ها، کودکان را بدون راهنما رها نکنند و متناسب با رشد فکری آنان، مطالب آموزشی گفته شود. هم چنین با استفاده از تجربه حسی و لمسی موضوعات را به کودک یاد دهند و در صورت نبودن این امکان، می‌توانند از فیلم و پوستر استفاده کنند.
می‌توان المان و مولاژی از آثار تاریخی موزه را برای کودکان طراحی کرد
یک راهنمای گردشگری کودک با بیان این که در اثر تعامل با محیط بیرون شخصیت کودکان شکل می گیرد، گفت: در موقع بازدید از موزه، کودکان باید فعالیت مرتبط داشته باشند و فقط دادن توضیحات خشک برای آنان کافی نیست. مثلا برای کودکان المان هایی از آثار تاریخی را طراحی کرده‌ام و قسمت های خالی را نگه می دارم تا بچهها خودشان جای آنها را پر کنند و یا می توان مولاژ برخی اشیای موزه نظیر جام حسنلو را درست کرد تا بچه ها بتوانند آن ها را لمس کنند و به دستشان بگیرند.
نیلوفر رضا بنده لو ادامه داد: به دنبال بازی با این المان‌ها کودک خودش متوجه می شود که مثلا شکل مجسمه ها در بناهای تاریخی متفاوت است و یا گرههای چینی در پنجره‌های قدیمی شکل های گوناگونی دارند. در واقع در این بازدیدها فقط کافی است که در ذهن کودکان یک علامت سوال ایجاد کنیم تا خودش بگردد و پیدا کند.
وی یادآور شد: در جریان بازدید از موزه‌ها حتی می‌توان مفاهیمی از تاریخ، هنر، جغرافیا و اصول طبیعت گردی را به زبان کودکان آموزش داد تا آنان با آگاهی هرچه بیشتر بتوانند با محیط زندگی کنونی و حتی گذشته خود ارتباط برقرار کنند.
وی به والدین توصیه کرد که کودکان خود را در معرض تجربه‌های متفاوت قرار دهند و به صورت هدفمند و هوشمندانه و با توجه به شخصیت کودک، موزه ها را انتخاب کنند تا کودکان بتوانند از محیط موزه‌ها نهایت استفاده را ببرند. هم چنین کودکان باید به آرامی وارد محیط ناشناخته شوند تا بتوانند به مرور به فضا عادت کنند و چنین نباشد که با کارهای عجولانه بازدید از موزه را به اتفاقی وحشتناک و نا خوشایند برای کودکان رقم زد.
راهنمای گردشگری کودک به رعایت اصول مهم روانش شناسی در کودکان تاکید کرد و گفت: باید یادبگیریم که چطور مطلب را به کودکان بفهمانیم و با محدود کردن کودکان، آنان از سفر و بازدید از موزه زده می‌شوند و گارد می‌گیرند.
وی در پایان با اشاره به این که فضای فیزیکی موزه باید دوستدار کودک باشد، گفت: باید محیط های موزه برای کودک مناسب سازی شود و فضایی جذاب و شاداب باشد که البته قبل از ورود به این محیط ها بهتر است که مربیان و والدین قواعد حضور و شیوه رفتار را به کودکان آموزش دهند تا موقع بازدید مشکلی پیش نیاید.
به طور کلی می توان گفت که در موزه های دوست داشتنی برای کودکان باید راهنمایان موزه آشنایی کافی با اصول روان شناسی کودک، زبان کودک، ادبیات کودک، تفکرات و روحیات کودک داشته باشند و بیشتر از روش مجسم و عینی برای انتقال مفاهیم به کودکان استفاده کنند. هم چنین متناسب با قدرت پیش عملیاتی و رشد فکری کودکان، مطالب را با جملات آسان، کوتاه و واضح توضیح دهند و مدت زمان و قدرت تمرکز گروه های مختلف سنی هم مورد توجه قرار گیرد.
فضای فیزیکی این گونه موزه ها باید دوستدار کودک باشد و در محیطی شاد و آزاد با فضاسازی مناسب، اجرای برنامه های متنوع خلاق، برپایی نمایشگاه های جذاب و انجام فعالیت‌های جمعی برای کودکان امکان پذیر باشد. هم چنین اگر امکان ایجاد موزه‌هایی مختص کودکان فراهم نباشد، می‌توان بخشی را در موزه ها به کودکان اختصاص داد تا در این قسمت وجه عینی مفاهیم ذهنی را در محیط های خارج از مدرسه به کودکان آموزش داده شود و پل ارتباطی بین آموزه های نظری و ذهنی با آموزه‌های عملی و مهارتی ایجاد شود.
