خشکسالی طوری بر تار و پود کشور طی ۱۰ سال اخیر ریشه دوانده که حتی بارندگی‌های بی سابقه ابتدای امسال هم گودال بی آبی را پر نکرده و بحران آب همچنان گریبان ایران را گرفته است. بحرانی که دامنه آن در فصل تابستان به تأمین برق هم کشیده می‌شود و آنچه در این چرخه همچنان از اهمیت بسیار برخوردار است، لزوم بهینه‌سازی مصرف و عدم مصرف بی‌رویه آب و برق توسط مشترکان است.
به گزارش رتبه آنلاین از ایسنا، طبق آخرین آماری که خردادماه منتشر شد، ارتفاع بارندگی در کل ایران نسبت به زمان مشابه سال آبی گذشته ۱۰۰ درصد و ارتفاع بارندگی در کل کشور نسبت به میانگین بلندمدت ۴۱ درصد افزایش داشته است. ارتفاع بارندگی در کل کشور (۶.۸ میلی‌متر) نسبت به اردیبشهت‌ماه (۱۲.۹ میلی‌متر)، ۴۷.۳ درصد کاهش داشته است. هم‌چنین حجم ریزش‌های جوی در خردادماه ۱۳۹۸ (۱۱.۲ میلیارد مترمکعب نسبت به ماه گذشته (۲۱.۳ میلیارد مترمکعب) ۴۷ درصد کاهش داشته است.
این در حالی است که حجم آب موجود مخازن سدهای کل کشور در خردادماه (۴۰۰۷۲ میلیون مترمکعب) نسبت به ماه گذشته (۴۱۰۴۰ میلیون مترمکعب) ۲.۳۵ درصد کاهش داشته است. حجم آب ورودی به سدهای مخزنی کل کشور نسبت به ماه گذشته ۴۹ درصد و حجم آب خروجی مخازن سدهای کل کشور نسبت به ماه گذشته ۳۵ درصد کاهش داشته است.
خوش‌خیالی ترسالی نداشته باشیم!
در حالی که آمار و ارقام آبی کشور از زنده شدن منابع آبی حکایت دارند، ظاهراً همچنان مهر خشکسالی بر تقدیر کشور نقش بسته است؛ کارشناسان بر این باورند که سال‌های پرآب نباید ما را هیجان‌زده کند و باید از آب قابل برنامه‌ریزی استفاده کنیم و مصرف کنندگان باید در این مورد با یکدیگر توافق کنند. به عبارت دیگر زمانی که ترسالی رخ می‌دهد، باید آب را نگه داشت و به آب برنامه‌ریزی اضافه کرد.
طبق آماری که توسط قاسم تقی‌زاده خامسی- معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا – اعلام شده است، مخازن سفره‌های زیر زمینی آبی کشور ۱۳۰ میلیارد مترمکعب کسری دارد و این میزان کسری با یکسال بارندگی تأمین نمی‌شوند، زیرا ما حدود ۱۰ سال خشکسالی داشتیم.
از سوی دیگر، مسؤولان بر این باورند که نمی‌توان وضعیت آب و هوا را پیش‌بینی کرد و هیچکس نمی‌تواند به صورت مستند بگوید که سال آینده خشک است یا تر و با اینکه در حال حاضر وضعیت آب در ایران مناسب است، برای سال آینده آبی ترسالی پیش‌بینی نمی‌شود. زیرا کشور ما در یک اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و ۶۰ درصد از سرزمین‌مان نیمه‌خشک و ۵۰ درصد آن بیابانی است و نمی‌توان سرنوشت آن را تغییر داد.
به عبارت دیگر ایران دارای سرنوشت اقلیمی خاص خود است؛ اقلیمی که یک‌سوم میانگین جهانی بارش دارد. توزیع بارش‌ها در آن به لحاظ جغرافیایی و زمانی نامتوازن است و به طور تاریخی در لیست مبتنی بر کم‌آبی اتکا کرده است. این سرنوشت اقلیمی حداقل با ابزارهای فن‌آورانه بشری امروز قابل تغییر نیست و نمی‌توان آن را به پرآبی بدل کرد.
در حالی که آمارها حاکی است متوسط مصرف آب در ایران از بیش از ۲۲۰ لیتر به ازای هر نفر در روز به ۱۵۵ لیتر کاهش پیدا کرده، مسئولان نگران این موضوع هستند که کشور امسال با خوش خیالی ترسالی ناشی از بارندگی‌ها مواجه است. بنابراین گذر از این تابستان رویکرد متفاوتی نسبت به سال‌های دیگر دارد. درواقع دست‌های بحران آب در حالی همچنان گلوی کشور را فشار می‌دهد که شاهد بسیاری از بد مصرفی‌ها در سراسر ایران هستیم. برای مثال آب شرب برای آبیاری فضای سبز، منازل، شست‌وشوی غیرمجاز و حتی به عنوان جارو استفاده می‌شود!
آینده آبی کشور نامعلوم است
هرچند حمیدرضا جانباز- مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور- بر این نکته تاکید کرد که برای نوبت‌بندی آب در هیچکدام از شهرهای کشور برنامه‌ای نداریم اما پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در تابستان سال جاری ۱۱ تا ۲۰ درصد افزایش مصرف آب در کشور صورت بگیرد. از سوی دیگر مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو درباره اینکه آیا بارش‌های کم نظیر سال آبی جاری نشان از پایان خشکسالی‌ها و رفع تنش‌های آبی دارد، گفت: به هیچ‌وجه نمی‌توان یک سال پربارش را نشانه توقف خشکسالی‌ها و تکرار نشدن سال‌های کم بارش دانست.
اکنون هیچ چشم‌انداز مشخصی درباره سال آبی بعد که از ابتدای مهرماه ۹۸ آغاز می‌شود، وجود ندارد و نمی‌توان از حالا گفت که سالی پربارش و یا نرمال داریم و یا اینکه با سالی خشک و کم بارش مواجه خواهیم شد، از این‌رو به گفته بنفشه زهرایی، باید منابع آبی مناسبی که در سال آبی جاری در سدهای کشور ذخیره شده را علاوه بر مصارف تابستانی، برای حداقل بخشی از مصارف پاییزه نیز در نظر بگیریم تا اگر سال آبی خشکی در پیش داشتیم، بتوانیم مدیریت بهینه‌ای داشته باشیم.
ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و این واقعیت با یک یا چند سال پربارش تغییر نمی‌کند، علاوه بر اقلیم کشورمان، عوامل انسان ساخت و پایین بودن بهای آب از جمله عوامل تأثیرگذار بر کم‌آبی بوده، در واقع به تاکید کارشناسان با آب کم در ایران، آنطور که باید به صورت مدیریت شده، رفتار نکرده‌ایم.
سازگاری با کم آبی یک الگوی درست برای اصلاح رفتار ما با آب است، حال اگر یک یا چند سال بارشی بیش از نرمال در کشور داشتیم، در شرایطی که الگوهای مبتنی بر سازگاری با کم آبی در کشور پیاده‌سازی شوند، می‌توانیم از منابع آبی که بیش از وضعیت نرمال در اختیارمان قرار گرفته به بهینه‌ترین صورت ممکن استفاده کنیم؛ اما طبق اظهارات مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو، اگر روند مصرف در تمامی بخش‌ها، همچنان بی ضابطه و اسراف گونه باشد، اگر آبی بیش از شرایط نرمال ناشی از بارش‌های خوب یک سال مثل سال آبی جاری نیز در اختیارمان باشد، با کمترین بهره‌وری ذخایر آبی جدید را نیز از دست می‌دهیم که این رویه در کشوری خشک و نیمه خشک مثل ایران، منطقی نیست.
تأثیر مصرف آب بر تأمین برق
اما رضا اردکانیان – وزیر نیرو – در پاسخ به سوال ایسنا مبنی بر اینکه آیا امسال هم مانند تابستان سال گذشته با خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده مواجه خواهیم شد؟ گفت: از مردادماه سال گذشته برای تابستان سال ۱۳۹۸ برنامه‌ریزی کردیم و اساس را بر این گذاشتیم که شرایط آبی سال ۱۳۹۸-۱۳۹۷ مانند سال ۱۳۹۷-۱۳۹۶ باشد؛ یعنی حدود ۴۰۰۰ مگاوات کمبود تولید نیروگاه‌های برق آبی در تابستان ۱۳۹۸ داشته باشیم.
به گفته وی به دلیل کمبود بارش‌ها برای تابستان ۱۳۹۸ حدود ۸۰۰۰ مگاوات کمبود تولید پیش‌بینی کردیم که بارش‌های اخیر موجب شد حدود ۴۰۰۰ مگاوات کمبود ناشی از کم‌بارشی و در نتیجه کمبود تولید برق در سدهای مخزنی که عمدتاً در خوزستان قرار دارند، برطرف شوند؛ اما حدود ۴۰۰۰ مگاوات دیگر کمبود وجود دارد.
اردکانیان با اشاره به میزان مصرف برق در ایران اظهار کرد: علاوه بر ۴۰۰۰ مگاوات مذکور افزایش مصرف غیرمتعارفی که ممکن است امسال به دلیل نوعی خاطرجمعی از اینکه مشکلی نداریم، به وجود بیاید؛ در واقع اینکه دوباره برگردیم به عادت قبلی می‌تواند مشکل‌ساز باشد. البته سعی کردیم تعدادی از واحدها را زودتر به مدار بیاوریم. اگر مصرف را به همان عادات پرمصرفی قبلی برنگردانیم؛ یعنی اگر رشد مصرف‌مان نسبت به تابستان سال گذشته ۲.۵ درصد بیشتر نباشد، امیدواری زیادی داریم که تابستان با آسایش سپری شود.
از سوی دیگر مصطفی رجبی‌مشهدی – سخنگوی صنعت برق – در یک برنامه تلویزیونی با اشاره به اینکه برای پیک تابستان سال جاری ۳۰۰۰ مگاوات نیروگاه جدید به ظرفیت نیروگاه‌های موجود اضافه شده است، عنوان کرد: در پی بارندگی‌های مناسب سال آبی جاری حدود ۴۵۰۰ مگاوات توان تولید نیروگاه‌های برقابی نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش پیدا کرده است.
وی افزود: در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که شبکه برق کشور در وضعیت نرمال و پایداری کاملی قرار گرفته، صادرات برق به صورت نرمال در حال انجام است و قطعی برق ناشی از کمبود تولید نداریم.
با این حال ضرورت مصرف بهینه آب به خصوص در بخش شرب که نیاز به تأمین آب با استانداردهای بالاتری نسبت به آب صنعت و کشاورزی است، با وجود بارش‌های خوب سال آبی جاری، باز هم در تابستان امسال یک ضرورت است و نمی‌توان با یک سال بارش پرآبی همیشگی را برای کشور پیش‌بینی کرد.
