محمدرضا دم‌ثنا تحلیلگر بازارهای جهانی| نوسانات اخیر در بازار ارز و افت و خیزهای هیجانی در نرخ‌های برابری ریال به ارزهای قدرتمند جهانی، لزوم ایجاد بازاری متشکل برای مدیریت و رصد معاملات ارزی را بیش از پیش نمایان ساخت.
سیاست دولت‌های قبلی و فعلی بیانگر کنترل نرخ ارز در یک کانال صعودی با شیب ملایم بود. می‌توان گفت که دولت تا همین چند وقت پیش، با حفظ این روند به اهداف ارزی خود دست یافته بود، اما وضعیت در سال‌جاری به واسطه ریسک‌های عموما غیراقتصادی از کنترل خارج شد و نتیجه آن نوسانات و رشد بی‌وقفه نرخ دلار و سایر ارزها بود. چنانچه در شرایط کنونی از بورس ارز و قراردادهای مشتقه ارزی متشکل برخوردار بودیم، با توجه به علائمی که همین بازار از آینده قیمت‌ها ارائه می‌داد، پیش‌بینی و مدیریت نوسانات مزبور تسهیل می‌شد. در این شرایط، نه‌تنها دولت قادر خواهد بود تا به طرز کارآتری از ابزارهای کنترلی برای مهار نوسانات ارزی استفاده کند، بلکه اعمال سفته‌بازانه و شایعات دیگر تاثیر زیادی بر نرخ ارز نخواهند گذاشت. از سوی دیگر سرمایه‌گذاران این بازار نیز با پوشش ریسک مناسب به اهداف مدنظر خود دست خواهند یافت، بنابر این ایجاد بورس ارز و راه‌اندازی معاملات مشتقه مبتنی بر آن همچون آتی و اختیار معامله، امری ضروری قلمداد می‌شود.در واقع بورس ارز بستری مناسب برای کشف قیمت صحیح، شفاف و مدیریت فشارهای ناشی از اعمال صرفا سودجویانه در بازار نقدی است. تدوین و اجرای سیاست‌های ارزی از کانال بورس می‌تواند جذابیت معاملات برای طیف وسیع‌تری از فعالان بازار سرمایه را به دنبال داشته باشد. این در حالی است که اکنون شاهد معاملات ارزی در بستری غیرشفاف و محدود به چند گروه سفته‌باز در بازارهای نقدی و کاغذی متمرکز در تهران و برخی نقاط مرزی هستیم. می‌توان پیش‌بینی کرد که با راه‌اندازی بورس ارز، این دغدغه نیز کمرنگ‌تر شود.
در شرایط فعلی مهمترین ریسک پیش‌روی راه‌اندازی بورس برای معاملات ارزی در کشور، چند نرخی بودن آن است. نگاهی دقیق‌تر به بازار از نرخ‌هایی همچون نرخ ارز مبادله‌ای، آزاد، دولتی و… حکایت از آن دارد که این قیمت‌های چندگانه همواره موجب سردرگمی تجار و فعالان واقعی بوده‌اند. حال تمامی این نرخ‌ها با ورود به یک بازار رسمی با عنوان بورس ارز، با مکانیزمی منظم و شفاف همراه شده و پایگاه‌های متعدد و پراکنده معاملات نقدی و کاغذی ساماندهی خواهند شد. چنانچه سازوکار عرضه و تقاضای ارز در کشور به بازاری چون بورس سپرده شود، تحت هدایت ابزارها و سیاست‌های بازار سرمایه، قیمت‌گذاری و تعادل در بازار ارز شفاف و عملی‌تر می‌شود، بنابراین راه‌اندازی این بازار اقدامی مناسب و سنجیده برای مهار نوسانات نرخ ارز و مشکلات اقتصادی ناشی از آن است.از طرف دیگر، یکی از مهمترین فواید راه‌اندازی این بازار امکان مدیریت و پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمتی برای فعالان خواهد بود. در ضمن کشف قیمت واقعی و پاسخگویی به تقاضای سفته‌بازانه در بازارهای مشتقه ارزی می‌تواند از دیگر نتایج مثبت راه‌اندازی بورس ارز باشد. علاوه بر این‌ها، انگیزه‌های سفته بازی و واسطه گری را نیز می‌توان از طریق این بازار کنترل و مدیریت کرد.اما در این میان تنها ریسک موجود درخصوص راه‌اندازی بورس ارز و مشتقه‌های مربوطه، عدم استقبال معامله‌گران بازارهای نقدی از آن خواهد بود. می‌دانیم که یکی از مهمترین اهداف بورس کالا درخصوص راه‌اندازی بورس آتی سکه، ساماندهی بازار نقدی سکه بود. اما تجربه نشان داد که معامله‌گران نقدی سکه و به‌خصوص بزرگان آن، استقبال چندانی از بازار آتی نکردند و معاملات سنتی را خود تقریبا به همان قوت گذشته ادامه دادند.
در شرایط کنونی نیز این ریسک در زمینه بازار ارز وجود دارد، اما شدت آن بسیار کمتر است. چون در سال‌های اخیر تعداد زیادی از معامله‌گران به بازار آتی سکه وارد شده و با سازوکار مشتقه‌ها و جذابیت‌های سودآوری آنها به خوبی آشنا هستند. این گروه نیز از جمله متقاضیان تاسیس بورس ارز و ورود و سرمایه‌گذاری در این بازار هستند.از دیگر مزایای راه‌اندازی بورس ارز، ساماندهی عرضه و تقاضای واقعی برای دلار است. در واقع صادرکنندگان، واردکنندگان و سایر فعالان بخش تجاری و بازرگانی متقاضیان اصلی ارز هستند و عرضه و تقاضای واقعی از طریق این بخش صورت می‌گیرد. حمایت از این گروه، یکی از اهداف اصلی راه‌اندازی بورس ارز است. به این ترتیب، لزوم ایجاد بازاری منتظم و متشکل برای ساماندهی معاملات این افراد ضروری به نظر می‌رسد.با توجه به پوشش نوسانات نرخ ارز در بازار معاملات آتی و اختیار معامله، شاهد بازاری با ثبات در آینده خواهیم بود که واردکننده‌ها، صادرکننده‌ها و سرمایه‌گذاران دیگر نگران ضربه‌های ناشی از نوسانات نرخ ارز در این بازار نخواهند بود. چرا که معاملات در بازارهای مزبور می‌تواند نوسانات نرخ ارز را برای این دسته از فعالان پوشش دهد. به این ترتیب، مشاهده می‌شود مدیریت ریسک یکی دیگر از آثار مهم و مثبت راه‌اندازی بورس ارز خواهد بود.
پس از راه‌اندازی بستری به نام بورس برای معاملات ارزی، فعال واقعی بازار نه تنها با اطمینان خاطر بیشتری به معامله می‌پردازد، بلکه خارجی‌ها نیز تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی ایران پیدا می‌کنند. باید گفت اگر بورس آتی ارز وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذاری خارجی با مخاطرات فراوانی از جانب عدم پوشش ریسک نوسانات ارزی مواجه خواهد بود. در حال حاضر نبود بازار معاملات آتی و اختیار معامله ارز، مانعی بزرگ برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران است. اما می‌توان انتظار داشت که با راه‌اندازی این ابزارها، ریسک نوسان نرخ ارز برای سرمایه‌گذاران خارجی کاهش یافته و این گروه را برای سرمایه‌گذاری در ایران ترغیب خواهد کرد. زمانی که فعالان بازار ارز، اعم از تجار و سرمایه‌گذاران خارجی از این موضوع اطمینان یابند که می‌توانند ارز را به قیمتی ثابت در چند ماه بعد بخرند یا بفروشند، افق سرمایه‌گذاری بلندتر و سیاست اقتصادی واضح‌تری برای خود ترسیم خواهند کرد و این در نهایت به نفع اقتصاد کشورمان خواهد بود.
در این میان یکی از مهمترین چالش‌های پیش رو تک نرخی شدن ارز است؛ در واقع مهمترین پیش نیاز راه‌اندازی بورس ارز، تک‌نرخی شدن آن است. فرضیه تک نرخی شدن ارز از چند سال گذشته مطرح است، اما طی یک سال اخیر شاهد تلاش‌های بیشتری از سوی دولت برای تحقق این موضوع بوده‌ایم. محدودیت تخصیص ارز مبادله‌ای به کالاها و حذف ارز مسافرتی از جمله این موارد بوده است. هر چند طبق اظهارات رئیس بانک مرکزی کماکان ریسک‌هایی برای تک نرخی شدن وجود دارد و دولت در این زمینه محتاط عمل می‌کند، اما روند مزبور تا حصول یک ارز تک نرخی تداوم خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود در بدترین حالت ممکن، این موضوع تا یک سال آینده به سرانجام برسد. هر چند نظرات مختلفی درخصوص تعیین نرخ مرجع برای ارز تک نرخی وجود دارد، اما محتمل‌ترین گزینه قرار گرفتن قیمت دلار تک نرخی در محدوده ۴۳۰۰ تا ۴۵۰۰ تومان است.
حدود یک دهه است که تقویت زیرساخت‌های معاملاتی آتی سکه طلا و تسویه و تحویل آن تحت نگاه ویژه بورس کالا، کارگزاری‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری قرار دارد. بورس کالا از همان ابتدا، برای راه‌اندازی بازار آتی سکه و ایجاد سازوکارهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاران بازار آزاد به معاملات آتی سکه تلاش زیادی کرد. خبر خوب این است که در حال حاضر، همه این زیرساخت‌ها برای آغاز به کار بورس ارز فراهم است و به‌طور قطع با برخورداری از پتانسیل موجود، حجم معاملات بورس ارز و مشتقه‌های ارزی حتی بیشتر از آتی سکه نیز خواهد بود. ضمن اینکه معامله‌گران ابزارهای مشتقه مبتنی بر سکه، به خوبی با سازوکار بازارهای آتی و اختیار معامله آشنا هستند و به این ترتیب، هزینه کمتری برای آموزش و ورود آنها به بورس ارز صرف خواهد شد.
منبع : دنیای اقتصاد
