فراز و نشیب‌های اقتصادی نه متعلق به دیروز است و نه امروز و فردا؛ آن‌هایی که سن و سالی دارند، بارها در طی این سال‌ها بحران‌های اقتصادی مختلف را تجربه کرده‌اند. همه ما کم‌و‌بیش دیده‌ایم چطور در یک مدت کوتاه بخشی از ارزش پس‌اندازمان به‌واسطه تغییر ناگهانی در اقتصاد یا بحران‌های مرتبط با آن کاهش یافته است. شاید به همین دلیل باشد خیلی‌ها تمایل ندارند پس‌انداز و اندوخته‌های مالی خود را به‌صورت سپرده‌های نقدی نگهداری کنند. از نیمه دوم سال گذشته – پس از آنکه سود بانکی کاهش یافت – بسیاری از مردم با سرمایه‌های خرد و کلان تلاش کردند تا به هر نحو ممکن ارزش دارایی ریالی خود را در برابر تورم و تنش ارزهای خارجی حفظ کنند. تعدادی به خرید سکه و ارز روی آوردند، عده‌ای خودرو و مسکن را گزینه مناسب‌تری یافتند. همه این اتفاقات باعث شد تا بازار عرضه و تقاضا دچار به‌هم‌ریختگی بی‌سابقه‌ای شود و قیمت‌ها یک روز با صعود شدید و روز دیگر با سقوط مواجه شود. آن‌هایی که تجربه‌ای از این شرایط اقتصادی نداشتند، در همان یکی دو ماه اول، سرمایه هنگفتی را ازدست‌داده و در مقابل عده‌ای هم سوار بر موج التهابات بازار، سود بی‌حساب‌وکتابی نصبشان شد. باید گفت که همه از شرایط پیش‌آمده اظهار نگرانی کرده و عملا نمی‌دانند با سرمایه زندگی‌شان چه کنند؛ کجا باید سرمایه‌گذاری کنند که از گزند نوسانات بازار در امان باشند و درعین‌حال ارزش پولشان هم حفظ شود. اگر ملک خریداری کنند، معلوم نیست در دوره رکود چطور باید آن را به پول تبدیل کنند و اگر به سمت سکه و ارزهای خارجی بروند، هزار و یک مشکل دیگر در انتظارشان خواهد بود و تنها عده محدودی ممکن است از این شرایط سودی کسب کنند. برای دوری از حباب بازار و آسیب ندیدن از شرایط پر و فراز و نشیب اقتصاد کنونی، با هادی مهری فعال بازار سرمایه و مدیرعامل کارگزاری مفید گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
بورس؛ گزینه‌ای برای کسب سود منطقی
در سال‌های اخیر نقدینگی و پول‌های سرگردان دست مردم به سمت سپرده‌گذاری سرازیر می‌شد تا با سودهای ۲۰درصد و گاها بالاتر ساده‌ترین راه سرمایه‌گذاری برای عموم مردم باشند؛ اما از اواسط سال ۹۶ سود حساب‌های بانکی به‌یک‌باره کاهش یافت و تغییرات بزرگی را در بازار سرمایه رقم زد. پس از این اتفاق و با بروز تنش‌های ارزی اخیر، ریسک حفظ ارزش ریالی سرمایه و سپرده‌های مردم بالا رفت و به همین دلیل سرمایه‌های خرد و کلان راهی بازارهای دیگری نظیر مسکن، خودرو، سکه، طلا و ارزهای خارجی شدند. در این میان شواهد نشان می‌دهد در بازار مسکن ظرفیت سرمایه‌گذاری بیش از هر بازار دیگری مهیاست و حتی بزرگترین سرمایه‌ها نیز می‌توانند سریعاً در این بازار جذب شوند. وزارت راه و شهرسازی گردش مالی بازار مسکن تهران در سال ۹۶ را بیش از ده‌ها هزار میلیارد تومان اعلام کرده که چندین برابر کل نقدینگی جمع‌شده در قالب پیش‌فروش سکه است؛ اما در این بازار، در تواتر دوره‌های رونق و رکود مسکن و نقدشوندگی پایین مسکن در دوران رکود و اثرپذیری بالای آن از عوامل اقتصادی و سیاسی، می‌تواند جزو چالش‌های اصلی این بازار محسوب شود؛ به همین دلیل آن‌هایی که تجربه و دانش بیشتری دارند، وارد بازار مسکن -به‌دلیل ابهامات موجود در آن و ریسک بلوکه شدن طولانی‌مدت سرمایه- نمی‌شوند. محل بعدی و احتمالی سرمایه‌گذاری خرید شخصی طلا و سکه است. خرید طلا، اعم از سکه، شمش و زیورآلات نیز یک گزینه احتمالی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود که در بلندمدت می‌تواند ارزش سرمایه و قدرت خرید افراد را حفظ کند، با این‌وجود، خرید در سقف قیمتی این بازار هم ریسک بالایی دارد و در سناریو بدبینانه، برای افراد عادی ریسک خرید طلا و سکه تقلبی هم وجود دارد؛ اما راهکاری که اغلب کشورها با اقتصاد مدرن برای چنین شرایطی پیش گرفته‌اند، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف بورس است. کارشناسان اقتصادی معتقدند سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند هم نسخه‌ای برای درمان اقتصاد شکننده کشور و هم گزینه مناسبی برای کسب سود منطقی و حفظ ارزش سرمایه مردم باشد.
هدایت صحیح نقدینگی سرگردان
هادی مهری، فعال بازار سرمایه کشورمان یکی از راه‌کارهای برون‌رفت از شرایط فعلی و هدایت صحیح نقدینگی سرگردان مردم را سرمایه‌گذاری در بورس دانسته و معتقد است: سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب هم برای پویایی اقتصاد کشور و هم برای افرادی باشد که این روزها نگران حفظ ارزش سرمایه‌شان هستند. وی تأکید میکند: مردم در اکثر کشورهای پیشرفته که اتفاقاً اقتصاد پویا و با ثباتی دارند، سرمایه‌گذاری در بورس را برای حفظ ارزش منابع مالی، درآمد آتی و نهایتا سودآوری انتخاب می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد بیشتر شهروندان کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان، سرمایه‌گذاری در بورس را روشی مطمئن برای حفظ ارزش پول و درآمدزایی می‌دانند؛ به‌ویژه انواع سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم که خود فرد(سرمایه‌گذار) هم دیگر نیازی نیست برای فعالیت اقتصادی‌اش دغدغه یا اقدام خاصی انجام دهد؛ اما متأسفانه در کشورمان در این حوزه فرهنگ‌سازی کمی انجام شده است. وی درباره نحوه و شیوه سرمایه‌گذاری در جهان می‌افزاید: سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم ماهیت کلی سرمایه‌گذاری کشورهای دنیا را تشکیل می‌دهد. در واقع مردم بسیاری از کشورهای جهان ثروت و منابع مالی‌شان را از طریق مؤسسات فعال در بورس، صندوق‌ها و سبدهای مختلفی که برای این کار راهاندازی شده‌اند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. بیشتر ما در ایران صنعت‌مالی را به خریدوفروش سهام می‌شناسیم، درحالی‌که صنعت‌مالی هم در ایران و هم در سایر نقاط جهان کارکردهای قابل‌توجه دیگری هم دارد که اکثر مردم از آن بی‌اطلاع هستند. در دنیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس‌‌های معتبر، سرمایه‌های مردم را جمع‌آوری و یکپارچه کرده و مثل یک کشتی بزرگ، آرام این سرمایه‌های عظیم را به حرکت درآورده و به مقصد می‌رسانند. این صاحبنظر اقتصادی درباره سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم توضیح می‌دهد: بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد، در کشورهایی که ثبات اقتصادی بیشتری دارند، دارایی‌های مردم در صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بورس متمرکز می‌شود.
ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دنیا
مدیرعامل کارگزاری مفید درباره ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری دنیا عنوان میکند: بیشترین حجم ثروت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری به ترتیب مربوط به آمریکا، اروپا، آسیا و بعد هم سایر بخش‌ها و نقاط دنیا می‌شود. در یک مورد بد نیست بدانید سال ۲۰۰۸ حدود ۱۰هزار میلیارد دلار ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در آمریکا بوده که در طی ۱۰ ساله اخیر این رقم حدود دو برابر شده است. در واقع در سال ۲۰۱۸ ارزش “سرمایه‌گذاری غیرمستقیم” در جامعه آمریکایی به بیش از ۲۰ هزار میلیارد دلار رسیده است. مهری درخصوص درصد خانوارهای آمریکایی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، سرمایه‌گذاری کرده‌اند نیز عنوان میکند: ۴۳ درصد خانواده‌های آمریکایی به‌نوعی در بحث سرمایه‌گذاری غیرمستقیم دخیل هستند و مشاهده می‌شود به‌طور متوسط هر خانواده در چهار صندوق سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بررسی نسبت ارزش دارایی‌های صندوق‌های سهامی به تولید ناخالص داخلی در ایران و چند کشور اروپایی گویای این نکته است که کشورهایی که بیشترین توسعه‌یافتگی را دارند، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی را هم داشته‌اند؛ درحالی‌که ما در ایران در حال حاضر چنین شرایطی را نداریم؛ البته بسترهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در کشورمان فراهم است، اما ازآنجایی‌که فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی ضعیفی در این خصوص انجام می‌شود، مردم از آن بی‌اطلاع هستند. آمارها نشان می‌دهد در ایران نیم درصد از تولید ناخالص ملی کشور در صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری شده است. بعد از ایران به ترتیب ترکیه دو درصد، یونان چهار درصد و پرتقال ۱۱ درصد، مجارستان ۱۷ درصد، ایتالیا ۲۳ درصد، اتریش ۳۱ درصد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم داشته‌اند. حال در مقابل این کشورها، آن‌هایی که اقتصاد پویا و فعال‌تری دارند؛ نظیر انگلیس و هلند، بیش از ۱۰۰ درصد درآمد داخلی ناخالص داخلی کشورشان را صرف سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی کرده‌اند.
مسیر پیشرفت اقتصادی ایران
مهری درباره سپرده‌های بانکی کشورمان و مقایسه آن با سایر نقاط دنیا توضیح می‌دهد: مردم کشور ما پول زیادی در سپرده‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، البته این موضوع فقط به کشور ما اختصاص ندارد و در کشورهای دیگر هم شاهد این اتفاق هستیم. آمار و ارقام رسمی نشان می‌دهد بعضی کشورها اقبال زیادتر و برخی نیز توجه کمتری به سپرده‌گذاری در بانکها دارند. اگر روند توسعه‌یافتگی در این کشورها را دنبال کنیم، آمار و ارقام کاملا معنا‌دار است. به عنوان مثال یک کشوری مثل یونان، ۶۶ درصد از دارایی مالی‌اش را در بانک سرمایه‌گذاری کرده و کشورهای دیگری نظیر اسلواکی، چک، اسلوونی و… هم شرایطی مشابه یونان دارند؛ در مقابل کشورهای دانمارک، ایسلند، سوئد، هلند و… را می‌بینیم که حجم سپرده‌های بانکی بسیار پایین‌تری نسبت به کشورهایی نظیر یونان دارند. بررسی‌‌ها نشان می‌دهد هر چه کشوری پیشرفته‌تر و اقتصاد پویاتری داشته باشد، مردم منابع مالی و دارایی‌هایشان را به سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم نظیر آنچه در بورس شاهد هستیم، می‌سپارند. مدیر عامل کارگزاری مفید می‌افزاید: حالا ما اگر بیاییم، سپرده‌های بانکی کشور خودمان را با سایر نقاط جهان مقایسه کنیم، متوجه نکات ظریفی خواهیم شد. براساس آمار، ارزش کل سپرده‌های بانکی در پایان دی‌ماه ۱۳۹۶ بالغ‌بر ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. از کل ۴۳۱هزار میلیارد تومان ارزش بورس، ۳۴۷ هزار میلیارد تومان سرمایه به‌عنوان سهام غیر شناور در بورس داریم و تنها ۸۴ هزار میلیارد تومان سهام شناور ما است. اگر کشورهای پیشرفته را نگاه کنید، سرمایه‌گذاری در سهام و بورس غالب بر سپرده‌های بانکی است، درحالی‌که در کشور ما این موضوع برعکس است. اگر ما در ایران بخواهیم مسیر پیشرفت را دنبال و به جایگاه بالاتری دست پیدا کنیم، باید به سمت سرمایه‌گذاری در بورس حرکت کنیم.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های طلا
مهری ضمن تأکید بر اینکه سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند یکی از راه‌کارهای برون‌رفت از شرایط اقتصادی فعلی هم برای مردم و هم کشور باشد، درباره سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس توضیح می‌دهد: در حال حاضر با توجه به بسترهای مناسبی که در کشور وجود دارد، مردم می‌توانند سرمایه‌های خرد و کلان خود را به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسپارند تا افراد متخصص کار خریدوفروش سهام و مدیریت دارایی‌شان را انجام دهند. در واقع از طریق این روش، مدیریت دارایی‌هایمان را دست کسانی که تجربه و دانش بیشتری دارند، می‌سپاریم. با استفاده از چنین روش‌هایی، سرمایه‌گذار دیگر نگران از دست رفتن سرمایه‌اش در خریدوفروش‌های مکرر نخواهد بود. یک مثال ساده برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا هستند. صندوق‌های طلا ابزار نسبتا جدیدی هستند که این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهد بدون خرید سکه در این فلز گرانبها سرمایه‌گذاری کند. ضمن اینکه با توجه به ذات صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، این سرمایه‌گذاری را به‌صورت غیرمستقیم و از طریق یک سبدگردان حرفه‌ای انجام می‌دهد تا ضمن برخورداری از یک مدیریت حرفه‌ای، از شفافیت و نقد شوندگی قابل توجه نیز برخوردار شود. همچنین ویژگی دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ایجاب میکند که با کمترین مبلغ مورد نظر برای سرمایه‌گذاری بتواند از منافع آن بهره‌مند شود، چنان‌که در صندوق عیار کارگزاری مفید این سرمایه‌گذاری با مبلغ ناچیز یک هزار تومان آغاز می‌شود؛ در حالی سکه طلا در حال حاضر کمی بیش از دو میلیون تومان است. این بدان معناست که با خرید یک واحد از این صندوق عملا مالک یک دو هزارم یک سکه فیزیکی می‌شود. این صاحبنظر اقتصادی با اشاره به اینکه از زمانی که صندوق سرمایه‌گذاری طلا تحت عنوان عیار را راهاندازی کرده‌اند، استقبال مردم برای شرکت و پذیره‌نویسی این صندوق قابل‌توجه بوده، گفت: همین موضوع نشان می‌دهد نهادهای مالی کشور، فضای بزرگی برای فعالیت‌های این‌چنینی دارند و مردم نیز به چنین بسترهایی برای فعالیت اقتصادی مطمئن نیاز دارند. حال اگر فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق‌تری پیرامون سرمایه‌گذاری انجام شود، قطعاً کمتر شاهد نوسانات شدید بازار و در ادامه زیان‌های گسترده مردم و صاحبان سرمایه خواهیم بود. بارها شاهد بوده‌ایم که در بازارهای فیزیکی و سنتی به خریدار عادی و بی‌تجربه سکه تقلبی یا طلا با عیار پایین تحویل شده که از این اتفاق ضرر سنگینی را متحمل شده‌اند. حال با فراهم کردن بستر سرمایه‌گذاری در “صندوق طلای عیار” در کارگزاری مفید یا نمونه‌های مشابه، سرمایه‌گذار هر قدر سرمایه بگذارد، بدون نگرانی از نقل‌و‌انتقال آن هم ارزش پولش را حفظ میکند و هم می‌تواند به‌سرعت آن را نقد کرده و نگران حواشی این سرمایه‌گذاری هم نباشد.
