استودان گبرها یا استخوان دان گبرها یا برج خاموشان در دامنه شمالی کوه های شهر ری واقع شده است. استودان گبرها مکانی برای قرار دادن اجساد مردگان پیروان دین زردشتیان بوده است. زردتشیان اعتقاد داشتند که اجساد مردگان ناپاک و آلوده است بنابراین نباید در خاک یا آب قرار داده شود. همچنین سوزاندن اجساد مردگان در آتش نیز حرام است. زردتشتیان اعتقاد دارند که عناصر چهارگانه (آب، باد، آتش و خاک) مقدس است و آلوده کردن آن ها ناروا و حرام است.
زردتشتیان اجساد خود را تا پای کوه آورده و مراسمات خود را در شهر یا در نزدیکی استودان ها اجرا می کردند. سپس جسد را به موبدی که در کنار استودان ها قرار داشت، تحویل می دادند. موبد جسد را به بالای کوه انتقال و داخل استودان قرار می داد. جسد مردگان بعد از چند ساعت توسط پرندگان و حیوانات وحشی خورده می شد. بعد از چند روز استخوان ها توسط موبد جمع آوری و به بخش مربوط منتقل می شد. در میانه استودان ها، حفره‌های استوانه ای شکل قرار داشته که در واقع استخوان های اجساد بعد از جدا شدن گوشت و خشک شدن به این قسمت منتقل می شد. واژه استودان دقیقا به این استوانه ها گفته می شد که در واقع استخوان دان بوده اند.
با توجه به اینکه استودان ها محل قرار گیر اجساد مردگان بود و از نظر زردتشتیان اجساد آلوده و ناپاک بودند، اصولا موبدی که مسئول حمل اجساد بود در کنار استودان خانه داشت و به شهر وارد نمی شد. البته که از این طریق از انتقال بیماری نیز جلوگیری می‌شده است.
استودان ها به صورت مدور و در بلندی ساخته می شده است تا اجساد توسط پرندگان و حیوانات وحشی خورده شود. استودان گبرها در شهر ری نیز در ارتفاعی حدودا شش متر و به صورت استوانه های مدور ساخته شده است. مصالح این بنا از لاشه سنگ و ساروج است و به لحاظ قدمت به هزاره اول قبل از میلاد (دوران ساسانیان) برمی‌گردد.
این روش دفن مردگان توسط زردتشتیان تا دوران پهلوی ادامه داشت. خاندان پهلوی از اوایل حکومت خود دفن مردگان به این روش را مردود دانست و اجازه اجرا این مراسم توسط زردتشتیان را ندادند. علت این دستور نیز آلوده کردن فضای شهری و انتقال بیماری اعلام شد. از این زمان تا امروز این مکان ها به مرور بی استفاده باقی مانده است.
در حال حاضر استودان گبرهای شهرری جزو ملک شخصی کارخانه سیمان ری است و اگر تمایل به بازدید دارید باید از میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر ری مجوز دریافت کنید. در این منطقه مزار بی‌بی شهربانو و همچنین کوه تبرک نیز واقع شده است.
مرقد بی بی شهربانو
کوه بی بی شهربانو
