به حدی پردرآمد است که می‌گویند می‌تواند جایگزین درآمدهای صنعت نفت شود. صنعت غذای حلال، سهم بالایی در تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورهای مسلمان دارد، اما در کشور ما هنوز این صنعت غذایی نتوانسته راه خود را به بازارهای جهانی باز کند.
به گزارش رتبه‌آنلاین، گردش مالی صنعت جهانی غذای حلال، 2500 میلیارد دلار در سال برآورد شده که حدود 700 میلیارد دلار آن مربوط به غذاهایی با برند حلال است.
در این صنعت غذایی پرطرفدار این اطمینان به مشتری داده شده که در فرآیند تولید، به هیچ وجه از گوشت خوک، گوشت حیوان مرده یا گوشت حیوانی که با قواعد غیر اسلامی ذبح نشود؛ همچنین در این صنعت مشتری مطمئن است در محصولی که می‌خرد، مشروبات و مواد الکلی استفاده نشده است.
در صنعت غذای حلال، کشورهای ترکیه، چین، امارات و مالزی دست بالا را در بازارهای جهانی دارند، در حالی که ایران نتوانسته در بازار کشورهای منطقه هم نفوذ کند.
رشد ۱۰ تا ۱۵ درصدی حجم تجارت غذای حلال
محمدرضا کرباسی مدیرکل موسسه جهانی حلال با اشاره به اینکه شورای راهبری و سیاستگذاری محصولات حلال از اوایل امسال کار خود را شروع کرده است، گفت: این شورا در ۴ ماه گذشته، ۳ جلسه برگزار کرده است و آیین نامه اجرایی فعالیت شورا به بحث گذاشته شده و با اصلاحاتی به تصویب نهایی رسیده است.
وی با بیان اینکه اگر برنامه ریزی منسجمی داشته باشیم می‌توانیم صادرات غذای حلال را به بیش از یک میلیارد دلار هم برسانیم، افزود: براساس آمار، سهم ایران در پروسه صادراتی و تجاری غذای حلال ناچیز است و ما توان بسیار بالاتری از رقم‌های کنونی داریم و باید تلاش کرد تا سهم ایران در صادرات غذای حلال افزایش پیدا کند.
مدیر کل مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی گفت: در ایران از سال ۱۳۸۹ فعالیت برای صدور گواهینامه‌های حلال توسط موسسه جهانی حلال، سازمان استاندارد و وزارت بهداشت مطابق با استاندارد سازمان همکاری های اسلامی شروع شد.
کرباسی با بیان اینکه در حال حاضر گواهی حلال در ایران موجود است و برگرفته از ۵۷ استاندارد در کشورهای اسلامی اسـت، اظهار داشت: اما در کشورهای دیگر علیرغم آنکه استاندارد واحد را پذیرفته اند اما عموما با استانداردهای ملی خود حرکت می کنند اما ما در ایران استاندارد سازمان همکاری‌های اسلامی را اجرا می‌کنیم.
وی با تاکید بر اینکه این تفاوت برند حلال ایران با سایر کشورهای اسلامی است، گفت: از سال ۱۳۹۰ برند حلال ایران به ثبت رسید و تاکنون بالغ بر ۱۵۰۰ واحد تولیدی فعال، صادرات در بخش صنایع غذایی را با استفاده از این برند انجام می‌دهند.
مدیرکل موسسه جهانی حلال با اشاره به اینکه این موسسه وابسته به اتاق بازرگانی اسلامی و زیرنظر اتاق بازرگانی ایران فعالیت می کند، افزود: حجم تجارت با استفاده از لوگوی حلال ایران در سال های گذشته بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش داشته است و در حال حاضر هم اغلب کشورهای اسلامی واردات محصولات غذایی ایران را با این لوگو می‌پذیرند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر واحدهای تولیدی ایران مشکلی برای ورود به بازارهای جهانی ندارند، اظهار داشت: ایران با اکثریت کشورها توافق نامه دوجانبه دارد البته برخی کشورها استانداردهای خود را مدنظر قرار می‌دهند. اما در صورتی که استاندارد سازمان جهانی اسلامی را رعایت کنند امکان تایید لوگوی آنها هم از سوی ایران وجود دارد.
کرباسی با تاکید بر اینکه لوگوی حلال ایران در اکثر کشورهای اسلامی مورد تایید است، افزود: توان تولیدی ما در کشور بسیار بالا است و برخی شرکت ها با ظرفیت پایین تولید می کنند که در صورت حمایت از آنها، می توان اضافه تولید را صادر کرد.
مدیرکل موسسه جهانی حلال با اشاره به مشکلاتی که تاکنون باعث پسرفت ایران در بخش صادرات غذای حلال شده است، گفت: از سال‌ها پیش به دلیل تحریم‌های اقتصادی، از بازارهای جهانی فاصله گرفته‌ایم.
وی با بیان اینکه موضوع اعتبارات اسنادی و گشایش‌ها برای صادرت کالاهای ایرانی موانعی بود که در سال های تحریم پیش روی صنایع غذایی ایران قرار داشت، افزود: امیدواریم با روندی که در پسابرجام به وجود آمده است و کاهش تحریم ها، نفس تازه ای به بخش تولید و صادرات ایران دمیده شود و به حجم بالای صادرات دست پیدا کنیم.
کرباسی مشکلات حمل و نقل، تحریم کشتیرانی و مسائل بانکی را از مهمترین موانع دانست و اظهار داشت: با توجه به شرایط کنونی امیدواریم که سهم ما در آینده نزدیک افزایش پیدا کند.
برند بین المللی حلال نداریم
همچنین کاوه زرگران با تاکید بر اینکه موادغذایی تولید داخل کشور حلال هستند و در کل هر محصولی که ساخت ایران بر روی آن درج شده باشد، حلال محسوب می‌شود، گفت: اما متاسفانه عرضه برند حلال ایرانی نظام مند نیست و به عنوان کشوری با ۸۰ میلیون نفر جمعیت مسلمان، یک برند حلال بین المللی نداریم و صادرکنندگان باید از برند حلال سایر کشورها مانند مالزی استفاده کنند.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر صادرکنندگان از برند کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهایی که از سازمان کنفرانس اسلامی مجوز دارند، استفاده می‌کنند، افزود: در صورت سیاستگذاری درست در بخش برند حلال، علاوه بر شرکت‌های داخلی، می توان نیاز سایر کشورهای همسایه را هم تامین کرد.
دبیر کل کانون انجمن‌های صنایع غذایی با اعلام اینکه ما در گواهینامه‌های حلال سهمی در میان کشورهای اسلامی نداریم، اظهار داشت: بخش خصوصی از سال‌ها پیش ابراز تمایل کرده تا ثبت برند حلال را در کشور اجرایی کند زیرا این پتانسیل در بخش خصوصی وجود دارد اما تاکنون اقدامی از سوی مسئولان انجام نگرفته است.
زرگران با اشاره به نقش سازمان ملی استاندارد در ثبت برند حلال ایران، گفت: بخش خصوصی تمایل دارد تا با استفاده از پتانسیل خود در تولید موادغذایی حلال، به رشد این برند در عرصه‌های جهانی کمک کند.
فقدان برنامه ریزی، موج می‌زند
کشورهای عضو همکاری‌های اسلامی در سال 2010، استاندارد صنعت غذای حلال را در ترکیه به تصویب رساندند. بر اساس این استاندارد، همه کشورهای اسلامی برای تولید محصولات غذایی حلال از این استانداردهای واحد تبعیت می‌کنند، اما در کشور ما با وجود سهم پایین صادرات فرآورده‌های غذایی حلال، این استانداردها چندان به کار نمی‌آید.
عبدالحسین فخاری، دبیرکل موسسه حلال جهانی هم با انتقاد از سهم پایین ایران در صنعت غذای حلال می‌گوید: تقاضای جهانی در بازار صنعت حلال آنچنان افزایش یافته که این حجم عظیم، بازیگران جدیدی را به این بازار بین‌المللی وارد کرده است. اما حضور کشورهای دیگر در بازار چند هزار میلیارد دلاری صنعت حلال در حالی است که به علت بی‌توجهی مسئولان ما به این امر، ایران تاکنون نتوانسته جایگاه مناسبی از بازار این محصولات در دنیا داشته باشد؛ آن هم در حالی که تمام فرآورده‌های غذایی تولیدی در کشور ما حلال است.
فخاری تاکید می‌کند: به عنوان یکی از کشورهای عضو همکاری‌های اسلامی که پتانسیل زیادی در حوزه تولید مواد غذایی حلال، محصولات دارویی، آرایشی و بهداشتی حلال دارد، می‌توانیم در زمینه ارائه خدمات حلال نقش پررنگی داشته باشیم و همچنین علاوه بر شناساندن فرهنگ اسلامی به بازارهای بین‌المللی، اشتغال قابل توجهی را نیز در کشور ایجاد کنیم، اما متاسفانه هم اکنون پایه خوبی در حوزه صادرات صنعت حلال نداریم و رقم‌های صادراتی ما در این خصوص قابل توجه نیست؛ طوری که نه فقط مسئول معینی برای رسیدگی به حوزه نداریم، بلکه حتی مرکزی هم برای برنامه‌ریزی در مورد توسعه صادرات صنعت حلال مشخص نشده است.
نقش کمرنگ ایران در صنعت غذای حلال
«دستیابی به 10 درصد بازار گردش مالی صنایع غذایی حلال، سود50 تا 70 میلیارد دلاری را عاید کشور می‌کند.» اینها بخشی از گفته‌های وحید مرندی مقدم، معاون سازمان ملی استاندارد ایران است که تاکید دارد: ایران با دستیابی به 10 درصد از بازار صنایع جهانی غذای حلال می‌تواند این صنعت را در اقتصاد کشور جایگزین نفت کند.
غلامرضا اصغری، رئیس سازمان غذا و دارو هم با اشاره به سهم پایین ایران در صنعت غذای حلال، خاطرنشان می‌کند: ضروری است دغدغه مسلمانان جهان برای مصرف فرآورده‌های حلال از طریق تولید محصولات حلال در کشورهای اسلامی فراهم شود. فرآورده‌های حلال، سلامت جسمی و روانی افراد را به همراه دارد و لازم است اقدامات بیشتری در جهت تثبیت و تبیین جایگاه شایسته این موضوع در کشور و عرصه بین‌المللی فرآورده‌های حلال تولید ایرانی انجام شود.
به گفته اصغری، از آنجا که اقلیت‌های مسلمانان در تمام کشورهای جهان ساکن هستند و مصرف تولیدات حلال دغدغه مهمی برای آنان به شمار می‌رود، ضروری است زمینه دسترسی آنان به غذای حلال از سوی هم کیشان آنان در کشورهای اسلامی از طریق تولید محصولات حلال فراهم شود. البته شاید این مساله در کشور اسلامی‌مان زیاد نمود پیدا نکند، اما در کشورهای خارجی دسترسی به غذای حلال اهمیت دارد و ما باید کمک کنیم تا مسلمانان به فرآورده‌های غذایی حلال دسترسی داشته باشند.
برندسازی را از یاد برده‌ایم
بیشترین مقصد صادرات محدود محصولات غذایی حلال تولید شده در ایران، کشورهای همسایه مثل عراق، ارمنستان و ترکمنستان است و البته در همین کشورها نیز خرید محصولات حلال ایرانی در اولویت نیست.
محمدحسین قربانی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به بازار بزرگ محصولات غذایی حلال اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر تولید محصولات غذایی با برند حلال در ایران افزایش پیدا کند و همگام با ارتقای کمیت، کیفیت این محصولات هم افزایش پیدا کند، قطعا گام بزرگی در جهت ایجاد اشتغال و رونق اقتصاد کشور برداشته خواهد شد.
به قول قربانی، این بازار آنقدر پررونق است که کشورهای غیراسلامی هم برای حضور گسترده‌تر در آن برنامه ریزی جدی کرده‌اند، اما متاسفانه در کشور ما هنوز برای ایجاد و معرفی برند محصولات غذایی حلال به بازارهای جهانی مشکل داشته و نتوانسته‌ایم در این عرصه بخوبی بازاریابی کنیم.
عزم ملی و همکاری گسترده‌تر دولت و بخش خصوصی، راهکاری است که به قول قربانی می‌تواند به افزایش صادرات محصولات غذایی حلال در ایران منجر شود.
بتازگی کمیته‌ای نیز در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس برای رونق صنایع غذایی حلال تشکیل شده است. اگرچه نمی‌توان انتظار داشت در بازه‌ای کوتاه‌مدت، این گونه فعالیت‌ها بتواند تاثیر جدی در افزایش میزان صادرات محصولات غذایی حلال داشته باشد، اما همین که دولت و مجلسی‌ها به فکر افتاده‌اند که در این بازار پررونق، حضور پررنگ‌تری را تجربه کنند، اتفاق مثبتی است که باید به فال نیک گرفت.
موانع پیش روی ایران در صنعت غذای حلال
همه تولیدکنندگان مجاز محصولات غذایی در ایران، فرآورده‌های حلال تولید می‌کنند، اما با وجود این، سهم ایران در بازار بین‌المللی محصولات حلال، حتی از برخی کشورهای غیراسلامی هم پایین‌تر است.
محمدحسین عزیزی، رئیس انجمن علوم و صنایع غذایی ایران به موانع پیش روی ایران برای حضور پررنگ‌تر در صنعت غذای حلال اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از مهمترین دلایل حضور کمرنگ ایران در صنعت غذای حلال، قیمت تمام شده محصولات تولیدی است. با توجه به افزایش هزینه‌های حمل و نقل، هزینه تولید و به کارگیری نیروی انسانی، قیمت تمام شده محصولات حلال در ایران، بسیار بالاتر از کشورهای منطقه است؛ طوری که ایران با وجود این قیمت‌ها نمی‌تواند با قیمت‌های جهانی رقابت کند.
راه‌حلی که عزیزی پیشنهاد می‌کند این است که ایران هم مثل برخی کشورها از صادرکنندگان محصولات غذایی حلال حمایت کند و با ارائه تسهیلات تشویقی مثل معافیت‌های مالیاتی در مسیری گام بردارد که قیمت محصولات حلال تولید شده در ایران بتواند با قیمت‌های جهانی رقابت کند، اما به گفته این متخصص صنایع غذایی، سیاست‌های تشویقی ایران در صنعت تولید غذای حلال، بیشتر از آن که عملی باشد، بیشتر در مقام حرف است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، مانع دیگر را تحریم‌های جهانی می‌داند که موجب شده ایران نتواند در چند دهه اخیر، حضور پررنگی در صادرات محصولات غذایی حلال داشته باشد.
کیفیت پایین بسته‌بندی برخی محصولات غذایی هم عامل دیگری است که به گفته این متخصص صنایع غذایی، موجب شده بسیاری از محصولات حلال در ایران، چندان مناسب برای صادرات نباشد؛ در حالی که کشور ما می‌تواند با واردات دستگاه‌های بسته‌بندی استاندارد، محصولاتی شکیل و قابل رقابت را به بازار جهانی فرآورده‌های حلال عرضه کند.
به باور او، در صورت اعمال قیمت واقعی دلار، هزینه تمام شده تولید فرآورده‌های حلال در ایران بسیار کاهش خواهد یافت و به این شکل، شاهد حضور پررنگ‌تر ایران در صنعت غذای حلال خواهیم بود.