یکی از اقدامات بانک مهر، حذف سفته از سیستم این بانک است
احمد کریمی| امر حسنه قرض‌الحسنه به ضعیف‌ترین شکل ممکن در بانک‌ها پیاده‌سازی می‌شود و به خاطر سودهای کم آن، این امر چندان در اولویت شبکه بانکی تجاری قرار ندارد. با وجود اینکه وام‌های قرض‌الحسنه در شرایط تنگناهای مالی می‌تواند برای عموم مردم گره‌گشا باشد اما اغلب بانک‌ها شرایطی مانند هزار راه نرفته را برای مشتریان ترسیم می‌کنند که درنهایت مشتریان مجبوری روی به وام‌های با سود بالای بانکی می‌آورند.
دوری بانک‌ها از اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه باعث شکل‌گیری صندوق‌های خانگی شد و زمانی که بانک‌های عامل کشور تنها در تفکر درآمدزایی خود خوابیده‌اند و برخلاف رویه سازمانی خود به بنگاه‌داری روی آورده‌اند، مردم به سیستم و چرخه بانکی ناامید می‌شوند زیرا این سیستم و عدم حل مشکلات مالی توسط این نهادهای رسمی پولی، به صندوق‌های خانگی روی آورده‌اند.
نظام بانکی باید از صندوق‌های خانگی که تسهیلات بالای 30 میلیون تومانی را هم به‌صورت معتبر ارائه می‌دهد واهمه داشته باشد زیرا زمانی که ارائه و اخذ این نوع تسهیلات برای مردم عادی از سیستم بانکی بسیار آسان‌تر باشد و نیازی به سپرده‌گذاری و ضمانت‌نامه‌های متعدد نباشد، طبیعتاً مردم به این سمت سوق داده می‌شوند. در همین خصوص با سلیمان توکلی عضو هیات مدیره بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در گفت‌وگو نشسته‌ایم که به شرح زیر است:
نخستین سؤال آن است که بانک مهر ایرانیان تا چه حدی در امر قرض‌الحسنه و جذب منابع موفق عمل کرده است؟
عملکرد درخشان این بانک در بخش قرض‌الحسنه گویای آن بوده که طی سال گذشته حدود 83درصد رشد منابع را تجربه کرده و در کارنامه این بانک، 8هزار و 500 میلیارد تومان تسهیلات قرض‌الحسنه اعطاشده که درمجموع 760 هزار فقره تسهیلات با سقف 20 میلیون تومان با کارمزد نهایت 4درصد با بازه زمانی یک تا 5 سال پرداخت‌شده است.
تسهیلات با چه شرایطی پرداخت می‌شود؟
در این بانک سعی شده تا به‌صورت منابع جاری تسهیلات ارائه شود و از بلوکه شدن منابع مردمی نزد بانک جلوگیری شود؛ اگر شرکت‌ها از طریق بانک مهر اقدام به واریز حقوق کنند، گردش مالی بانک افزایش‌یافته و تسهیلات بیشتری ارائه می‌شود ؛ در صورت ورود ادارات به این بانک، طبیعتاً مانده حقوق کارکنان می‌تواند جزو منابع بانکی باشد که نیازمندان و حتی همان کارمندان بتوانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند.
اغلب متقاضیان تسهیلات با مشکلات تأمین و تائید ضامن روبه‌رو هستند، راهکار چیست؟
یکی از اقدامات بانک مهر، حذف سفته از سیستم این بانک بوده و با ابلاغ بخشنامه به همکاران تائید شده در اخذ ضامن با نهایت احترام به متقاضیان تسهیلات برخورد شود و درازای تسهیلات به ضامن‌های کارمند، کاسب، معتمد و … اعتماد کنند.
از سوی دیگر، بانک با باز گذاشتن دست روسای شعب اجازه دارند که از ضامن‌های بخش خصوصی و دولتی استفاده کنند.
دیدگاه به قرض‌الحسنه مهر نسبت به بانک‌های دیگر چگونه بوده است؟
جامعه آماری این بانک بر این اساس بوده که با بیش از 5 میلیون نفر حساب زنده روبه‌رو بوده و تمام مشتریان به‌روز هستند ضمن آنکه در این بانک منابع ما در طی دو سال اخیر برابر با 8 سال گذشته بوده و همین منابع وزیر اقتصاد را وادار به تقدیر از این بانک کرد.
قرض‌الحسنه تبدیل به سنتی فراموش‌شده در امور بانکی شده و مردم روی به سیستم دریافت تسهیلات گران‌قیمت یا صندوق‌های خانگی آورده‌اند، دلیل کاهش میل مردمی به سپرده‌گذاری و دریافت تسهیلات از مسیر قرض‌الحسنه چیست؟
در کتاب مبین قرآن به‌صراحت اعلام‌شده که فرهنگ قرض‌الحسنه و قرض دادن حسنات فراوانی را داشته اما متأسفانه تبلیغات و اطلاع‌رسانی در امر قرض‌الحسنه بین بانک‌ها به امری فراموش‌شده تبدیل‌شده و بانک‌ها تبلیغات مؤثر و مناسبی به نسبت سال‌های گذشته در دستور کار ندارند که درنتیجه منابع مردمی در بخش قرض‌الحسنه با افت محسوسی مواجه شده است.
همین ضعف نظام بانکی در جذب سپرده‌ها در بخش قرض‌الحسنه باعث شده تا این منابع در شبکه خانگی به گردش درآید و این جابه‌جایی در تغییر محل سپرده‌گذاری به خاطر کاهش اعتماد مردمی به سیستم بانکی است.
بنابراین باید با بازگرداندن اعتماد و اطمینان مشتریان به‌نظام بانکی و بافرهنگ سازی صحیح، روند سپرده‌گذاری در امر قرض‌الحسنه را باید به نفع سیستم بانکی کشور تقویت کرد.
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که فرهنگ قرض‌الحسنه در دین اسلام به دنبال حفظ عزت انسانی بوده و از بحث‌های پوپولیستی کاملاً به دور است و لذا حفظ کرامت برادرانه در راستای ایجاد اشتغال‌زایی و رفع گره مشکلات مردمی برای حفظ آبروی مردمی در صدر اهداف قرض‌الحسنه بوده که متأسفانه وضعیت کنونی کشور درروند جذب سپرده در بخش قرض‌الحسنه بسیار ضعیف است.
چرا فرهنگ قرض‌الحسنه با ضعف روبه‌رو شده است؟
قبل از انقلاب، چک، سفته و … برای مبادله کالایی بین مردم چندان رواج نداشت زیرا بر اساس حرمت‌های کاسبی که در بازار کشور وجود داشت، مردم سر وعده‌های خود باقی می‌ماندند و همین وعده‌ها، اعتبار یک بازرگان بود اما امروز باوجود دریافت چک، سفته و ضمانت‌های معتبر متأسفانه بازهم مردم نمی‌توانند سر وعده خود باقی بمانند چراکه فرهنگ قرض‌الحسنه از بین مردم رخت بربسته و مسئولان متولی نتوانسته‌اند به وظیفه ذاتی خود عمل کنند.
باید مثالی ذکر شود، تبلیغات در بخش صدقه وجود داشته و گفته می‌شود که 70 نوع بلا را دفع کرده اما طبق احادیث معصومین اگر صدقه 8 حسنه داشته باشد، قرض‌الحسنه بالای 18 حسنه دارد اما به خاطر کم‌کاری‌ها تاکنون نتوانسته‌ایم که به این موضوع تکیه شود ؛ نکته فراموش‌شده در امر قرض‌الحسنه آن است که این سنت ماندگار است یعنی اگر در فرهنگ قرض‌الحسنه، مبلغی در اختیار یک فرد قرار بگیرد، نتیجه آن ایجاد اشتغال پایدار شده و دریافت‌کننده تسهیلات نمی‌خواهد در تفکر بازپرداخت سود و اصل منابع باشد.
چگونه امکان بازگشت اعتماد وجود دارد؟
ایجاد تشکل‌های قرض‌الحسنه و سوءاستفاده برخی سودجویان از این صندوق‌ها باعث ایجاد ذهنیت منفی در بین مشتریان بانکی شده زیرا فساد ایجادشده و تعطیل شدن این صندوق‌ها ضربه مهلکی به صندوق‌های قرض‌الحسنه با کارکرد واقعی زده است.
اما از سوی دیگر بانک قرض‌الحسنه مهر ایران توانسته بافرهنگ سازی مناسب و اعتمادسازی صحیح، ذهنیت منفی را کاهش داده و اعتماد ازدست‌رفته به صندوق‌های قرض‌الحسنه را بار دیگر به خود جلب کند.
چرا صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک در شهرستان یا بازار از اقبال بیشتری مواجه هستند؟
این صندوق‌ها حجم مالی بالایی ندارند اما افرادی که حامی این صندوق‌ها هستند دارای حرمت بالایی هستند که توانسته‌اند قدمت صندوق‌ها را حفظ کرده و از ضوابط صندوق‌های قرض‌الحسنه عدول نکرده‌اند اما در طرف مقابل افرادی وجود داشته‌اند که سپرده‌های مردمی در این نوع صندوق‌ها را به محیط‌های سرمایه‌گذاری دیگری انتقاد داده‌اند.
بار دیگر باید اضافه کرد که اعتماد باید در بخش قرض‌الحسنه به شبکه بانکی بازگردد زیرا هم‌اکنون بسیاری از مشتریان بانکی تصور می‌کنند که بانک‌ها چندانی فعالیتی در این امر ندارند؛ نباید فراموش کرد وام‌های بانکی در بحث ازدواج که تعداد آن از 100هزار فقره نیز بالاتر رفته از محل منابع قرض‌الحسنه شبکه بانکی هزینه شده است.
از طرف دیگر، ذهنیت منفی دیگری در بین مشتریان شکل‌گرفته شبکه بانکی تسهیلات قرض‌الحسنه را بیشتر در بین شبکه بانکی داخلی هزینه می‌کنند اما بانک‌ها باید بر اساس اعتمادسازی بین مشتریان، آمارهای منابع و مصارف خود را شفاف‌سازی کرده و میزان ارائه تسهیلات در قرض‌الحسنه را اعلام کنند؛ این تسهیلات تنها در بخش ازدواج هزینه نشده بلکه این وام‌ها در بخش تأمین جهیزیه، بیماری، تحصیل دانشجو، اشتغال‌زایی، تعاونی، بازسازی ساختمان و ازدواج تخصیص می‌شود که جزو فصول مختلف در امر قرض‌الحسنه به شمار می‌آیند.
تولید تا چه حدی می‌تواند در سرفصل‌های قرض‌الحسنه قرار بگیرد؟
رشد اشتغال‌زایی در جامعه راهکاری به‌جز حرکت در مسیر بانکداری بدون ربا نداشته و تا زمانی که منابع بانکی بدون دریافت سودهای کلان به شبکه تولید اختصاص داده نشود نمی‌توان اطمینانی از رشد تولید و اشتغال‌زایی در کشور داشت.
اما نباید فراموش کرد فرهنگ دریافت سود سپرده در کشور طی سال‌های گذشته تقویت‌شده و مردم تنها درازای پرداخت سودهای بالا اقدام به سپرده‌گذاری در بانک‌ها می‌کنند؛ از طرف دیگر بانک‌ها نیز در دریافت سودهای سپرده بانکی با دیگر بانک‌ها رقابت می‌کنند اما این رقابت منجر به تولید و اشتغال‌زایی نشده و تمام سپرده‌گذارها درصدد دریافت کارمزد هستند.
چرا چنین دستگاهی در کشورمان پیاده‌سازی نمی‌شود؟
متأسفانه چنین نگاهی در کشورمان وجود ندارد و تا زمانی که مردم با نگاه انتفاعی به منابع مالی نگاه می‌کنند، دستگاه‌هایی نظیر قرض‌الحسنه چندان کارایی در کشور نخواهد داشت زیرا مردم سپرده‌ای برای درآمدزایی این سیستم واگذار نمی‌کنند.
زمانی که سود شبکه بانکی حدود 75درصد گران‌تر از منابع تخصیص داده می‌شود بانک‌ها مجبوری برای پرداخت این سودها، شرکت‌ها را به فروش رساند تا سود سپرده‌های مردمی سروقت پرداخت شود.
همین امر باعث نشده که بانک‌ها از قرض‌الحسنه دور و به بنگاه‌داری نزدیک شوند؟
حرکت بانک‌ها به سمت بنگاه‌داری، ناچار به دلیل وضعیت اقتصادی کشور بوده که بانک‌ها را مجبور به بنگاه‌داری کرده است کما اینکه دولت به‌صراحت اعلام کرده دیگر بانک‌ها به مقوله بنگاه‌داری وارد نشوند ولی فشار دولت در این شرایط چندان منطقی نبوده زیرا بانک‌ها مقصر بنگاه‌داری نیستند و این شرایط اقتصاد کلان کشور بوده که باعث شده بانک‌ها به سمت بنگاه‌داری حرکت کنند.
البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که شرکت‌های واگذارشده به بانک‌ها چندان اقتصادی و کارآمد نیستند که همین عمل باعث فلج شدن میزان درآمدزایی بانک‌ها شده زیرا این شرکت عملاً قابلیت نقد شوندگی ندارند.
طی چند ماه گذشته با افزایش نرخ سکه و دلار، بانک‌ها می‌توانستند با تبلیغات ضمن جلوگیری از افزایش نرخ بازارهای هیجانی، در امر جذب سپرده بانکی فعال شوند، چرا این فرصت از دست رفت؟
متأسفانه مردم ایران یاد گرفته‌اند که نسبت به گرانی اجناس واکنش مثبت نشان دهند و با افزایش میزان تقاضا در این بازارها عملاً هیزم در آتش این گرانی‌ها بی اندازند ؛ شبکه بانکی تلاش خود را برای جذب سپرده‌های مردمی داشته و از ابتدای انقلاب نیز پشت نظام حرکت کرده و در بسیاری از طرح‌های کلان کشور مانند احداث نیروگاه، تونل، سد، خط راه‌آهن، پتروشیمی و … اگر نظام بانکی در جایگاه نخست نبوده حداقل دومین پشتیبان مالی پروژه‌های عظیم کشور بوده است.
نظام بانکی بزرگترین طلبکار دولتی و اگر منابع بانکی از سوی دولت تسویه می‌شد، بسیاری از مشکلات برطرف می‌شد ؛ اما اکنون چه اتفاقی افتاده که شبکه بانکی مورد هجمه قرارگرفته و این نظام را ناکارآمد جلوه می‌دهند، اگر منابع بانکی به شبکه بانکی بازگردد بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود.
