گمرک و سازمان استاندارد باید نظارت دقیق تری بر صادرات داشته باشند
بازارهای صادراتی به خاطر یک مشت ناچیز دلار قربانی می شود
عملکرد تاجران کالای بی کیفیت،کارت دعوت به رقبای ایران است
کشورهای عراق و افغانستان بدلیل داشتن مرز مشترک و همچنین بازارمناسب برای کالاهای ایران، مهمترین بازارهای منطقه ای برای صادرات تولیدات داخلی ایران محسوب می شوند. براساس آماراعلام شده عراق و افغانستان جزو برترین مقصدهای کالاهای صادراتی ایران به شمار می روند و هر سال حجم مناسبی از کالاهای غیرنفتی ایران به این دو کشور صادر می‌شود. با توجه به فضای مناسب این دوبازار منطقه ای و حجم بالای صادرات ایران به این دو کشور به نظر می رسد که باید اهمیت ویژه ای برای صادرات به این دو کشور قایل شد و با صدور کالاهای با کیفیت این بازار را برای صادرات مستمر حفظ کرد . اما نکته مهم در این بین عدم توجه اساسی به حفظ کیفیت درصادرات به این کشورهاست که باعث شده تا اخیرا صادرات به عراق و افغانستان کاهش یافته و در برخی از موارد شاهد مرجوع شدن کالاهای صادرشده به این دو کشور باشیم. انچه که باعث بروز چنین شرایطی می شود عدم آینده نگری در برخی از صادرکنندگان است که سود آنی و زود گذر را بر حفظ بازار و در نهایت تامین منافع ملی ارجح دانسته و با صدور کالاهای بی کیفیت و بعضا تاریخ گذشته اعتبار بدنه صادراتی ایران را زیر سوال برده اند.
به تازگی یکی از مهمترین مشکلاتی که در تجارت با عراق پدید امده موضوع محدودیت های وارداتی عراق برای ایران است که با توجیه سرمایه گذاری عراقی ها در صنایعی مانند لبنیات سپری شده است. موضوع مشکلات ورود تجار ایرانی به این کشور و مسائلی از این دست ما را به سمتی می برد که به یاد آوریم در این سالها چه وقایعی میان تجارت دو کشور رخ داده است.
صادرات محصولات بی کیفیت
سیدراضی نوری عضوکمیسیون کشاورزی،آب و منابع طبیعی مجلس در خصوص تجارت با عراق با بیان اینکه نباید با صادرات محصولات بیکیفیت بازار صادراتی عراق را تقدیم ترکیه کرد، گفت: ثبات صادرات به بازار عراق نیازمند بازاریابی و ارتقای کیفیت محصولات کشاورزی است.
او افزود: صادرات محصولات کشاورزی بی کیفیت به عراق بستر بدبینی به کالاهای ایرانی را در بازار جهانی کشاورزی فراهم می کند و این درحالی است یکی از راهکارهای طلایی برای بهبود وضعیت صنعت کشاورزی را می توان در صادرات مازاد تولیدات کشاورزی به بازارهای هدف جستجو کرد.
گلایه های رسمی و دیپلماتیک از تجار
اما این تمام ماجرا نیست وهمین چند سال قبل بود که سفیر عراق نسبت به کیفیت پایین کالاهای ایرانی صادر شده به عراق گلایه کرد و اعلام کرد که دولت متبوعش قصد دارد در مبادی ورودی کالاهای ایرانی به عراق کنترل کیفی کالا را جدی گرفته و از ورود کالاهای بی کیفیت ایرانی جلوگیری کند.
البته برخی ازمسولین هم در گذشته موضوع را تایید کرده بودند؛ به طوریکه «سیدعباس عراقچی»، سخنگوی آن دوران دستگاه سیاست خارجی کشورمان با اذعان برصدور کالاهای بی کیفیت خاطر نشان کرد:”متاسفانه باید به این حقیقت اذعان داشت كه برخی از تجار ایرانی در رابطه با صادرات کالا به كشورهای منطقه مانند عراق، افغانستان و كشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز برداشت نادرستی دارند و گمان می‌کنند كه سطح استانداردهای زندگی دراین كشورها به گونه‌ای است كه می‌توانند هر كالایی را صادر كنند. متاسفانه این تجار به بازار و صادرات كالاهای ایرانی صدمه زده‌اند وبه رقبای ما كمك کرده‌اند تا با كالاهای با‌كیفیت‌تر وارد صحنه شوند و بازار عراق را به تصاحب خود درآورند. شكوه و گلایه از عملکرد تجار ایرانی دررابطه با سایر كشورهای منطقه نیز مطرح شده است که امیدوارم شركت‌های سرمایه‌گذار خود به این موضوع توجه داشته باشند كه به دست آوردن یك بازار بین‌المللی حتی در عراق كار بسیار دشواری است و باقی ماندن در این بازار از آن نیز دشوارتراست.”
سلب اعتماد از كالای ایرانی
سلب اعتماد از كالاهای ایرانی موضوعی است که در این حوزه باید بدان توجه کرد و گفت که سودجویی عده ای از تجار خرده پا یكی ازمشكلات كنونی صادرات كالا از ایران به کشورهای منطقه است.
فاروق كیخسروی عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن سنندج با انتقاد از این رویه گفته است: متاسفانه صادرات كالاهای بی كیفیت وفاقد استاندارد ازطرف ایران به كشور عراق، موجب سلب اعتماد عراقی ها نسبت به كالاهای ایرانی شده است كه باید دولت با نظارت كامل از صادرات كالای بی كیفیت جلوگیری كند.
وی به حجم زیاد برگشت كالاهای ایرانی از سوی مسوولان عراقی در سال های اخیر اشاره كرد و گفت: این كالاها به دلیل بی كیفیتی، تقلبی یا تاریخ مصرف گذشتگی به كشور بازگردانده شد و موجب بی اعتمادی مسوولان و مردم عراق به كالاهای ایرانی شده است.
وی گواهی استاندارد ایران را یكی از معتبرترین گواهی ها دنیا دانست و گفت: واحدهای تولیدی كشور برای صادرات كالای خود حتما باید این گواهی را داشته باشند تا به حیثیت بخش تولید كشور آسیبی وارد نشود.
وی نبود شعب بانكی در كردستان عراق برای مبادلات ارزی و ریالی را از دیگر نیازهای اصلی بازرگانان و تجار كشورمان در عراق دانست و از مسوولان خواست شعبه بانك در این منطقه دایر كنند.
موانع صادرات به عراق و افغانستان
«ابوالفضل شریف» درکمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران هم درخصوص دلایل صدور کالاهای بی کیفیت توسط برخی از تجار می‌گوید: درحال حاضر عمده بازارهای صادراتی ایران را کشورهای عراق و افغانستان تشکیل می دهند. این دو کشور به دلیل وجود مرزهای مشترک با ایران و همسایگی حجم زیادی از صادرات غیر نفتی ایران را به خود اختصاص داده اند. اما دراین میان وجود امکانات نا مناسب حمل و نقل باعث شده تا در زمینه صادرات به این دو کشور با مشکلات اساسی مواجه باشیم.
نبود امکانات حمل و نقل ریلی در سراسر کشور از یکسو و مجهز نبودن بیشتر کامیون های ایرانی به یخچال ازسوی دیگر صادرکننده ایرانی را آزار می دهد.
این عضو اتاق بازرگانی می افزاید: این موضوع باعث شده برخی از کالاهای صادراتی ما به این دو کشور با مشکل کاهش کیفیت همراه شوند. بیشتر اقلام صادراتی ما به این دو کشور سیمان و لبنیات است. درنظر بگیرید که لبنیات در ردیف محصولات فساد پذیر است و با توجه به اینکه در خصوص داشتن کامیون های یخچال دار در مضیقه هستیم ممکن است در برخی از موارد، محصول هنگامی که به دست مصرف کننده خارجی رسیده باشد بدلیل قرارنداشتن در فضای مناسب خراب شده و کیفیت خود را از دست داده باشد.
هزینه بالای حمل و نقل بحث دیگری است که در بروز این مشکل نقش داشته است وی در این خصوص معتقد است: هزینه های بالای حمل و نقل نیز برمشکلات صادرات ایران اضافه کرده است. به همین دلیل از وزیر صنعت، معدن و تجارت و مسوولین سازمان توسعه تجارت درخواست می کنیم که نسبت به اختصاص مشوق های صادراتی و ایجاد سهولت در امر حمل و نقل صادراتی اقدام کنند. این فعال اقتصادی کشورتاکید می کند: توجه به زیرساخت های صادراتی و فراهم آوردن زمینه های لازم برای توسعه صادرات باید دراولویت موضوع تجارت کشورقرار گیرد تا بتوانیم از طریق رشد و توسعه صادرات بازاریابی مناسبی برای تولیدات داخلی داشته باشیم.
وضعیت صادرات ایران به افغانستان
در کشور دیگری که تجربه موفقی نسبت به انتظارات دیده نمی‌شود ، بازار کشور همسایه افغانستان است. متاسفانه ایرانی‌ها نتوانسته‌اند ازبازارافغانستان به خوبی استفاده کنند. بازارافغانستان بیش از9 میلیارد دلارواردات داشته و فقط ایران توانسته ٢٥ درصد این بازاررا با وجود داشتن سه گمرک قانونی و بیش از٩00 كیلومترمرزمشترك ازآن خود كند.ایرانی‌ها تنها توانسته‌اند درمناطق غرب وجنوب افغانستان بازاری برای خود به دست آورند و درمناطق شرق، مركزی وشمال افغانستان كالاهای ایرانی ناشناخته هستند. درحال حاضر محصولات غذایی آبزی از کشورهای گوناگون به افغانستان صادر می‌شود و ایران نیز اندک سهمی‌از این بازار را دارد.
یکی از فرهنگ‌های مشترک بین مردم هر دو کشور مصرف پارچه برای لباس‌های ملی و محلی است، آیا در حوزه صادرات پارچه از ایران به کشور افغانستان اقدامی‌صورت گرفته است؟
متاسفانه 100درصد کالاهای صادراتی بین ایران و افغانستان از طریق حمل و نقل جاده ای صورت می‌گیرد که این موضوع مشکلاتی را برای تاجران دو کشور به وجود می‌آورد، مشکلاتی شامل حوادث جاده ای، حوادث طبیعی مانند سیل و گرد و غبار، ترافیک در گمرکات و…که موجب تاخیر در ارسال کالا می‌شود، به همین منظور دولت افغانستان در تلاش است تا خط راه آهن را به مرز ایران برساند تا کالاهای صادراتی ایران از طریق خط ریلی جابه جا شود تا امنیت و سرعت کالاهای صادراتی بالا رود.
گمرک و سازمان استاندارد متولی نظارت
اینکه چه نهادی متولی نظارت برکیفیت کالاهای صادراتی ایران به سایر کشورهاست و تا چه اندازه براین بخش نظارت می کند نیز مسئله دیگری است که دربروز چنین مشکلاتی موثربوده است.به گفته شریف، اتاق بازرگانی مسوولیتی دراین خصوص ندارد وسازمان استاندارد و گمرک باید به عنوان متولی این وظیفه را برعهده گیرند. وی اضافه می‌کند: البته صدور کالای بی کیفیت و بعضا تاریخ گذشته به هیچ عنوان تایید نمی شود، اما باید گفت که وظیفه نظارت و بازدارندگی دراین خصوص متوجه دولت است و اتاق بازرگانی نمی تواند اقدامی درجهت ممانعت از صدورکالاهای بی کیفیت انجام دهد.
وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر گمرک یکی از مراجعی است که می تواند مانع از صدور کالاهای بی کیفیت به خارج شود. من این موضوع را کتمان نمی کنم که تعداد کالاهای مرجوعی از کشورهای دیگر زیاد شده اما وقتی که نهادهای ذیربط نظارتی مانند سازمان استاندارد،گمرک و وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدامی اصولی اتخاذ نمی کنند ممکن است که تعداد این کالاهای مرجوعی زیاد تر شود. علاوه بر این آموزش و فرهنگ سازی نیز اقدامی موثر قلمداد می شود تا در سایه آن کمتر شاهد این اقدامات نادرست که به کل تجارت خارجی کشور لطمه می زند باشیم.
این عضو کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران در خصوص نقش اتاق بازرگانی دراین بخش خاطر نشان می کند: اقدام بازدارنده باید توسط دولت انجام شود اما اتاق بازرگانی آمادگی دارد تا درصورت لزوم با دولت همکاری کند. باوجود این که گمرک و سازمان استاندارد وظیفه نظارت و بررسی کالاهای صادراتی را برعهده دارد، اما تا کنون هیچ اقدامی دراین جهت انجام نشده است. برخورد عملی با این موضوع نیز بدون نظارت دقیق امکانپذیر نیست و باید نهادهای دولتی ذیربط دست به کار شوند.
آمارهای امیدوارکننده
اما در سوی دیگر این ماجرا مسئولین مستقیم تجارت دو مشور نکات دیگری را مطرح می‌کنند و معتقدند وضعیت رو به رشد و مناسب است. حسن دانایی فر مشاور معاون اول رییس جمهوری و دبیر ستاد توسعه روابط تجاری ایران و عراق، میزان صادرات غیرنفتی ایران به این کشور همسایه بدون احتساب میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در سال 96 را ۲۵ میلیارد دلار عنوان و گفته است که عراق، مقصد یک چهارم صادرات غیرنفتی کشور است.
وی با اشاره به اینکه میزان واردات ایران از عراق طی سال گذشته به حدود ۷۷ میلیون دلار رسید، اضافه کرد: سهم ناچیز واردات ایران از عراق، پایداری مبادلات ۲ کشور همسایه را بر هم می زند و زمینه افزایش واردات باید از طریق استان های مرزی از جمله آذربایجان غربی فراهم شود.
حسینی دبیر کل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق هم در این خصوص گفته است که قطعات صنعتی، پنیر، بستنی، کاشی، ورق پلاستیکی و کولر آبی از جمله مهمترین کالاهای صادراتی از ایران به عراق محسوب می شود.
