نوسانات نرخ دلار در ماه‌های اخیر که موجب افزایش مابه‌التفاوت نرخ بنزین در ایران با کشورهای همسایه شده، تنور قاچاق بنزین را تا حدی داغ کرده و باعث شده شیرینی خودکفایی در تولید این فراورده نفتی که تقریباً بعد از ۴۰ سال محقق شده است، در سایه نگرانی از وضعیت مصرف آن و قاچاق این فرآورده به کشورهای همسایه به تلخ‌کامی منجر شود.
به گزارش رتبه آنلاین از ایسنا، ماجرای نرخ بنزین در ایران سر دراز دارد؛ حقیقت این است که نرخ بنزین در ایران واقعی نیست و با وجود اینکه در سال ۱۳۸۹ دولت نهم رسماً آغاز اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و ارائه حامل‌های انرژی با قیمت اصلاح شده از ۲۸ آذر را اعلام کرد و در این قانون پیش‌بینی شده بود که قیمت سوخت به صورت سالانه و طی پنج سال باید ٢٠ درصد افزایش پیدا کند تا به ٩٠ درصد قیمت بین‌المللی یا فوب خلیج فارس برسد، این اتفاق تاکنون رخ نداده و همچنان یارانه سرسام‌آور بنزین بر دوش دولت سنگینی می‌کند.
اختصاص بیش از ۵۰ درصد یارانه بنزین به سه دهک پردرآمد
به گفته مسئولان، روزانه ۳۵ میلیون دلار یارانه پنهان به بنزین اختصاص می‌یابد و در مجموع در شش ماه نخست سال گذشته، بیش از ۵.۵ میلیارد دلار یارانه به بنزین تعلق گرفت. نکته نهفته در این موضوع این است که پرداخت ارقام هنگفت به عنوان یارانه بنزین که نیمی از آن به دهک‌های ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد و همین‌طور قاچاق بنزین با قیمت یارانه‌ای، هر دو از نمودهای بی‌عدالتی است.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، برای سال ۱۳۹۵ بیش از ۵۰ درصد مبلغ یارانه پنهان به سه دهک پردرآمد کشور اختصاص یافته و باقی مانده آن بین ۷ دهک دیگر توزیع شده است. از ۳۰ میلیون دلار یارانه‌ای که دولت در سال ۱۳۹۵ برای بنزین پرداخت کرده است، بیش از ۱۵ میلیون دلار از این یارانه بین سه دهک درآمدی بالا تقسیم شده و باقی مانده آن بین هفت دهک دیگر توزیع شده است.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن بود که با ادامه روند افزایشی مصرف بنزین در ایران با قیمت یارانه پنهانی که دولت باید بابت بنزین پرداخت می‌کرد، رقم آن از ۳۵ میلیون دلار به ۴۵ میلیون دلار در روز افزایش یابد. با احتساب نرخ تسعیر ارز به میزان ۴۲۰۰۰ ریال، یارانه پنهان بنزین حدود ماهانه برای هر نفر ۴۶۰ هزار ریال بوده است که پیش‌بینی شده بود این رقم به ۷۰۰ هزار ریال افزایش یابد. اگر جمعیت ایران را ۸۰ میلیون در نظر بگیریم و به هر فرد ماهانه ۴۶۰ هزار ریال یارانه بنزین پرداخت شود، یعنی دولت ماهانه ۳,۶۸۰ میلیارد تومان یارانه پرداخت می‌کند.
اختصاص روزانه ۵۱.۷ میلیون دلار یارانه بنزین در سال ۱۳۹۶
در این راستا، محسن دلاویز – مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت – در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به میزان مصرف انرژی در ایران در سال ۱۳۹۵، اظهار کرد: مصرف نهایی انرژی در سال ۱۳۹۵ معادل ۱۳۴۸.۶۵ میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که حدود ۲۴ درصد آن معادل ۳۲۰ میلیون بشکه معادل نفت خام در بخش حمل و نقل مصرف شده است. (۴۸ درصد بنزین، ۳۴ درصد نفت گاز و ۱۵ درصد گاز طبیعی) که از این میزان مصرف انرژی در بخش حمل و نقل حدود ۲۷۳ میلیون بشکه معادل نفت خام آن در بخش فرآورده‌های نفتی بوده است.
وی در ادامه با بیان اینکه متوسط مصرف روزانه بنزین در سال ۱۳۹۶ حدود ۸۰.۷ میلیون لیتر و در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۷.۷ میلیون لیتر بوده است، تصریح کرد: در این راستا رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۰، ۴۶.۵ درصد و همچنین رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ بیش از هشت درصد بوده است.
به گفته مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، در سال ۱۳۹۶ به طور متوسط روزانه ۵۱.۷ میلیون دلار یارانه (۱۳.۱ میلیون دلار یارانه بابت بنزین و ۳۸.۶ میلیون دلار یارانه بابت نفت گاز) پرداخت شده است.
بنزین ارزان ایران تنور قاچاق را داغ نگه داشته است
افزایش مصرف بنزین در ایران تنها یک روی ماجراست و این سکه روی دیگری هم دارد که زهر آن حتی از میزان بالای مصرف در داخل بیشتر است. بررسی قیمت بنزین در ایران و مقایسه آن با سایر کشورها حاکی از آن است که ایران ارزان‌ترین بنزین را در میان تمام کشورهای منطقه دارد.
گزارش سایت GLOBALPETROLPRICES نشان می‌دهد که قیمت بنزین در ایران ۰.۲۹ سنت است. بعد از ایران، کویت با شش سنت اختلاف قیمت با ایران دارای ارزان‌ترین بنزین در منطقه است. از طرف دیگر، ترکیه با بنزین ۱.۳۴ دلاری در صدر جدول قیمت بنزین ایستاده است.
همین اختلاف قیمت جاذبه قاچاق بنزین به کشورهای همسایه را برای قاچاقچیان روز به روز بیشتر می‌کند. ارزان بودن قیمت بنزین در ایران و قاچاق آن به کشورهای همسایه همواره مطرح بوده است، اما طی یک سال اخیر با توجه به التهابات و نوسانات در بازار ارز، تنور قاچاق بنزین داغ‌تر شده است و قاچاقچیان به تجارت پرسود خود با قوت ادامه می‌دهند.
روزانه ۱۵۰ میلیارد تومان بنزین قاچاق می‌شود
هرچند آمارهای مختلفی از سوی افراد مختلف درباره میزان قاچاق سوخت اعلام شده است، اما از آنجا که این فرآیند با بستری غیرقانونی، ساز و کار مشخصی ندارد، نمی‌توان آمار دقیقی از قاچاق سوخت اعلام کرد. البته طی یک سال اخیر آمارهای متفاوتی از سوی افراد مختلف در این باره ارائه شده است. برای مثال چندی پیش علی ادیانی – یک عضو کمیسیون انرژی مجلس – اعلام کرد: کف رقم قاچاق بنزین از ایران، روزانه ۱۰ میلیون لیتر است. تاکنون اعداد ۱۰، ۱۵ و ۲۰ میلیون لیتر برای قاچاق بنزین عنوان شده ولی باید گفت عدد دقیقی از این قاچاق نداریم و فقط می‌توانیم بگوییم کف رقم قاچاق بنزین روزانه ۱۰ میلیون لیتر است. با احتساب دلار آزاد می‌توان گفت که ارزش ۱۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت چیزی حدود روزانه ۱۵۰ میلیارد تومان است.
بررسی تأثیر بازگشت کارت سوخت بر وضعیت قاچاق
درنهایت اعداد و ارقام سرسام‌آوری که درباره میزان مصرف سوخت، یارانه و قاچاق سوخت منتشر شد، زنگ خطر را درباره وضعیت این فرآورده نفتی و بودجه کشور که در این زمینه دود می‌شود، برای دولت به صدا در آورد و دولت را بر آن داشت تا راهکاری را برای ساماندهی وضع موجود به کار گیرد.
برای این منظور سناریوهای مختلفی روی میز دولت و مجلس‌نشینان قرار گرفت که مهمترین آن بازگشت کارت سوخت و در پی آن سهمیه‌بندی بنزین بود. در این راستا زمستان سال گذشته بود که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد بازگشت کارت سوخت جدی است و از مالکان خودرو و موتور سیکلتی که فاقد کارت سوخت بودند خواست تا برای دریافت کارت سوخت المثنی اقدام کنند.
پرونده ثبت‌نام کارت سوخت بدون الزام استفاده از آن و با عدم اجرای سهمیه‌بندی بنزین سال گذشته بسته شد اما در روزهای اخیر در حالی که امکان ثبت‌نام برای دریافت کارت سوخت المثنی مجدداً فراهم شد، زمزمه‌های سهمیه‌بندی بنزین نیز به گوش رسید. موضوعی که حواشی زیادی را در پی داشت و در نهایت باعث شد بهروز نعمتی – سخنگوی هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی – اعلام کرد هیچ گونه افزایش قیمت بنزین نخواهیم داشت و احیای کارت سوخت تنها برای ساماندهی بنزین است و مصرف آن هم سقفی ندارد.
استفاده از کارت سوخت بدون سهمیه بندی تأثیری در جلوگیری از قاچاق ندارد
بازگشت کارت سوخت بدون سهمیه‌بندی، تصمیمی است که کارشناسان آن را برای جلوگیری از قاچاق بنزین راهگشا نمی‌دانند و بر این باورند که باید کم کم به سمت سهمیه‌بندی بنزین حرکت کرد. به گفته کارشناسان، بازگشت کارت‌های سوخت فوایدی برای مصرف بهینه بنزین خواهد داشت، اما به طور مستقیم منجر به کاهش آمار قاچاق نخواهد شد.
در این راستا، عبدالرضا امینی – مدیر پیشین سامانه هوشمند سوخت – با تاکید بر اینکه بازگشت کارت سوخت هزینه زیادی در پی خواهد داشت، به ایسنا توضیح داد: آماده سازی سیستم، نگه‌داری و تعمیرات آن هزینه و کش و قوس زیادی دارد. می‌توان مناطقی را مشمول استفاده از کارت سوخت کرد که قاچاق خیز است اما باید گفت در نهایت سهمیه بندی باید اجرا شود و ممکن است به مرور به این سمت حرکت کنند.
وی ادامه داد: برای قاچاق هیچ کس باک را به مناطق مرزی برای فروش نمی‌برد بلکه کارت بنزین مهاجرت می‌کند. باید برای برخی مناطق حدی برای کارت‌های سوخت جهت سوخت‌گیری تعیین شود. درواقع مناطقی که در قاچاق خیز هستند کارت‌هایی تعریف شوند که نتوانند بیش از یک حدی سوخت‌گیری کنند.
این کارشناس حوزه سوخت با تاکید بر اینکه استفاده از کارت سوخت بدون سهمیه بندی تأثیری در جلوگیری از قاچاق ندارد، افزود: سهمیه‌بندی اگر سفت و سخت اجرایی شود و بیشتر از ۶۰ لیتر نباشد تأثیرگذار است. استفاده از کارت بدون سهمیه بندی معنی ندارد.
همچنین فرید عامری – مدیرعامل پیشین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی – با تاکید بر این که استفاده از کارت سوخت بدون سهمیه بندی بنزین نمی‌تواند از قاچاق سوخت جلوگیری کند، به ایسنا: پیشنهاد من دو نرخی کردن سوخت است. سهمیه‌ای تعیین شود که بتواند پاسخگوی نیاز اکثریت باشد و برای مابقی هم قیمت دوم تعیین شود.
به گفته وی کنترل مصرف سوخت در کشور و جلوگیری از قاچاق سوخت یک اقدام کار چند بخشی است و فقط بر عهده وزارت نفت نیست.
هرچند وزارت نفت متولی مقابله با قاچاق سوخت و دیگر فرآورده‌های نفتی نیست، اما دولت همواره قصد داشته نخستین راه حل خود برای جلوگیری از این اتفاق را از دل وزارت نفت بیرون بکشد و پرونده استفاده از کارت سوخت را دوباره بازخوانی کند. این در حالی است که در این فرایند نباید نقش نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را نادیده گرفت.
