به گفته رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار دامنه نوسان قیمت‌ها از ابتدای اردیبهشت به مثبت ۶ و منفی ۳ افزایش می‌یابد و تا پایان اردیبهشت برقرار است. بعد از این تاریخ سازمان بورس نسبت به افزایش تدریجی و مجدد تصمیم‌گیری می‌کند. پیش‌تر و بر اساس مصوبه شورای عالی بورس به هیات‌مدیره سازمان بورس اجازه داده شد تا دامنه نوسان به صورت تدریجی افزایش یابد. حتی حسین سلاح‌ورزی، یکی از اعضای شورای عالی بورس هم از احتمال باز شدن دامنه نوسان تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم خبر داده بود. او گفته بود: نگاه غالب این است که دامنه نوسان باید با یک روند تدریجی باز شود، خود سازمان بورس هم برنامه‌هایی در این رابطه دارد. به نظر می‌رسد تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری این امر اتفاق بیفتد. با این حال با تصمیم جدید هیات‌مدیره سازمان بورس به نظر نمی‌رسد به‌زودی تغییری اساسی در این سیاست‌گذاری صورت گیرد.

روز یکشنبه بورس تهران در واکنش به انتشار این خبر، شاهد سنگین‌تر شدن صف‌های فروش بود. به نظر می‌رسد دیگر هر سهامداری چه خبره و چه تازه‌وارد به این درک رسیده که افزایش یک درصدی دامنه نوسان نیز دردی از بازار دوا نمی‌کند و تنها فروشندگانی که طی دو ماه اخیر در منفی ۲ درصد انتظار خروج را می‌کشیدند حالا راهی منفی ۳ خواهند شد. شاید به همین دلیل است که این سهامداران ناامید عزم خود را جزم کرده‌اند تا در سه روز باقی‌مانده تا عملیاتی شدن دامنه نوسان جدید، بتوانند بخشی از سرمایه خود را از بازار سهام بیرون بکشند. آمارها نشان می‌دهد روز گذشته مجموع ارزش صفوف فروش که برای حدود ۹۵ درصد از سهام معامله‌ شده شکل گرفته بود، از ۶هزار میلیارد تومان فراتر رفت و در مقابل کمتر از ۷۰۰ میلیارد تومان سهام ردوبدل شد. این رکود عمیق در حالی رقم خورده که بازار سهام ارزنده و غیرارزنده نمی‌شناسد و نماد معاملاتی بنگاه‌های اقتصادی فارغ از خصوصیات بنیادی که دارند، مورد حمله فروشندگان قرار گرفته‌اند و به عبارتی تر و خشک با هم در چنین بازاری می‌سوزند.

در این میان افزایش انتقادات در خصوص کاهش محسوس نقدشوندگی سهام، سیاست‌گذار بورسی را بر آن داشت تا در کنار راهکار افزایش یک درصدی حد نوسان قیمت‌ها، در دستورالعمل گره معاملاتی تغییراتی اعمال کند. پیش‌تر در صورتی که حجم معاملاتی سهمی در پنج روز به میزان پنج درصد حجم مبنا معامله نمی‌شد، شامل رفع گره معاملاتی می‌شد. در اصلاحات جدید اما مقرر شده تا اگر در ۵ روز معاملاتی، ۲۰۰ درصد حجم مبنا یعنی دو برابر آن مورد دادوستد قرار نگیرد، سهام وارد گره معاملاتی شود و با دامنه نوسان دو برابر حالت معمول دادوستد شود و در آن روز حجم مبنای سهم به یک کاهش یابد. در مجموع در بازاری که با حجم مبنا و دامنه نوسان دست و پنجه نرم می‌‌کند، گره معاملاتی می‌تواند کارگشا باشد. اما مشکل این است که در شرایط فعلی که به سبب اعمال دامنه نامتقارن و محدود کردن کف روزانه، صف‌های فروش هر روز سنگین و سنگین‌تر می‌شود، گره معاملاتی نیز چندان مفید واقع نخواهد شد و تنها بخش کوچکی از صف‌های فروش‌ را تخلیه خواهد کرد که شاید چندان محسوس نباشد.

معتقدم اما نمی‌توانم!

هم رئیس سازمان بورس و هم اعضای شورای عالی بورس می‌گویند دامنه نوسان مانع کارآمدی بازار سهام شده است اما پای همه این سیاست‌گذاران بهانه‌های مختلفی برای عملیاتی نکردن دیدگاهشان مطرح می‌کنند. از گرفتاری‌های مربوط به سامانه سست معاملاتی تا محدودیت‌های دیگر مربوط به ابزارهای بورسی. اما نه برای رفع این مشکلات گامی برداشته می‌شود و نه سهامداران از زجرکش شدن ناشی از محدودیت دامنه نوسان و حجم مبنا رهایی می‌یابند.

کارشناسان چه می‌گویند؟

علی اسلامی، کارشناس بازار سهام با تاکید بر اینکه اساسا با فلسفه سیاست دامنه نوسان نامتقارن مخالف است می‌گوید: مادامی که دامنه نوسان نامتقارن هست بازار نمی‌تواند به مرزهای کارآیی خود نزدیک شود. اساسا وجود دامنه نوسان یک محدودیت برای بازار است و وجود دامنه نوسان نامتقارن این محدودیت را بزرگ‌تر می‌کند.

او در همین حال یادآور می‌شود: واقعیت این است که بر اساس شرایط روز باید تصمیمات اتخاذ شود. ایحاد دامنه نوسان نامتقارن یک تصمیم مقطعی برای مدت زمان محدود بوده است و مدیران سازمان تلاش می‌کنند به مرور و بر اساس شرایط و جو بازار این دامنه نوسان نامتقارن را حذف کنند و حداقل مجددا متقارن شود.

این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه «برای اینکه کلا دامنه نوسان برداشته شود محدودیت‌هایی وجود دارد» توضیح می‌دهد: یکی از این محدودیت‌های اصلی عدم حضور مکانیزم بازارگردانی موثر و فعال است. شرکت‌هایی که اکنون بازارگردانی را در بازار انجام می‌دهند شرکت‌هایی نیستند که دارای توان مالی و بنیه مالی قوی باشند که در مقاطعی که بازار گاوی (صعودی) است، به حد کفایت بتوانند عرضه انجام دهند که منجر به کاهش هیجانات و نوسانات در بازار شود یا در زمانی که بازار خرسی (نزولی) است بتوانند کمک کنند و تقاضا داشته باشند تا هیجان بازار را کم کنند که ریسک بازار کاهش پیدا کند. به همین دلیل این دامنه نوسان وجود دارد.

اسلامی در ادامه دامنه نوسان پویا را راهکار فعلی بازار سرمایه ایران می‌داند و می‌گوید: چیزی که شاید بتواند برای ایران راه حل باشد دامنه نوسان پویاست که در خیلی از کشورها اجرایی می‌شود. در کشورهایی که بازارهای مالی آنان هنوز خیلی عمیق نیست ولی به هر حال بازارهای مالی بزرگ  قدیمی دارند این مکانیزم اجرا می‌شود. مکانیزم مذکور نیز به این ترتیب است که دامنه نوسان وجود دارد مثلا مثبت و منفی ۵ درصد ولی در حین بازار یا یکی دو روز بعد از آن وقتی انباشت تقاضا یا عرضه وجود دارد دامنه نوسان را تغییر و مثلا به دو برابر افزایش می‌دهند.

او تاکید می‌کند: چیزی که الان می‌تواند برای بازار سرمایه ما مفید و اثربخش باشد تغییر دامنه نوسان ایستای نامتقارن به دامنه نوسان پویا است. ولی برداشتن کل دامنه نوسان تا وقتی که ما مکانیزم بازارگردانی قوی نداشته باشیم تقریبا میسر نیست.

عظیم ثابت، از دیگر کارشناسان قدیمی بازار سهام در مصاحبه ای می‌گوید سیاست‌گذاران بورسی به دلیل ترسی که از خروج سرمایه‌ از بازار دارند ترجیح می‌دهند سیاست کنترل بازار را در پیش بگیرند و دامنه نوسان را باز نمی‌کنند.

این کارشناس بازار سرمایه درباره تصمیم جدید هیات‌مدیره سازمان بورس برای دامنه نوسان می‌گوید: ۲۵ بهمن‌ماه که سیاست‌گذار تصمیم گرفت دامنه نوسان را نامتقارن کند هدف این بود که بازار مقداری کنترل شود و هیجانات را از بازار دور کنند چون طبق روال پیش‌بینی می‌شد اسفند ماه ریزش بازار شدت بیشتری بگیرد. بنابراین سیاست‌گذاران می‌خواستند به نوعی بازار را مدیریت کنند.

ثابت با تاکید بر اینکه دامنه نوسان نامتقارن جواب نمی‌دهد می‌گوید: الان می‌بینیم که کاملا بازار از حرکت ایستاده و مشخص است که بازار دچار یک وقفه شده است که به نظر می‌رسد به راحتی هم درست نمی‌شود.

او با بیان این مطلب می‌افزاید: بخشی از مشکل بازار بی‌اعتمادی و بخش دیگر مشکلات هم کمبود نقدینگی است. انتخابات ریاست جمهوری، سرنوشت برجام و قیمت دلار هم بر ابهامات بازار می‌افزاید.

این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر اینکه دامنه نوسان نامتقارن جواب نمی‌دهد توضیح می‌دهد: اینکه الان یک درصد هم افزایش داده‌اند کاری از پیش نمی‌برد و همچنان شاهد قفل سرمایه‌ها در صف فروش خواهیم بود.

او یادآور می‌شود: اکنون بازار ترسیده و مردم منابعشان درگیر است و نمی‌توانند از بازار خارج شوند. دامنه نوسان نامتقارن ترس بیشتر ایجاد می‌کند و در واقع موجب آب شدن منابع مردم می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه تاکید دارد که این شرایط نباید تدوام داشته باشد و توضیح می‌دهد: مشکل اصلی این است که نقدشوندگی بازار زیر سوال رفته است. هرچه ما نقدشوندگی بازار را بیشتر کنیم می‌توانیم مردم را حداقل به بخشی از منابعشان برسانیم. شاید یکی گرفتار است و می‌خواهد از بازار خارج شود اما با قفل شدن منابعش نمی‌تواند کاری کند.

ثابت همچنین به بازنگری دستورالعمل گره معاملاتی اشاره می‌کند و می‌گوید: گره معاملاتی چیزی نیست که ما الان داشته باشیم و قبلا هم داشتیم اما سوال این است که چرا بازنگری در آن را سال گذشته انجام ندادند و تا الان به تعویق انداختند؟! آن زمان حداقل بازار روان‌تر بود، منابع بیشتری در بازار می‌چرخید و ارزش معاملات روزانه بیشتر بود. الان که بازار قفل شده باید تدابیری اندیشید که منابع به آن تزریق کنیم، مخصوصا از منابع صندوق توسعه ملی که قرار بود منابع بیشتری به بازار دهد یا تامین مالی شرکت‌های بزرگ که بتوانند سهام زیرمجموعه خود را بخرند. این کارها باید انجام شود وگرنه هرچه این روند ادامه پیدا کند بی‌اعتمادی بیشتر می‌شود و وقتی مردم نتوانند به منابع خود دسترسی پیدا کنند تبعات بسیار بدی خواهد داشت. چون مردم تحت فشار هستند.

او می‌افزاید: فقط هم سازمان بورس نمی‌تواند به تنهایی کاری کند. دولت و سران قوا باید به کمک بیایند. در همه دنیا هم همین‌طور است که وقتی بحرانی ایجاد می‌شود معمولا خود دولت دخالت می‌کند. پارسال دولت کلی منابع از این بازار خارج کرد، الان می‌تواند بخشی از آن را تحت مکانیزیم‌هایی که می‌تواند انجام دهد به بازار برگرداند تا معضل بازار حل شود.

او در پاسخ به این سوال که چرا با وجود اینکه سیاست‌گذاران بورسی بر حذف یا افزایش دامنه نوسان اذعان دارند اما آن را اجرا نمی‌کنند، می‌گوید: چون بازار حالت تعادل ندارد و می‌ترسند اگر دامنه را باز کنند خروج منابع بیشتر شود و مردم بیشتر متضرر شوند. اکنون حدود سه ماه می‌شود که سیاست کنترلی بر بازار حاکم است. ما باید زمان بخریم تا شرایط متناسب شود. مواردی چون برجام، انتخابات ریاست جمهوری یا ورود نقدینگی جدید می‌تواند جان تازه‌ای به بازار دهد و آن را حرکت دهد.

ثابت می‌افزاید: به نظر می‌آید ترس مسوولان از این است که به هر قاعده‌ای دست بزنند تبعات منفی داشته باشد. به همین دلیل هم است که بنده معتقدم اکنون در دستورالعمل گره معاملاتی بازنگری انجام نشود چون در شرایط طبیعی باید این کار می‌شد که متاسفانه نشد. الان هم اگر بخواهیم این کار را انجام دهیم  جواب نمی‌دهد.

او در همین حال یادآور می‌شود: در این هشت ماه که بازار رو به نزول بوده اتفاقات خیلی خوبی برای شرکت‌ها افتاده است. قیمت‌های جهانی رشد کرده، دلار حتی بیشتر از زمان رشد بازار رشد کرده و گزارش‌های شرکت‌ها بهتر بوده است. با همه این اتفاقات بازار اصلاح کرده است. بی‌اعتمادی و کمبود نقدینگی مهم‌ترین مشکلاتی است که وجود دارد و باید تلاش کنیم این مشکلات را حل کنیم تا اعتماد مردم را برگردانیم که البته بازگرداندن اعتماد زمانبر خواهد بود.