نیمه پنهان صادرات فولاد ایران(بخش 2)

احسان سلطانی

 گران­فروشی داخلی و اعمال تعرفه­‌های وارداتی بالا

صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا رشد بالایی را در سال­های 2014 و 2015 میلادی تجربه کرد، اما در سال 2016 میلادی صادرات این کالا کاهش یافت و در سال 2017 میلادی عملاً متوقف گردید. در پنج­ماهه اول سال 1396 نسبت به مدت مشابه در سال قبل از آن، صادرات ورق فولاد گرم ایران با 97 درصد کاهش از 435 هزار تن به 15 هزار تن تنرل پیدا کرد. نظر به اهمیت بازار اتحادیه اروپا برای صادرات ورق فولاد گرم ایران، از دست دادن بازار این اتحادیه منجر به کاهش 80 درصدی کل صادرات ورق فولاد گرم کشور شد. بررسی آمارهای تجاری نشان­دهنده این موضوع می­باشد که با توجه به عدم تغییر در حجم واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا در هفت­ماهه اول سال 2017 میلادی، ایران بازار ورق فولاد گرم خود در اتحادیه اروپا را به کشورهای ترکیه، هند و مصر واگذار کرده است.

بررسی و واکاوی روند صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا نشان می­دهد که صادرات ایران در سال 2016 میلادی با ارزان­فروشی گسترده توام است، به صورتی که بهای واحد صادراتی ایران به اتحادیه اروپا تا سطح 30 درصد زیر قیمت­های مرجع جهانی تحویل بنادر جنوب اروپا تنزل پیدا کرد. در همین شرایط بهای اظهاری صادراتی در گمرک­های داخلی توسط صادرکنندگان دو برابر و بهای فروش داخلی تا بیش از 50 درصد بالاتر از بهای صادراتی به اتحادیه اروپا بود.

نظر به وسعت و حجم و ارزش بالای میزان دامپینگ (فروش زیر قیمت) در صادرات ورق فولاد گرم ایران و چهار کشور دیگر به اتحادیه اروپا، این اتحادیه از تابستان سال 1395 بررسی موضوع و انجام اقدامات در این خصوص را در دستور کار خود قرار داد. در نهایت با توجه به بررسی­های صورت گرفته و مدارک و مستندات، شرکت فولاد مبارکه به همراه چند شرکت دیگر در کشورهای روسیه، آکراین و برزیل متخلف شناخته شدند و به عنوان جریمه دامپینگ (فروش با قیمت زیر بهای بازار) عوارض قطعی 57.5 یورو بر کیلوگرم بر واردات ورق فولاد گرم از ایران وضع شد که به کل واردات از ایران تعمیم داده شد.

در همین شرایط با وجود روند کاهش قابل ملاحظه بهای واحد صادرات ایران به اتحادیه اروپا، در مقابل قیمت­های فروش داخلی به صورت مستمری افزایش پیدا کرد. در طی 18 ماه گذشته (منتهی به شهریور ماه سال 1396) شاخص بهای عمومی کالاها و خدمات کمتر از 14 درصد، نرخ ارز (مبادله­ای یا آزاد) کمتر از 12 درصد، شاخص کل بهای تولیدکننده صنعتی 12 درصد، شاخص بهای تولیدکننده محصولات فلزی (صنایع پایین­دستی فولاد) کمتر از 11 درصد رشد داشت و در مقابل میانگین بهای داخلی ورق فولاد گرم شرکت فولاد مبارکه 73.9 درصد و میانگین بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم فقط 0.7 درصد افزایش یافت. به عبارتی به میزانی چند برابر افزایش قیمت­های داخلی، بهای ورق فولاد گرم افزایش پیدا کرد و از سوی دیگر بهای صادراتی آن تغییر نکرد.

حمایت­‌های بی‌­قاعده، نامتناسب و بی قید و شرط دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت از تولیدکنندگان بزرگ فولاد داخلی با اعمال تعرفه­‌های وارداتی بسیار بالا از ابتدای سال 1394 و از سوی دیگر فقدان نظارت­های لازم و آزادی عمل کامل، در عمل موجب شد که آنها به سهولت بتوانند اقدام به صادرات زیر قیمت­های داخلی و جهانی کنند و از سوی دیگر در جهت جبران زیان حاصله ناشی از صادرات، در جهت افزایش بی­رویه قیمت­های فروش داخلی گام بردارند. وزارت صنعت، معدن و تجارت با افزایش ناگهانی چند برابری تعرفه­های واردات ورق فولاد گرم بستر و زمینه لازم جهت وقوع تخلفات صادراتی در تولیدکنندگان فولاد داخلی و از سوی دیگر احجاف به صنایع پایین­دستی و اعمال تضییقات و گران­فروشی به آنها را فراهم ساخت، به صورتی که هم اکنون ایران دارای یکی از بالاترین نرخ­های تعرفه واردات ورق فولاد گرم در سطح جهان است. افزایش نامتعارف و نامتناسب قیمت­های فروش داخلی ورق فولاد گرم منجر به تشدید و تمیق رکود در صنایع پایین­دستی فولاد و کاهش قدرت رقابتی و ریزش اشتغال این صنایع و وارد آمدن زیان­ و خسارات زیادی به آنها شده است.

تولیدکنندگان صنایع پایین­دستی و مصرف­کنندگان فولاد کشور انتظار دارند که به صورت بی­طرفانه و واقع­بینانه در خصوص ایجاد انحصار توسط یک بنگاه شبه­خصوصی (تحت کنترل دولت)، ارزان­فروشی و دامپینگ صادراتی، گران­فروشی داخلی، بیش­اظهاری صادراتی، صادرات اقلام اساسی مورد نیاز کشور با کد­های تعرفه خلاف واقع، تعیین ابعاد و جوانب تشدید رکود در صنایع پایین­دستی و بخش­های مصرف­کننده فولاد و برآورد خسارات و زیان­های وارده تحقیقات و بررسی­های لازم انجام گردد و با توجه به نتایج حاصله، تدابیر و اقدامات مقتضی در خصوص مقابله و جلوگیری از وقوع مجدد آنها اتخاذ شود.

روند صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا

بر اساس داده­های گمرکی اتحادیه اروپا، در طی سال­های 2010 تا 2013 میلادی صادرات ورق فولاد گرم[1] ایران به اتحادیه اروپا بین 43 تا 57 هزار تن در سال (میانگین ماهانه 4.3 هزار تن) در نوسان بود. حجم صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا در سال 2014 میلادی به 400 هزار تن (میانگین ماهانه 33.4 هزار تن) و در سال 2015 میلادی[2] به 800 هزار تن (میانگین ماهانه 66.8 هزار تن) افزایش یافت. در سال 2016 میلادی میزان این صادرات به 696 هزار تن (میانگین ماهانه 58 هزار تن) کاهش پیدا کرد و در سال 2017 میلادی عملاً متوقف گردید[3] (نمودار یک).

بررسی روند صادرات ماهانه در سال­های 2015 و 2016 میلادی نشان می­دهد که در ماه­های اکتبر 2015 میلادی (مهر ماه 1394) تا آگوست 2016 میلادی (مرداد ماه 1395) حجم صادرات ورق فولاد گرم ایران به اروپا افزایش قابل توجهی را تجربه کرد و به میانگین ماهانه 78 هزار تن بالغ گردید. در ماه­های جولای و آگوست 2016 میلادی (تیر و مرداد ماه 1395) به ترتیب حجم صادرات به 104 و 95 هزار تن صعود کرد و پس از آن در ما­ه­های سپتامبر و اکتبر 2016 میلادی (شهریور و مهر ماه 1395) به ترتیب حجم صادرات به 18 و 4 هزار تن سقوط پیدا کرد. در ماه نوامبر 2016 میلادی (آبان ماه 1395) حجم صادرات به 69 هزار تن رسید و از این زمان تا کنون صادرات ورق گرم ایران به اتحادیه اروپا در حد ناچیزی بوده است.

بر اساس داده­های گمرکی اتحادیه اروپا، در دوره 2010 تا 2013 میلادی مجموع ارزش صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا 135 میلیون دلار (میانگین سالانه 34 میلیون دلار با بهای واحد 652 دلار بر تن) بود. ارزش صادرات در سال 2014 میلادی به 219 میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 545 دلار بر تن)، در سال 2015 میلادی به 324 میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 404 دلار بر تن) و در سال 2016 میلادی به 231 میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 332 دلار بر تن) بالغ گردید (نمودار دو).

آمار گمرک ایران حاکی از این است در شرایطی که در پنج­ماهه اول سال 1395، میانگین ماهانه صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا 87 هزار تن بود، در سه­ماهه پس از آن (شهریور تا آبان ماه 1395) به 39 هزار تن در ماه سقوط کرد. از آذر ماه سال 1395 تا مرداد ماه سال 1396، مجموع صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا فقط 39 هزار تن (میانگین ماهانه 4300 تن) بود که با توجه به حجم ناچیز آن به مفهوم توقف صادرات این کالا به این اتحادیه است (نمودار سه). با وجود این که در پنج­ماهه اول سال 1395 مجموع صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا به میزان 435 هزار تن و سهم 59 درصد از کل صادرات این کالای ایران به جهان بود، در پنج­ماهه اول سال 1396، این صادرات به 15 هزار تن (و سهم 10 درصد از کل صادرات) سقوط پیدا کرد که به معنای کاهش 97 درصدی است (نمودار چهار). در همین حال کل صادرات ورق فولاد گرم ایران از 739 هزار تن در پنج­ماهه اول سال 1395 با 80 درصد کاهش به 146 هزار تن در پنج­ماهه اول سال 1396 تنزل یافت که عمدتاً از توقف صادرات به اتحادیه اروپا ناشی می­شود. صادرات ورق فولاد گرم ایران از 253 هزار تن در اردیبهشت ماه سال 1395 به 59 هزار تن در مرداد ماه سال 1396 افت کرد.

گزارش انجمن فولاد اروپا (یوروفر[4]) در خصوص واردات ورق فولاد گرم[5] اتحادیه اروپا (شامل 28 کشور عضو)، میانگین ماهانه واردات از ایران در سال­های 2012 و 2013 میلادی را به ترتیب 8 و 10 هزار تن اعلام کرده است. این حجم از واردات در سال­های 2014 تا 2016 میلادی به ترتیب به 43، 85 و 77 هزار تن افزایش یافت و در هفت­ماهه اول سال 2017 میلادی به 3 هزار تن سقوط پیدا کرد (نمودار پنج).

آمار یوروفر نشان می­دهد در حالی که در طی ماه­های ژانویه 2015 میلادی (دی ماه 1393) تا آگوست 2016 میلادی (مرداد ماه 1395) میانگین ماهانه واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا از ایران 90 هزار تن بود، در ماه­های سپتامبر و اکتبر سال 2016 میلادی (شهریور و مهر ماه 1395) به ترتیب به 42 و 4 هزار تن سقوط کرد. هر چند که در ماه نوامبر سال 2016 میلادی (آبان ماه 1395) واردات از ایران 96 هزار تن بود، اما از آن پس به شدت کاهش یافت و در ماه­های می تا جولای سال 2017 میلادی (اردیبهشت تا تیر ماه سال 1396) صفر گردید (نمودار شش). میانگین ماهانه واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا در هفت­ماهه اول سال­های میلادی 2015 و 2016 میلادی به ترتیب 74 و 96 هزار تن بود که در هفت­ماهه اول سال 2017 میلادی به 3 هزار تن سقوط کرد. سهم ایران از واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا که در سال­های 2012 و 2013 میلادی 3 درصد و در سال­های 2014 تا 2016 میلادی به ترتیب 10، 13 و 11 درصد بود، در هفت­ماهه اول سال 2017 میلادی به 0.4 درصد تنزل یافت (نمودار هفت).

نظر به این که میانگین واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا در سال 2016 میلادی و هفت­ماهه اول سال 2017 میلادی به ترتیب 701 و 678 هزار تن در ماه گزارش شده است، بنابر این واردات ورق فولاد گرم این اتحادیه تغییر قابل ملاحظه­ای را تجربه نکرده است. در سال 2015 میلادی به ترتیب کشورهای چین (با میانگین ماهانه صادرات 133 هزار تن)، روسیه (128 هزار تن)، ایران (85 هزار تن)، اکراین (82 هزار تن)، ترکیه (53 هزار تن) و برزیل (49 هزار تن) صادرکنندگان مهم ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا بودند (نمودار هشت).

در سال 2016 میلادی روسیه با میانگین صادرات ماهانه 155 هزار تن مقام نخست را به خود اختصاص داد و پس از این کشور، چین با 100 هزار تن، ترکیه با 85 هزار تن، ایران با 77 هزار تن، اکراین با 81 هزار تن و  برزیل با 56 هزار تن کشورهای صادرکننده اصلی ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا بودند. در سال 2016 نسبت به سال 2015 میلادی، به ترتیب کشورهای ترکیه، روسیه، کره ­جنوبی و مصر از بیشترین میزان افزایش حجم صادرات برخوردار بودند و در مقابل به ترتیب کشورهای چین، ایران و صربستان بازارهای خود را به رقیبان واگذار کردند.

در هفت­‌ماهه اول سال 2017 نسبت به سال 2015 میلادی، به ترتیب کشورهای ترکیه، هند، مصر و تایوان و کره­جنوبی سهم بازار خود را در اتحادیه اروپا به میزان بالایی افزایش دادند و در مقابل به ترتیب کشورهای چین، ایران، روسیه، اکراین و برزیل بازار خود را از دست دادند (نمودار نه). در این دوره از نقطه نظر نرخ رشد، صادرات ورق گرم فولاد به ترتیب کشورهای مصر (2250 درصد)، هند (516 درصد)، تایوان (320 درصد)، ترکیه (245 درصد) و کره جنوبی 103 درصد) رشد را تجربه کرد و صادرات به ترتیب کشورهای ایران (منفی 96 درصد)، چین (منفی 80 درصد)، روسیه (منفی 55 درصد)، برزیل (منفی 33 درصد) و اکراین (منفی 29 درصد) کاهش یافت (نمودار ده). ایران بازنده بزرگ بازارهای ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا در سال 2017 میلادی یا اگر دقیق­تر گفته شود در یک سال اخیر (یک­ساله منتهی به شهریور ماه 1396 نسبت به دوره مشابه در یک سال قبل از آن) محسوب می­شود. در طی یک سال گذشته کشورهای ترکیه، هند و مصر بازار ایران را تصاحب کردند (نمودار یازده).

داده­‌های چهار مرجع آماری مستقل (سازمان تجارت جهانی، گمرک ایران، گمرک­های اتحادیه اروپا و انجمن فولاد اروپا) حاکی از آن است که پس از یک دوره صعود که از سال 1393 آغاز گردید، صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا از شهریور ماه سال 1396 در عمل کم و بیش متوقف شد. هر چند ایران توانست به سهم بازار قابل توجهی در اتحادیه اروپا دست پیدا کند، اما در طی یک سال اخیر (از شهریور ماه و به خصوص از آذر ماه سال 1395 تا کنون)، کل بازار خود را به رقبای دیگر نظیر ترکیه، هند و مصر واگذار کرد.

قیمت­‌های صادراتی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا

بررسی روند بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا نشان می­دهد که بهای واحد اعلام شده توسط گمرک­های اتحادیه اروپا جهت واردات ورق فولاد گرم از ایران از 600 دلار در تن در ماه ژانویه سال 2004 میلادی (دی ماه سال 1392) به تدریج کاهش یافت و به حدود 300 دلار در ماه ژانویه سال 2006 (دی ماه سال 1394) سقوط پیدا کرد. در طی این مدت، روند قیمت­های جهانی بر اساس منابع معتبری مانند متال بولتن[6] و پلاتز[7] نشان می­دهد که مسیر تنزلی بهای واحد واردات ورق فولاد گرم از ایران در حول و حوش قیمت­های واحد تحویل به بنادر جنوب و شمال اروپا است و حتی در بعضی ما­ه­ها بهای ایران از آن بالاتر می­باشد. در طی ماه­های جولای تا دسامبر سال 2015 میلادی (خرداد تا آذر ماه سال 1394) بهای واحد واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا از ایران بیش از قیمت­های جهانی تحویل بنادر اروپا بود (نمودار دوازده).

در ماه­های ژانویه و فوریه سال 2016 میلادی (دی و بهمن ماه سال 1394) بهای واحد واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا از ایران در حدود قیمت­های جهانی تحویل بنادر اروپا بود، اما از آن پس بهای واحد واردات از ایران رو به کاهش نهاد و در ماه­های مارچ تا می سال 2016 میلادی (اسفند ماه سال 1394 تا اردیبهشت ماه سال 1395) به ترتیب به 9، 27 و 35 درصد پایین­تر از قیمت­های جهانی تحویل بنادر اروپا تنزل یافت. این روند در ماه‌های جون و جولای سال 2016 میلادی (خرداد و تیر ماه سال 1395) در سطح 30 درصد پایین­تر از قیمت­های جهانی تحویل بنادر اروپا تداوم پیدا کرد. در طی ماه­های آگوست تا نوامبر سال 2016 میلادی ( مرداد تا آبان ماه سال 1395) بهای واردات از ایران در حدود 11 درصد پایین­تر از قیمت­های جهانی حفظ شد. در طی ماه­های دسامبر سال 2016 میلادی تا آوریل سال 2017 میلادی (آذر ماه سال 1395 تا فروردین ماه سال 1396) با وجود میزان پایین واردات از ایران، بهای واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا از ایران همچنان به میزان قابل توجهی پایین­تر از قیمت­های جهانی تحویل بنادر اروپا بود (نمودار سیزده).

با وجود این که قیمت­های جهانی ورق فولاد گرم در طی فروردین تا خرداد ماه سال 1395 برای تحویل بنادر اروپا بین 408 تا 494 دلار بر تن در نوسان بود و میانگین بهای واحد واردات اتحادیه اروپا از ایران بین 296 تا 322 دلار بر تن توسط گمرک­های این اتحادیه اعلام گردید، میانگین بهای صادراتی ورق فولاد گرم ایران به مقصد اتحادیه اروپا بین 710 تا 730 دلار بر تن در گمرک­های ایران اظهار شد (نمودارهای چهارده و پانزده). بر طبق آمار گمرک ایران در طی فصل بهار سال 1395 در مجموع 303 هزار تن ورق فولاد گرم با بهای واحد صادراتی 725 دلار بر تن به مقصد اتحادیه اروپا صادر گردید. در همین حال با وجود این که قیمت­های جهانی تغییر قابل ملاحظه­ای را تجربه نکرد، میانگین بهای واحد اظهاری صادرات ورق فولاد گرم ایران در ماه­های تیر و مرداد سال 1395 با 40 درصد کاهش نسبت به سه­ماهه قبل از آن (فصل بهار سال 1395) از 725 دلار در تن به 435 دلار در تن تنزل ناگهانی داشت.

ایتالیا مهم­ترین واردکننده ورق فولاد گرم از ایران به شمار می­رفت. در طی ماه­های فروردین تا مهر سال 1394 بهای واحد صادراتی ایران به ایتالیا در حدود 400 دلار در تن[8] بود که از آن پس روند نزولی در پیش گرفت. در طی ماه­های دی 1394 تا تیر 1395 بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا به سطح زیر 300 دلار در تن سقوط پیدا کرد. با توجه به هزینه­های صادرات، حمل داخلی و بارگیری و در پاره­ای اوقات حمل خارجی، بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به ایتالیا در طی ماه­های دی 1394 تا تیر ماه 1395 در زیر سطح 10 هزار ریال بر کیلوگرم بود[9] (نمودارهای شانزده و هفده).

با مقایسه داده­‌های اظهاری بهای واحد صادرات در گمرک ایران (کشور صادرکننده)، داده­های تجاری بهای وارردات در گمرک­های اتحادیه اروپا (کشورهای واردکننده) و قیمت­های فروش جهانی (از منابع معتبر جهانی)، نتایج مهم و قابل توجه ذیل حاصل می­شود.

(1) قیمت­‌های اظهاری صادراتی بسیار بالا و خلاف واقع در گمرک­های داخلی (به خصوص در بعضی از ماه­هایی که میزان صادرات بالا بود) توسط بنگاه­های صادرکننده ورق فولاد گرم انجام شد. این اقدام ضمن این که منجر به نشان دادن توان غیرواقعی و اغراق­آمیز در خصوص صادرات ورق فولاد گرم می­گردد، از سوی دیگر منافع ناشی از صادرات را برای بنگاه­های صادرکننده در بر دارد.

(2) با وجود این که بهای صادراتی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا معمولاً در حدود قیمت­های مرجع جهانی این کالا بود، اما روند ارزان­فروشی صادراتی از فصل زمستان سال 1394 شروع شد و در فصل بهار سال 1395 شدت گرفت. در مجموع چهار ماهه اول سال 1395 بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا در حدود 30 درصد پایین­تر از قیمت­های مرجع جهانی بود. صادرات زیر قیمت­های جهانی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا موجب شد تا صادرات این کالا به تدریج کاهش یابد و در عمل از شهریور ماه سال 1395 کند گردد و از آذر ماه سال 1395 تا کنون متوقف گردد[10].

اقدام آنتی دامپینگ اتحادیه اروپا علیه صادرات ورق فولاد گرم از از ایران

کارآمدی و کارآیی پایین و ضعف مدیریت و سازمان و از سوی دیگر مداخلات گسترده دستگاه­های دولتی در اداره بنگاه­های بزرگ و اصلی تولید فولاد کشور موجب شده که با وجود تامین مواد اولیه و نهاده­های تولید (انرژی و موارد دیگر) به بهای ارزان و زیر قیمت جهانی، این واحدها نتوانند در سطح جهانی و به خصوص از نظر قیمت­های فروش رقابتی باشند، در نتیجه این واحدها همواره درخواست حمایت­های تعرفه­ای داشته و دارند. در همین شرایط، در بسیاری موارد صادرات فولاد از ایران زیر قیمت­های واقعی و حتی تمام شده صورت می­گیرد.

نظر به وسعت و حجم و ارزش بالای میزان دامپینگ[11] (فروش زیر قیمت) در صادرات ورق فولاد گرم ایران و چهار کشور دیگر به اتحادیه اروپا، این اتحادیه اقدام به بررسی موضوع و اتخاذ اقدامات در این خصوص کرد[12]. روند و شواهد تاریخی این اقدامات که در نتیجه منجر به محرز شدن دامپینگ و اعمال اقدامات تنبیهی علیه ایران و کشورهای روسیه، اکراین و برزیل گردید، به شرح ذیل است.

(1) در تاریخ هفتم جولای سال 2016 میلادی (17 تیر ماه سال 1395) کمیسیون اروپا[13] رویه اعمال آنتی-دامپینگ[14] را در خصوص واردات بعضی اقلام ورق گرم از آهن و فولاد از کشورهای برزیل، ایران، روسیه، صربستان و اکراین آغاز کرد[15]. این اقدام پس از تسلیم شکایت انجمن فولاد اروپا (به نمایندگی اکثریت تولیدکنندگان ورق فولاد گرم در اروپا) در تاریخ 23 می سال 2016 میلادی (سوم خرداد ماه سال 1395) صورت گرفت.

(2) خلاصه مدیریتی گزارش شکایت آنتی-دامپینگ بر روی ورق فولاد گرم وارداتی از کشورهای ایران، روسیه، اکراین، صربستان و برزیل در تاریخ 16 سپتامبر سال 2016 میلادی (26 مرداد ماه سال 1395) منتشر گردید. این گزارش حاکی از این بود که اعمال دامپینگ بر روی قیمت­های ورق فولاد گرم وارداتی از این کشورها منجر به افزایش سی درصدی واردات از آنها درسال 2016 میلادی و از سوی دیگر وارد آمدن ضرر و زیان به تولیدکنندگان داخلی در اتحادیه اروپا گردید. در این گزارش اعلام شد که ورق فولاد گرم از کشورهای ایران، روسیه، اکراین، صربستان و برزیل در حدود 30 درصد زیر قیمت به اتحادیه اروپا صادر می­گردد که برآورد می­شود توام با 20 تا 50 درصد دامپینگ باشد. از ده بنگاه صادرکننده فولاد در این کشورها به عنوان دامپینگ­کنندگان نام برده شد که از ایران فقط نام شرکت فولاد مبارکه در بین آنها بود.

(3) در تاریخ سوم آگوست سال 2017 میلادی (12 مرداد ماه سال 1396) کمیسیون اروپا جلسه­ای با شرکت فولاد مبارکه برگزار کرد که متعاقب آن حاشیه دامپینگ و نرخ عوارض آنتی-دامپینگ[16] 17.9 درصد و حداقل قیمت وارداتی[17] 468.49 یورو بر تن روی صادرات این شرکت به اتحادیه اروپا وضع گردید. پس از آن تدابیر وضع شده به اطلاع کلیه ذینفعان رسانیده شد و آخرین اظهارات و دفاعیات کتبی و شفاهی آنها اخذ گردید.

(4) ضمن آن که اقدامات موقت اتحادیه اروپا از نیمه دوم سال 1395 آغاز گردیده بود، کمیسیون اروپا به بررسی­های خود در خصوص دامپینگ ادامه داد که در نهایت در تاریخ پنجم اکتبر سال 2017 میلادی (13 مهر ماه سال 1396) منجر به وضع مقررات اعمال تعرفه­های آنتی-دامپینگ روی واردات ورق فولاد گرم از کشورهای برزیل، ایران، روسیه و اکراین شد.[18] در گزارش مشروح و مفصل یکصد صفحه­ای[19] وضع مقررات اعمال عوارض آنتی-دامپینگ[20] بر روی واردات ورق فولاد گرم از این کشورها موضوعات مهمی مورد بحث قرار گرفت که به مواردی به شرح زیر اشاره می­شود.

الف- بنگاه متخلف تولیدکننده صادراتی ایرانی در خصوص انجام تخلفات دامپینگ قیمت­های فروش به اتحادیه اروپا شرکت فولاد مبارکه[21] و طرف خارجی آن شرکت تجاری فولاد تارا در آلمان[22] معرفی شده­اند. بخشی از صادرات فولاد مبارکه به اروپا از طریق این شرکت انجام گردید.

ب- بر اساس گزارش کمیسیون اروپا، واردات ورق گرم فولاد اتحادیه اروپا از ایران در سال 2013 میلادی 125 هزار تن، سال 2014 میلادی 527 هزار تن و سال 2015 میلادی 1015 هزار تن بود. در طی سال­های 2013 تا 2015 میلادی بهای واحد واردات ورق فولاد گرم از ایران به ترتیب 454، 415 و 369 یورو در تن بود. در طی دوره مورد بررسی بهای واحد واردات از ایران 316 یورو در تن گزارش شد که در بین پنج کشور مورد بررسی (برزیل، ایران، روسیه، صربستان و اکراین) از همه پایین­تر است. همچنین بهای واردات ورق فولاد گرم از ایران، نسبت به سال 2013، در مقایسه با چهار کشور دیگر بیشتر کاهش یافت.

ج- با توجه به بررسی­های انجام شده و مدارک و مستندات، حداقل قیمت وارداتی 472.72 یورو بر تن روی واردات ورق فولاد گرم از چهار کشور برزیل، ایران، روسیه و اکراین به اتحادیه اروپا تعیین گردید و بر روی واردات این کالا از شرکت فولاد مبارکه 57.5 یورو بر تن عوارض قطعی واردات[23] وضع گردید. همچنین جریمه دامپینگ شرکت فولاد مبارکه به کل واردات ورق فولاد گرم از ایران تعمیم داده شد.

بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم و مقایسه آن با بهای صادراتی

بر اساس داده‌­های سازمان بورس کالا بهای فروش[24] ورق فولاد گرم شرکت فولاد مبارکه در سه­ماهه اول سال 1394 در حدود 17 هزار ریال بر کیلوگرم بود که به تدریج مقداری کاهش یافت و در طی ماه­های مرداد سال 1394 تا فروردین سال 1395 در حدود 14500 ریال بر کیلوگرم نوسانات اندکی داشت. در ماه­های اردیبهشت تا شهریور ماه سال 1395 بهای ورق فولاد گرم به سطح 16 هزار ریال در کیلوگرم ترقی کرد و پس از آن مجدداً بالا رفت و در ماه­های آذر سال 1395 تا فروردین سال 1396 در قیمت 20600 ریال بر کیلوگرم تثبیت گردید. بهای ورق فولاد گرم در ماه­های مرداد و شهریور سال 1396 به 23 و 25 هزار ریال بر کیلوگرم افزایش پیدا کرد. در شهریور ماه سال 1396، نسبت به ماه مشابه در سال قبل بهای ورق فولاد گرم 59 درصد و نسبت به ابتدای سال 1395، 74 درصد افزایش را تجربه کرد (نمودار هیجده).

در شرایطی که قیمت­های فروش داخلی ورق فولاد گرم افزایش مستمری را تجربه کرد، بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا به میزان قابل توجهی در سطحی زیر قیمت­های فروش داخلی بود. در فروردین ماه سال 1394 قیمت فروش داخلی ورق فولاد گرم 37 درصد (4700 ریال بر کیلوگرم) بالاتر از بهای واحد صادراتی به اتحادیه اروپا بود که این اختلاف به تدریج کاهش یافت و به 14 درصد (1800 ریال بر کیلوگرم) در شهریور ماه سال 1394 تنزل پیدا کرد. از آبان ماه سال 1394 روند اختلاف بین قیمت­های فروش داخلی و بهای واحد صادراتی به اتحادیه اروپا به تدریج شدت گرفت و گران­فروشی داخلی نسبت به صادراتی به 61 درصد (5500 ریال بر کیلوگرم) در اسفند ماه سال 1394 صعود کرد. این روند تا تیر ماه سال 1395 به میزان 65 درصد (6300 ریال بر کیلوگرم) ادامه یافت. افزایش شدید قیمت فروش داخلی نسبت به بهای صادراتی مقارن با رشد بالای صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا است. از مرداد ماه سال 1395 تا پایان این سال توام با کاهش صادرات به اتحادیه اروپا، تا حدی از شدت و حدت گران­فروشی داخلی و ارزان­فروشی صادراتی کاسته شد (نمودارهای نوزده تا بیست و یک).

در مجموع دو روند کلی در عرضه ورق فولاد گرم به بازارهای داخلی و خارجی ملاحظه می­شود (1) کاهش قابل ملاحظه بهای واحد صادرات به اتحادیه اروپا و (2) افزایش مستمر قیمت­های فروش داخلی. موضوع قابل توجه این است که در شرایطی که در دو سال گذشته نرخ بالای تورم مهار گردید و افزایش قابل ملاحظه­ای در هزینه­ها و قیمت­ها و نهاده­های تولید فولاد در سطح کشور واقع نشد، افزایش بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم به میزان به ترتیب 59 درصد و 74 درصد در فاصله یک سال و 18 ماه چگونه توجیه می­گردد. از سوی دیگر به چه علت به رغم اعتراضات گسترده صنایع پایین­دستی ومصرف­کنندگان، این سطح از احجاف و گران­فروشی از سوی دولت (با افزایش 300 تا 400 درصدی تعرفه­ها و هزینه­های وارداتی) حمایت می­شود. در همین حال عوامل اصلی هزینه­ای تولید فولاد شامل سرمایه­گذاری ثابت، سنگ آهن و سایر مواد اولیه و انرژی در مجموع به بهای پایین­تر از جهان در اختیار تولیدکنندگان فولاد قرار می­گیرد.

در طی 18 ماه گذشته (منتهی به شهریور ماه سال 1396) شاخص بهای عمومی کالاها و خدمات کمتر از 14 درصد، نرخ ارز (مبادله­ای یا آزاد) کمتر از 12 درصد، شاخص کل بهای تولیدکننده صنعتی 12 درصد، شاخص بهای تولیدکننده محصولات فلزی (صنایع پایین­دستی فولاد) کمتر از 11 درصد رشد دارد و در مقابل شاخص بهای تولیدکننده فلزات پایه 50.3 درصد، میانگین بهای داخلی ورق فولاد گرم شرکت فولاد مبارکه 73.9 درصد و میانگین بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم فقط 0.7 درصد افزایش یافت. در طی شهریور ماه سال 1395 تا 1396 در شرایطی که میانگین بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم 59 درصد بالا رفت، میانگین بهای واحد صادراتی این کالا منفی 39.6 درصد پایین آمد (جدول یک و نمودارهای بیست و دو و بیست و سه).

تعرفه واردات انواع ورق فولاد گرم از سال 1387 تا پایان سال 1393 چهار درصد بود که در فصل بهار سال 1394 با رشد 275 درصدی به 15 درصد افزایش یافت. از تیر ماه تا پایان سال 1394، تعرفه واردات ورق فولاد گرم برای ورق غیر ممزوج 10 درصد و ورق ممزوج 4 درصد بود. از ابتدای سال 1395 تعرفه واردات انواع ورق فولاد (اعم از سرد یا گرم و ممزوج یا غیر ممزوج) به 20 درصد افزایش یافت که تا کنون (مهر ماه سال 1396) نرخ تعرفه واردات در این سطح حفظ شده است. پرداخت مالیات ارزش افزوده بر روی ورق فولاد گرم وارداتی به میزان 9 درصد مجموع ارزش سیف واردات و حقوق و عوارض گمرکی، عوارض مضاعفی است که از واردات گرفته می­شود و در عمل نرخ تعرفه موثر واردات ورق فولاد گرم به 30.8 درصد ارزش سیف[25] بالغ می­شود. نرخ مالیات ارزش افزوده که از نیمه دوم سال 1387 اجرایی شد، 5.1 درصد از مجموع ارزش سیف کالا و حقوق گمرکی بود که در حال حاضر به 9 درصد افزایش یافته است. بنابراین تولیدکنندگان صنایع پایین­دستی نه تنها با افزایش 5 برابری تعرفه­های وارداتی که با افزایش بیش از 2 برابری مالیات ارزش افزوده[26] بر روی واردات نیز روبرو هستند.

حمایت بی­قاعده، نامتناسب و بی قید و شرط دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت[27] از تولیدکنندگان بزرگ فولاد داخلی با اعمال تعرفه­های وارداتی بسیار بالا از ابتدای سال 1394 و از سوی دیگر فقدان نظارت­های لازم و آزادی عمل کامل، در عمل موجب شد که آنها به سهولت بتوانند اقدام به صادرات زیر قیمت­های داخلی و جهانی کنند و از سوی دیگر در جهت جبران زیان حاصله ناشی از صادرات، در جهت افزایش بی­رویه قیمت­های فروش داخلی گام بردارند. وزارت صنعت، معدن و تجارت با افزایش ناگهانی چند برابری تعرفه­های واردات ورق فولاد گرم بستر و زمینه لازم جهت وقوع تخلفات صادراتی در تولیدکنندگان فولاد داخلی و از سوی دیگر احجاف به صنایع پایین­دستی و اعمال تضییقات و گران­فروشی به آنها را فراهم ساخت. در مجموع اقدامات مشترک و هماهنگ دولت و تولیدکنندگان بزرگ فولاد نتایج زیر را به همراه داشته است.

(1) بهای نامتعارف و بالای مواد اولیه (ورق فولاد گرم) در نتیجه گران شدن محصولات و کالاهای تولیدی نهایی که ده­ها شاخه تولیدی و صنعتی کشور را در بر می­گیرد، را به دنبال دارد. بنابراین به تبع افزایش قیمت­های فروش، کاهش مصرف داخلی و تشدید و تداوم رکود در بخش­های اقتصادی، صنعتی و مصرفی مرتبط با مصرف فولاد به خصوص ورق فولاد گرم به وقوع می­پیوندد. نظر به وسعت و گستره مصرف و کاربرد آهن و فولاد در بخش­های مختلف اقتصادی عمرانی، ساختمانی، صنعتی، کشاورزی و حتی خدماتی، اثرات بهای بالا و افزایش شدید و بدون تناسب آن بر روی کل فعالیت­های اقتصادی کشور کاملاً محسوس و قابل ملاحظه است.

(2) تنزل شدید میزان فعالیت و در نتیجه کاهش اشتغال و درآمد اقتصادی در صنایع پایین­دستی فولاد و بخش­های مرتبط با مصرف فولاد و محصولات فولادی. با وجود این که در دو دهه اخیر بخش غالب حمایت­ها و منابع مالی در جهت توسعه صنایع بالادستی تولید فولاد صرف شده است، در مجموع حدود 80 هزار نفر در کل کارگاه­های بزرگ[28] تولید آهن و فولاد[29] شاغل هستند و در مقابل اشتغال واحدهای صنعتی و تولیدی صنایع فلزی[30] بالغ بر 400 هزار نفر می­باشد.  با در نظر گرفتن صنایع ساخت ماشین­آلات و تجهیزات و دیگر بخش­های صنعتی مرتبط، در حدود یک میلیون نفر در کارگاه­ها و صنایع پایین­دستی فلزی شاغل هستند. بنابراین کاهش میزان فروش و توان اقتصادی صنایع فلزی پایین­دستی اثرات مستقیم و قابل ملاحظه­ای بر روی کاهش درآمد و اشتغال صنعتی و تشدید رکود اقتصادی کشور دارد.

(3) افزایش نامتعارف قیمت تمام­شده و بهای فروش تولیدات صنایع فلزی داخلی (و همچنین دیگر بخش­های تولیدی وابسته) و در نتیجه کاهش قدرت رقابت آنها در بازارهای داخلی در برابر کالاهای وارداتی و به خصوص اقلام ارزان­قیمت ساخت چین

(4) سیاست­ها و اقدامات دولت در خصوص حمایت بی قید و شرط از واحدهای تولیدکننده آهن و فولاد و آزادی بی­قید و شرط آنها که به افزایش شدید بهای مواد اولیه (ورق فولاد گرم) منجر شده است، موجب شد که بخش مهمی از این واحدها دچار کاهش فعالیت و زیان­دهی و به تبع آن معضلات و مشکلات معوقات بانکی، مالیاتی، بیمه تامین اجتماعی، حقوق و دستمزد و اشخاص شوند. با وجود این که سیاست­ها و اقدامات دولت­ها مسبب اصلی ایجاد وضعیت کنونی است، اما به جای اصلاح شرایط نابسامان کنونی، دستگاه­های دولتی (بانک­ها، دارایی و تامین اجتماعی) اقدام به ممنوع­الخروج کردن، ممنوع­المعامله کردن، بازداشت و توقیف اموال، بستن حساب­های بانکی واحدها و شخصی مدیران می­کنند. به عبارتی بخش خصوصی و مردم نه تنها باید تاوان سیاست­ها و اقدامات پراشتباه مخل فعالیت و کسب و کار دولت را بدهد که از سوی دیگر به جهت اقدامات آنها مجازات نیز باید شود. با وجود هزینه­های تولید پایین و تزریق رانت منابع و انرژی به صنایع فولاد، مدیریت ضعیف و ناکارآمد این صنایع شرایطی را رقم زده است که علاوه بر رانت منابع، رانت بازارهای بسته و انحصاری با وضع سنگین­ترین عوارض و حقوق گمرکی در سطح جهان لازم است تا فعالیت اقتصادی آنها را توجیه کند و در این میان صنایع پایین­دستی باید همه کاستی­ها و نقائص وضعیت نابسامان موجود را جبران کند.

نرخ‌­های تعرفه واردات فلزات و مواد معدنی و ورق فولاد گرم[31] در ایران و کشورهای جهان

بر اساس داده­‌های سازمان تجارت جهانی و همچنین کشورها، میانگین نرخ‌­های تعرفه واردات فلزات و مواد معدنی در سطح جهان (شامل 55 کشور و 28 کشور عضو اتحادیه اروپا) 4.6 درصد است. در بین این 83 کشور فقط 5 کشورالجزایر، بنگلادش، نیجریه، پاکستان و اردن دارای میانگین نرخ تعرفه واردات فلزات و مواد معدنی بین 10 تا 16 درصد، 23 کشور دارای میانگین نرخ تعرفه واردات بین 5 تا 10 درصد و 55 کشور دارای میانگین نرخ تعرفه واردات زیر 5 درصد هستند. میانگین نرخ تعرفه واردات برای اتحادیه اروپا و کشورهای آمریکا و ژاپن، به ترتیب 2، 1.8 و 1 درصد است (شکل یک و نمودار بیست و چهار).

بررسی میانگین نرخ تعرفه واردات انواع ورق فولاد گرم (کدهای 6 رقمی زیر مجموعه کد تعرفه 7208) در سطح جهان (شامل 61 کشور جهان و 27 کشور عضو اتحادیه اروپا) نشان می­دهد که میانگین نرخ تعرفه واردات  این کالا در این 88 کشور 3.6 درصد می­باشد. ایران با نرخ تعرفه واردات 20 درصد که با مالیات ارزش افزوده به 31 درصد بالغ می­گردد، دارای بالاترین میزان نرخ تعرفه واردات ورق فولاد گرم در سطح جهان، با فاصله زیادی نسبت به سایر کشورها است. پس از ایران کشورهای پاکستان، اندونزی، مالزی، مکزیک و الجزایر از میانگین نرخ تعرفه واردات 15 درصد برخوردار هستند. در سطح جهان 13 کشور دارای میانگین نرخ تعرفه واردات ورق فولاد گرم بالاتر از 5 و کمتر از 12 درصد، 21 کشور دارای میانگین نرخ تعرفه واردات کمتر از 5 درصد و 48 کشور دارای میانگین نرخ تعرفه واردات صفر می­باشند (نمودار بیست و پنج).

در سطح منطقه پس از ایران با میانگین نرخ تعرفه واردات ورق فولاد گرم به میزان 20 درصد، پاکستان و ترکیه با به ترتیب نرخ­های تعرفه 15.5 و 9.1 درصد قرار دارند. نرخ تعرفه واردات ورق فولاد گرم در کشورهای بحرین، مصر، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، تاجیکستان، امارات متحده عربی، یمن، قزاقستان و روسیه 5 درصد می­باشد و در دیگر کشورهای منطقه این نرخ صفر است (نمودار بیست و شش).

برخی از کشورها مانند برزیل، چک، بنگلادش، چین، ترکیه و روسیه دارای مقادیر متفاوت نرخ تعرفه برای واردات انواع ورق فولاد گرم (کدهای 6 رقمی) هستند (نمودار بیست و هفت). در کشور چین نرخ تعرفه واردات برای کد 720839 سه درصد، کدهای 720810، 720825، 720826، 720827، 720837 و 720838 پنج درصد و برای کد 720836 و کدهای 720840 و ردیف­های بالاتر شش درصد می­باشد (نمودار بیست و هشت). در کشور ترکیه نرخ تعرفه واردات برای کدهای 720837، 720838 و 720839 بین 5 تا 9 درصد، کدهای 720810 و 720840 سیزده درصد و سایر کدهای تعرفه نه درصد است (نمودار بیست و نه).

  جمع‌­بندی و نتیجه‌­گیری

مقام معظم رهبری در 29 بهمن ماه 1392 فرامین و سیاست­های اقتصاد مقاومتی را ابلاغ فرمودند. هدف این سیاست­ها تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی با رویکردی جهادی، انعطاف­پذیر، فرصت­ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا بود. در فرامین اقتصاد مقاومتی بر لزوم تأمین شرایط و فعال‌سازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاری‌های جمعی تصریح شد و در همین حال بر ارتقاء درآمد و نقش طبقات کم‌درآمد و متوسط بر تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویتِ رقابت‌پذیری اقتصاد و سهم‌بری عادلانه عوامل در زنجیره‌ تولید تا مصرف متناسب با نقش آنها در ایجاد ارزش، به ویژه با افزایش سهم سرمایه انسانی تاکید خاص گردید. تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهره‌وری، کارآفرینی، سرمایه­گذاری و اشتغال مولد به همراه شفاف و روان­سازی نظام توزیع و قیمت‌گذاری از دیگر بندهای مهم و کلیدی اقتصاد مقاومتی محسوب می­شود.

پس از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی، مقام معظم رهبری در سال 1395، طی بیانات مشروحی با عنایت به موضوع پشتیبانی از تولید داخلی و به خصوص صنایع کوچک و متوسط، در راستای تداوم اقتصاد مقاومتی ده اقدام اساسی برای نجات اقتصاد کشور را اعلام فرمودند. بر این اساس با صراحت زنده کردن تولید داخلی و نگاه ویژه به صنایع متوسط و کوچک از دولت مطالبه شده است (آن چیزی که در متن جامعه اشتغال و تحرک ایجاد می­کند، طبقات پایین را بهره­مند می­کند، همین صنایع کوچک و متوسط است، اینها را تقویت کنند و پیش ببرند، مقام معظم رهبری).

مطالعات انجام شده به وضوح نشان می­دهد که در اغلب حوزه­های فعالیت بخش بسیار مهم و کلیدی زنجیره صنایع فولاد فرامین مقام معظم رهبری از طرف دستگاه­ها و مسئولین ذیربط رعایت نشده است. آن چه در عمل اتفاق افتاده افزایش صادرات به بهای زیر قیمت­های جهانی و به خصوص داخلی و از سوی دیگر اعمال تضییقات و اجبار تولیدکنندگان صنایع داخلی پایین­دستی (با وضع عوارض و حقوق گمرکی بسیار بالا و ناعادلانه) به تامین مواد اولیه مورد نیاز از تولیدکنندگان فولاد کشور به گران­ترین قیمت ممکن بوده است. در نتیجه نه تنها از صادرات مواد اولیه مورد نیاز صنایع داخلی نتیجه­ای حاصل صنعت فولاد نشد که با توجه به دامپینگ (فروش زیر قیمت) قیمت­های صادراتی، بازار صادراتی مهم اتحادیه اروپا نیز (نظر به محکومیت شرکت فولاد مبارکه به انجام دامپینگ و اعمال عوارض تنبیهی بر روی واردات از ایران) از دسترس ایران خارج گردید.

در سطح اقتصاد داخلی افزایش 74 درصدی بهای مواد اولیه مورد نیاز بخش­های صنعتی پایین­دستی و مصرفی نه تنها به تشدید و تعمیق رکود و کاهش فعالیت و اشتغال در سطح واحدهای صنعتی کوچک و متوسط و کارگاه­های خرد انجامید که با ایجاد زیان و خسارت موجبات تعطیلی و کاهش فعالیت و میزان اشتغال بسیاری از آنها را فراهم ساخت. همچنین نظر به افزایش بهای نهایی بسیاری از مواد مصرفی صنایع و بخش­های اقتصادی دیگر مانند ساختمان، بر روی تداوم رکود در آنها تاثیرگذار بوده است.

وزارت صنعت، معدن و تجارت از روند ارزان­فروشی صادراتی و گران­فروشی داخلی در بالاترین حد ممکن پشتیبانی و حمایت داشته است. صنایع مادر و بالادستی از این رو در توسعه اقتصادی کشورها اهمیت دارند که تامین­کننده مواد خام و اولیه مورد نیاز صنایع پایین­دستی اشتغالزا و با ارزش افزوده بالا و دیگر بخش­های اقتصادی هستند. با این وجود سیاست­گذاری­ها و اقدامات وزارت صنعت، معدن و تجارت و بطور کلی دولت در جهت پشتیبانی بی قید و شرط از صادرات مواد خام و در مقابل واردات کالاهای ساخته شده و نهایی و از سوی دیگر تشدید رکود و تضعیف صنایع پایین­دستی و خلق معضلات و مشکلات متعدد و متنوع برای آنها عمل کرده است. صادرات ورق فولاد گرم به بهای پایین و از سوی دیگر فروش داخلی آن به بهای بالا، به معنای اعطای یارانه به تولیدکنندگان خارجی از محل اخذ مالیات از تولیدکنندگان داخلی می­باشد که در نتیجه ضمن تشدید رکود در صنایع پایین­دستی امکان صادرات کالاهای تولیدی و نهایی، به خصوص به کشورهای همسایه از بین می­رود. این موضوع خلاف سیاست­های صادراتی کشورهای دیگر است که با اعطای یارانه و پشتیبانی­های لازم از صادرات کالاهای نهایی (با ایجاد اشتغال و ارزش افزوده) حمایت می­کنند.

  در پایان این بخش از گزارش فولاد ایران، پیشنهاد می‌شود مراجع ذیربط در خصوص موارد ذیل تحقیقات و بررسی­‌های لازم انجام دهند و با توجه به نتایج حاصله، تدابیر و اقدامات مقتضی در خصوص مقابله و جلوگیری از وقوع مجدد آنها اتخاذ شود.

(1) ارزان­فروشی صادراتی انواع ورق­ فولاد گرم در سطح جهان و به خصوص به کشورهای اروپایی و محکومیت ایران در دامپینگ صادرات فولاد به اتحادیه اروپا و از دست دادن این بازار مهم

(2) گران­فروشی انواع ورق فولاد گرم به صنایع پایین­دستی داخلی که در جهت جبران زیان ناشی از ارزان­فروشی صادراتی صورت گرفت. در این راستا ضرورت دارد که چگونگی و دلایل حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت با افزایش تعرفه وارداتی به میزان 20 درصد، روشن و مشخص شود.

(3) اظهار بهای فروش صادراتی خلاف واقع و به مراتب بیش از بهای واقعی و در نتیجه فریب مسئولین کشور در خصوص اغراق در توانایی­ها و منافع حاصل از صادرات فولاد خام و همچنین امکان استفاده از معافیت­های مالیاتی و سایر موارد

(4) صادرات وسیع انواع ورق­ فولاد گرم مورد نیاز صنایع داخلی و استفاده از تعرفه­های گمرکی خلاف واقع در جهت کتمان واقعیت

(5) تعیین ابعاد و جوانب تشدید رکود در صنایع پایین­دستی و بخش­های مصرف­کننده فولاد و اثرات اقتصادی حاصله

(6) برآورد خسارات و زیان­های وارده به صنایع پایین­دستی فولاد و اتخاذ اقدامات لازم در خصوص جبران آنها

نمودار 1- حجم صادرات ماهانه ورق فولاد گرم ایران به کل جهان و اتحادیه اروپا (هزار تن)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

نمودار 2- ارزش صادرات ماهانه ورق فولاد گرم ایران به کل جهان و اتحادیه اروپا (میلیون دلار)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

نمودار 3- حجم صادرات ماهانه ورق فولاد گرم ایران به کل جهان و اتحادیه اروپا (هزار تن)

مرجع داده­‌ها: گمرک ایران

نمودار 4- سهم صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا از کل صادرات (درصد)

مرجع داده‌­ها: گمرک ایران

نمودار 5- حجم صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا (متوسط ماهانه ، هزار تن)

مرجع داده­‌ها: یوروفر

 نمودار 6- حجم صادرات ماهانه ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا (هزار تن)

مرجع داده‌­ها: یوروفر

نمودار 7- سهم صادرات ورق فولاد گرم ایران از بازار وارداتی اتحادیه اروپا (درصد)

مرجع داده­‌ها: یوروفر

نمودار 8- میانگین ماهانه صادرات ورق فولاد گرم کشورهای صادرکننده به اتحادیه اروپا (هزار تن)

مرجع داده‌­ها: یوروفر

نمودار 9- سهم کشورهای صادرکننده از بازار ورق فولاد گرم وارداتی اتحادیه اروپا (درصد)

مرجع داده­‌ها: یوروفر

نمودار 10- رشد صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا در هفت­ماهه سال 2017 و سال 2016 نسبت به سال 2015 میلادی (درصد)

مرجع داده‌­ها: یوروفر

نمودار 11- حجم صادرات ورق فولاد گرم ایران و ترکیه به اتحادیه اروپا (متوسط ماهانه ، هزار تن)

مرجع داده‌­ها: یوروفر

نمودار 12- بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا در مقایسه با بهای واحد صادراتی سیف ینادر جنوب اروپا (دلار بر تن)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی، گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا و متال بولتن

نمودار 13- نسبت بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا به بهای تحویل بنادر جنوب اروپا (درصد)

مرجع داده­ها: سازمان تجارت جهانی، گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا و متال بولتن

نمودار 14- بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا بر اساس اظهار در گمرکهای ایران، گمرک­های کشورهای واردکننده (اتحادیه اروپا) و تحویل در بنادر جنوب اروپا (دلار بر تن)

مرجع داده‌­ها: گمرک ایران، سازمان تجارت جهانی، گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا و متال بولتن

نمودار 15- بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا بر اساس اظهار در گمرک­های کشورهای واردکننده و تحویل در بنادر جنوب و شمال اروپا (دلار بر تن)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی، گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا، پلاتز و متال بولتن

نمودار 16- بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به ایتالیا (دلار بر تن)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

 نمودار 17- بهای واحد صادراتی ورق فولاد گرم ایران به ایتالیا (تومان بر کیلوگرم)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

نمودار 18- بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم (سلف ، ریال بر کیلوگرم)

مرجع داده­‌ها: سازمان بورس کالا

نمودار 19- بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم در مقایسه با بهای صادراتی به اتحادیه اروپا (ریال بر کیلوگرم)

مرجع داده‌­ها: سازمان بورس کالا، سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

نمودار 20- تفاوت بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم در مقایسه با بهای صادراتی به اتحادیه اروپا (ریال بر کیلوگرم)

مرجع داده­‌ها: سازمان بورس کالا، سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

 نمودار 21- نسبت بهای فروش داخلی ورق فولاد گرم به بهای صادراتی به اتحادیه اروپا (درصد)

مرجع داده‌­ها: سازمان بورس کالا، سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورهای واردکننده در اتحادیه اروپا

نمودار 22- میزان افزایش بهای ورق فولاد گرم تولید داخل (فولاد مبارکه) در مقایسه با دیگر شاخص­های قیمت در شهریور ماه سال 1396 نسبت به ماه مشابه در سال 1395 (درصد)

مرجع داده­‌ها: به توضیحات جدول یک مراجعه شود.

نمودار 23- میزان افزایش بهای ورق فولاد گرم تولید داخل (فولاد مبارکه) در مقایسه با دیگر شاخص­های قیمت در شهریور ماه سال 1396 نسبت به فروردین ماه سال 1395 (درصد)

مرجع داده­‌ها: به توضیحات جدول یک مراجعه شود.

شکل 1-  نقشه جهانی میانگین تعرفه واردات فلزات و مواد معدنی (درصد)

مرجع داده­‌ها: سازمان تجارت جهانی (نظر به عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی شامل ایران نیست)

نمودار 24- میانگین تعرفه واردات فلزات و مواد معدنی به 55 کشور جهان و اتحادیه اروپا (درصد)

مرجع داده‌­ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورها

نمودار 25- میانگین تعرفه واردات ورق فولاد گرم به ایران، 61 کشور جهان و اتحادیه اروپا (درصد)

مرجع داده­‌ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورها

نمودار 26- میانگین تعرفه واردات ورق فولاد گرم به ایران و کشورهای منطقه (درصد)

مرجع داده­‌ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورها

نمودار 27- محدوده تعرفه واردات انواع ورق فولاد گرم در کشورها (درصد)

مرجع داده­‌ها: سازمان تجارت جهانی و گمرکات کشورها

نمودار 28- محدوده تعرفه واردات انواع ورق فولاد گرم در کشور چین (درصد)

مرجع داده­‌ها: گمرک کشور چین

نمودار 29- محدوده تعرفه واردات انواع ورق فولاد گرم در کشور ترکیه (درصد)

مرجع داده­‌ها: گمرک کشور چین

[1]  کلیه کدهای تعرفه 6 رقمی زیر مجموعه کد تعرفه 7208

[2]  برابر با 11 دی ماه 1393 لغایت 11دی ماه 1394 و به همین ترتیب برای سال­های دیگر عمل می­شود.

[3]  مجموع صادرات چهارماهه اول سال 2017میلادی برابر 15 هزار تن بود.

[4]  Eurofer (The European Steel Association)

[5]  Hot Rolled Wide Strip

[6]  Metal Bulletin

[7]  Platts

[8]  بر اساس داده­های تجاری کشور ایتالیا

[9]  بهای نرخ تبدیل ارز بازار آزاد

[10]  نظر به این که بر اساس آمار گمرک ایران کل صادرات ورق فولاد گرم ایران در نه­ماهه آذر ماه سال 1395 تا مرداد ماه سال 1396 کمتر از یک-سوم میانگین ماهانه فصل بهار سال 1395 است، بنابراین حجم اندک صادرات در طی ده ماه اخیر به مفهوم توقف صادرات می­باشد. در شرایطی که در فصل بهار سال 1395 بیش از 300 هزار تن ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا صادر گردید، صادرات این کالا در فصل بهار سال 1396 صفر شد.

[11]  Dumping

[12]  Case AD635 – Hot-rolled flat products (of iron, non-alloy or other alloy steel)(certain)

[13]  European Commission

[14]  Anti-Dumping

[15]  EUROPEAN COMMISSION, PROCEDURES RELATING TO THE IMPLEMENTATION OF THE COMMON COMMERCIAL POLICY

Notice of initiation of an anti-dumping proceeding concerning imports of certain hot-rolled flat products of iron, non-alloy or other alloy steel originating in Brazil, Iran, Russia, Serbia and Ukraine (2016/C 246/08)

[16]  Dumping Margin and Anti-Dumping Duty Rate

[17]  MIP (Minimum Import Price)

[18]  COMMISSION IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2017/1795 dated of 5 October 2017

Imposing a definitive anti-dumping duty on imports of certain hot-rolled flat products of iron, non-alloy or other alloy steel originating in Brazil, Iran, Russia and Ukraine and terminating the investigation on imports of certain hot-rolled flat products of iron, non-alloy or other alloy steel originating in Serbia

[19]  منتشر شده در روزنامه رسمی اتحادیه اروپا

[20]  Anti-Dumping Duty

[21]  Mobarakeh Steel Company, Mobarakeh, Esfahan, Iran

[22]  Tara Steel Trading GmbH, Dusseldorf, Germany

[23]  Definitive duty rate – euro per tonne net

[24]  بهای ورق فولاد گرم بر اساس بهای سلف عرضه در بورس کالا به اضافه 3.5 درصد هزینه­های خرید مدت­دار محاسبه شده است. عرضه­کننده انحصاری ورق فولاد گرم شرکت فولاد مبارکه می­یاشد. البته اخذ مالیات ارزش افزوده که در اصل مالیات مصرف است، از مواد اولیه در بورس کالا صورت می­گیرد.

[25]  مالیات ارزش افزوده بر مجموع بهای سیف کالا و حقوق و عوارض گمرکی اعمال می­شود، بنا بر این 9 درصد شامل 20 درصد تعرفه واردات نیز می­شود که در عمل تاثیر آن بر ارزش سیف ورق فولاد گرم وارداتی را به 10.8 درصد می­رساند. اخذ مالیات ارزش افزوده که در اصل مالیات بر مصرف است، از واردات مواد اولیه به نوعی عوارض گمرکی محسوب می­شود.

[26]  نظر به این که مالیات ارزش افزوده از مجموع بهای سیف کالا و حقوق و عوارض گمرکی اخذ می­شود، بنابر این با در نظر داشتن افزایش عوارض و حقوق گمرکی از 4 به 20 درصد، بنابراین مالیات ارزش افزوده در عمل از 5.3 ارزش سیف ورق فولاد گرم وارداتی به 10.8 درصد آن افزایش یافته است.

[27]  حمایت بی قید و شرط دولت از ینگاه­های تحت مالکیت/مدیریت مستقیم و غیر مستقیم آن، مسبوق به سابقه در نزدیک به سه دهه است. هر چند که در همه اقتصادهای جهان هدف از توسعه صنایع مادر و بالادستی، پشتیبانی از صنایع و بخش­های پایین­دستی (ایجادکننده ارزش افزوده و اشتغال) می­باشد، اما در ایران این قاعده توسعه صنعتی زیر پا گذاشته شده و نظر به این که همه انرژی و تلاش دولت­ها صرف حمایت از صنایع بالادستی می­شود، در عمل این صنایع خود به عامل ضد توسعه و ضد اشتغال و تضعیف­کننده و تحلیل­برنده در اقتصاد کشور تبدیل شده­اند. دولت­ها که باید به وظایف حاکمیتی بپردازند، سخت درگیر بنگاه­داری هستند. خصوصی­سازی­های سطحی، بی­قاعده و بی­برنامه ضمن آن که در ماهیت موضوع (بنگاه­داری و دخالت دولت در اداره امور بنگاه­های بزرگ) تغییری ایجاد نکرد، موجب شد که بنگاه­های بزرگ شبه­دولتی از هر گونه نظارت استنکاف کرده و به اسم خصوصی بودن (ضمن آن که از هر گونه امتیاز، حمایت و رانت دولت­ها برخوردار هستند) خود را در انجام هر اقدامی ولو بر خلاف منافع ملی و به ضرر اقتصاد کشور مجاز بدانند. شرکت فولاد مبارکه مثالی عینی از حمایت بی قید و شرط دولت از بنگاه­های شبه­دولتی و از سوی دیگر آزادی عمل کامل و فعالیت بدون نظارت است.

[28]  با تعداد کارکنان بالای 100 نفر. نظر به مقیاس بزرگ واحدهای تولیدکننده فولاد، بخش مهمی از این اشتغال مربوط به واحدهای کوچک و متوسط است.

[29]  تعداد کارکنان شرکت فولاد مبارکه که موضوع بحث این گزارش است در حدود 15 هزار نفر می­باشد.

[30]  فقط در بر گیرنده تولید محصولات فلزی می­باشد و شامل ساخت ماشین­آلات و تجهیزات و سایر صنایع وابسته نمی­شود.

[31]  MFN Applied Tariff