ورق واردات به نفع صادرات برگشت
قانون معادن یک‌بار در سال 77 و بار دیگر در دهه90 بازنگری شد
پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57، آغاز فصل نوینی در شکوفایی صنعت و معدن کشور بود و خودباوری و اتکا به ظرفیت و توان داخلی و قطع وابستگی به خارج از کشور و تغییر نگاه مصرفی به نگاه مولد در تولید محصولات صنعتی و معدنی، سبب پیشرفت قابل توجهی در بخش صنعت و معدن کشور در چهاردهه‌ای شد که از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد. در همین راستا با غدیر قیافه فعال صنعت معدن و نائب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه گفت‌وگویی را انجام داده‌ایم که می‌خوانید:
اهمیت به پیشرفت و بهره‌وری معادن از اول انقلاب تاکنون را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پیشرفت معادن از ابتدای انقلاب تاکنون اصلاً قابل‌مقایسه نیست زیرا اگر قانون معادن را پیش از انقلاب ارزیابی شود، سطح تفاوت بسیار بالایی در آن نظاره می‌شود؛ یعنی پس از انقلاب به‌ویژه پس از اتمام جنگ و شروع توسعه در کشور، نگاه مجموعه حاکمیت جمهوری اسلامی ایران به معادن بهبود پیدا کرد.
شیب رشد معدن و صنایع معدنی نسبت به‌پیش از انقلاب شکوهمند خیلی متفاوت شده است و اگر میزان استخراج آن زمان را در نظر بگیرید درمی‌یابیم که در آن زمان جزو واردکنندگان سنگ‌آهن نام‌برده می‌شدیم اما الآن جزوی از صادرکننده قرار داشته که گندله و کنسانتره نیز در دست تولید داشته و حتی در حوزه آهن اسفنجی با روش میدرک جایگاه نخست دنیا را در دست داریم؛ در حوزه توسعه و تجهیز فرآوری سنگ‌آهن از کنسانتره، آهن اسفنجی تا فولاد به‌یقین ما جزو کشورهای صاحب‌نام قرار داریم امروز می‌توان در کشور تمام عملیات طراحی تا راه‌اندازی را با توسل به متخصصین داخلی در دست‌کار قرارداد اما بازهم باید تأکید کرد که این رشد درشان ایران باوجود پتانسیل و ظرفیت اقتصاد کشور نیست.
بیشتر توضیح می‌دهید؟
دراین‌بین، قانون معادن یک‌بار در سال 77 و بار دیگر در دهه90 بازنگری شد که چنین اقدامی نشانگر آن است که نگاه کلی جمهوری اسلامی ایران در حوزه معادن نسبت به گذشته متفاوت بوده و اهمیت جایگاه معدن و صنایع معدنی به‌خوبی درک شده اما نباید از این نکته نیز غافل شده که یکسری سیاست‌گذاری‌ها به‌ویژه در بخش وزارتخانه زیاد مناسب با شرایط معدن و صنایع معدنی نیست.
مهم‌تر از این صحبت‌های مقام معظم رهبری موضوع ظرفیت معدن و صنایع معدنی در توسعه اقتصادی کشور و جایگزینی درآمدهای حوزه معدن و صنایع معدنی به‌عنوان بخشی از درآمدهای نفتی همیشه مدنظر ایشان بود و همیشه در صحبت‌ها و فرمایشاتشان ابراز کردند و پس‌ازآن رئیس‌جمهور در فصل اخیر و در انتخابات یکی از کلیدواژه‌هایی که مطرح کرد معدن و صنایع معدنی و ظرفیت این بخش بود.
آیا پس از رهنمود‌ها، به‌صورت عملیاتی گامی برداشته شد؟
به‌صورت کلی پس از انقلاب معدن و صنایع معدنی با نرخ رشد مناسبی مواجه بود اما این کافی نیست و به نظر می‌رسد در بخش معدن در بدنه دولت دچار انفعال می‌شویم زیرا طی دو سال اخیر به‌ویژه در سیاست‌گذاری، چندان عملکرد مطلوبی مشاهده نشده است؛ قانون معدن اگر تغییر کرد و به‌عنوان قانون خاص مطرح شد فقط برای توسعه معدن بود و یک قانون کاملاً تسهیل‌گرانه بود اما متأسفانه در کشور ما در حوزه تسهیلگری قانون معمولاً مراکز قانونی توجهی ندارند و هر جا که قانون سختی و دشواری را بر اهالی کسب‌وکار تأکید می‌کند حتماً آن سختی و دشواری را به کار می‌برند اما وقتی موضوع تشویق، همراهی و پشتیبانی است همه سکوت می‌کنند و به آن بخش قانون توجه نمی‌کنند.
در طی 40سال اخیر، اکتشاف و فرآوری محصولات معدنی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید باور کرد که معدن از اکتشاف شروع می‌شود نه استخراج؛ ابتدا باید در حوزه اکتشاف بتوان به‌صورت سیستماتیک، علمی و مبتنی بر دانش و علم روز را انجام داد که توانایی کشف ذخایر معدنی بزرگی را یافت و سپس آن را استخراج کرد.
در حوزه تجهیزات معدن کاری، فرآوری شاهد نقصان‌های متعددی بوده‌ایم و دلیل آن نیز این بوده که در حوزه اکتشاف هنوز با تفکر، علم و دانش و تجهیزات مربوط به دهه 80 میلادی سپری می‌شود.
در حوزه استخراج هم تجهیزات و ماشین‌آلات فرسوده است؛ در این سال‌ها با توجه به اینکه میزان سرمایه ثابت زیاد شکل نگرفته نتوانسته‌ایم سرمایه‌گذاری مناسبی در حوزه واردات تجهیزات بروز در کشور شکل گیرد؛ در حقیقت معدنی‌ها بیشتر بر تجهیزات موج سوم تکنولوژی استفاده می‌کنند درصورتی‌که دنیا موج چهارم را تجربه کرده است.
در حوزه فرآوری اوضاع به چه شکلی است؟
در حوزه فراوری نیز شرایط چندان متفاوت نیست؛ در حوزه فرآوری بعد از انقلاب با رشد فراوانی روبه‌رو شده‌ایم اما در سه، چهار سال گذشته در طرح جامع فولاد عدم توازن داشته‌ایم که خوشبختانه با پافشاری، ممارست و برنامه‌ریزی و تلاشی که مجموعه‌های معدنی داشتند، توازن به زنجیره فولاد کشور بازگشت.
وضعیت فرآوری محصولات معدنی نسبت به گذشته خیلی بهتر شده اما از ثروت خدادادی که در زیرزمین قرار داده‌شده، هنوز نتوانسته‌ایم که به پیشرفت چندانی دست‌یابیم زیرا دلیل آن نیز این بوده که از نیروهای متخصص و کارشناس همیشه در جای خود استفاده نمی‌کنیم.
دلیل دیگر اینکه درجاهای متفاوتی که مجموعه تصمیم گیر و تأثیرگذار در حوزه معدن و صنایع معدنی هستند از افراد و مدیرانی که سابقه کار و تحصیلات مرتبط دارند استفاده نمی‌کنند؛ این‌ها جفا در حوزه معدن و صنایع معدنی بوده اما در بحث فرآوری با توجه به رشدی که سایر کشورها داشتند نتوانسته‌ایم آن رشد را در کشور به دلیل تحریم‌های ظالمانه مشاهده شود.
باوجود تحریم‌هایی که طی سال‌های گذشته همراه اقتصاد بوده، اوضاع معادن و تحریم‌ها چگونه بوده است؟
یکی از مشکلاتی که تحریم‌ها برای معادن پیش آورده همین حوزه نقل و انتقالات مالی بوده که اجازه نمی‌دهد نقل و انتقالات مالی به‌راحتی صورت بگیرد و اجازه انتقال تکنولوژی را نمی‌دهند اما نباید فراموش کرد که با متخصصین داخلی نیز می‌توان در حوزه‌های معدن و صنایع معدنی اقدامات بزرگی را انجام داد؛ شرکت‌هایی که به تولید کاتالیست وارد شدند بخشی از آن به صنایع معدنی و مواد اولیه برمی‌گردد که ارزش‌افزوده بسیار فوق‌العاده‌ای را در این زمینه ایجاد کردند.
در این راستا چه نیازهای وجود دارد که معادن به پیشرفت برسند
در مرحله نخست می‌توان اشاره داشت که قوانین مالی و پولی کشور در بحث معدن و صنایع معدنی و فرآوری تسهیل‌گرانه باشد و در دومین بخش باید زمینه جذب سرمایه داخلی یا سرمایه خارجی برای تجهیز و توسعه معادن و واحدهای فرآوری ایجاد شود و حتی در گام سوم نیز می‌توان این‌گونه گفت که باید دانش فنی روز دنیا را برای فرآوری به داخل کشور منتقل شود.
معادن چگونه می‌توانند ارزش‌افزوده را به ارمغان بیاورند ؟
باید توجه داشت که هیچ‌چیز خامی از سوی معادن صادر نمی‌شود؛ اگر بگویید ارزش‌افزوده پایین‌تری مشاهده می‌شود، موافق هستم. حتی سنگ‌آهن دانه‌بندی خام نیست حتی روی آن فراوری انجام‌شده و سپس صادر می‌شود؛ به‌طورقطع به‌یقین اگر توانایی ایجاد ارزش‌افزوده مثبت را در کشور نگاه‌داریم، این اقدام کمک می‌کند به توسعه فناوری، اشتغال‌زایی و اقتصاد کشور که هیچ معدنکاری با آن مخالفتی ندارد؛ اما اگر به الزاماتی که گفته شد دست پیدا نشود و آن الزامات محقق نشود، قاعدتاً چاره‌ای برای فعالان این صنعت بافی نمی‌ماند.
خود معدنی‌ها در این مسیر گام برداشته‌اند؟
معدنی‌ها به این مسئله معتقدند و حتی در این مسیر گام برداشتند و طی چند سال گذشته در واحدهای کوچک و متوسط بخش خصوصی با ساخت کارخانه‌های کنسانتره سنگ‌آهن که حتی دنبال گندله‌سازی و آهن اسفنجی هم رفتند و در حوزه سرب و روی عملکرد‌ها مشخص است که ارزش‌افزوده مناسبی ایجاد شد اما مفهوم آن نیست که اگر صادراتی انجام می‌گیرد زیر پرچم صادرات مواد خام است.