سلیمان توکلی- کارشناس حوزه بانکی| متأسفانه برخی یاد گرفته‌اند که نسبت به گرانی اجناس واکنش نشان دهند و با افزایش میزان تقاضا در این بازارها عملاً هیزم در آتش این گرانی‌ها بی اندازند؛ شبکه بانکی تلاش خود را برای جذب سپرده‌های مردمی داشته و از ابتدای انقلاب نیز پشت نظام حرکت کرده و در بسیاری از طرح‌های کلان کشور مانند احداث نیروگاه، تونل، سد، خط راه‌آهن، پتروشیمی و … اگر نظام بانکی در جایگاه نخست نبوده حداقل دومین پشتیبان مالی پروژه‌های عظیم کشور بوده است.
نظام بانکی بزرگترین طلبکار دولتی و اگر منابع بانکی از سوی دولت تسویه می‌شد، بسیاری از مشکلات برطرف می‌شد؛ اما اکنون چه اتفاقی افتاده که شبکه بانکی مورد هجمه قرارگرفته و این نظام را ناکارآمد جلوه می‌دهند، اگر منابع بانکی به شبکه بانکی بازگردد بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود.
در حوزه حرکت بانکها به سمت بنگاه‌داری هم باید به این نکته اشاره داشت که این تحرک، از سر اجبار و به دلیل وضعیت اقتصادی کشور بوده که بانکها را مجبور به بنگاه‌داری کرده است؛ کما اینکه دولت به‌صراحت اعلام کرده دیگر بانکها به مقوله بنگاه‌داری وارد نشوند ولی فشار دولت در این شرایط چندان منطقی نبوده زیرا بانکها مقصر بنگاه‌داری نیستند و این شرایط اقتصاد کلان کشور بوده که باعث شده بانکها به سمت بنگاه‌داری حرکت کنند.
اشتغالزایی با بانکداری بدون ربا
در بررسی مشکلات و چالش‌های شبکه بانکی باید نگاهی هم به حوزه تولید داشت. برای رشد اشتغالزایی جامعه راهکاری به‌جز حرکت در مسیر بانکداری بدون ربا نداریم.
تا زمانی که منابع بانکی بدون دریافت سودهای کلان به شبکه تولید اختصاص داده نشود نمی‌توان اطمینانی از رشد تولید و اشتغالزایی در کشور داشت. اما نباید فراموش کرد فرهنگ دریافت سود سپرده در کشور طی سال‌های گذشته تقویت‌شده و مردم تنها درازای پرداخت سودهای بالا اقدام به سپرده‌گذاری در بانکها می‌کنند؛ از طرف دیگر بانکها نیز در دریافت سودهای سپرده بانکی با دیگر بانکها رقابت می‌کنند اما این رقابت منجر به تولید و اشتغالزایی نشده و تمام سپرده‌گذارها درصدد دریافت کارمزد هستند.
متأسفانه تا زمانی که مردم با نگاه انتفاعی به منابع مالی نگاه می‌کنند، دستگاه‌هایی نظیر قرض‌الحسنه چندان کارایی در کشور نخواهد داشت زیرا مردم سپرده‌ای برای درآمدزایی این سیستم واگذار نمی‌کنند.
اهمیت فرهنگ قرض الحسنه
در کتاب مبین قرآن به‌صراحت اعلام‌شده که فرهنگ قرض‌الحسنه و قرض دادن حسنات فراوانی را داشته اما متأسفانه تبلیغات و اطلاع‌رسانی در امر قرض‌الحسنه بین بانکها به امری فراموش‌شده تبدیل‌شده و بانکها تبلیغات مؤثر و مناسبی به نسبت سال‌های گذشته در دستور کار ندارند که درنتیجه منابع مردمی در بخش قرض‌الحسنه با افت محسوسی مواجه شده است. همین ضعف نظام بانکی در جذب سپرده‌ها در بخش قرض‌الحسنه باعث شده تا این منابع در شبکه خانگی به گردش درآید و این جابه‌جایی در تغییر محل سپرده‌گذاری به خاطر کاهش اعتماد مردمی به سیستم بانکی است.بنابراین باید با بازگرداندن اعتماد و اطمینان مشتریان به‌نظام بانکی و بافرهنگ سازی صحیح، روند سپرده‌گذاری در امر قرض‌الحسنه را باید به نفع سیستم بانکی کشور تقویت کرد.
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که فرهنگ قرض‌الحسنه در دین اسلام به دنبال حفظ عزت انسانی بوده و لذا حفظ کرامت برادرانه در راستای ایجاد اشتغالزایی و رفع گره مشکلات مردمی برای حفظ آبروی مردمی در صدر اهداف قرض‌الحسنه بوده که متأسفانه وضعیت کنونی کشور درروند جذب سپرده در این بخش بسیار ضعیف است.
درگذشته چک، سفته و … برای مبادله کالایی بین مردم چندان رواج نداشت زیرا بر اساس حرمت‌های کاسبی که در بازار کشور وجود داشت، مردم سر وعده‌های خود باقی می‌ماندند و همین وعده‌ها، اعتبار یک بازرگان بود؛ اما امروز باوجود دریافت چک، سفته و ضمانت‌های معتبر متأسفانه بازهم مردم نمی‌توانند سر وعده خود باقی بمانند چراکه فرهنگ قرض‌الحسنه از بین مردم رخت بربسته و مسئولان متولی نتوانسته‌اند به وظیفه ذاتی خود عمل کنند.
باید مثالی ذکر شود، تبلیغات در بخش صدقه وجود داشته و گفته می‌شود که 70 نوع بلا را دفع کرده اما طبق احادیث معصومین اگر صدقه 8 حسن داشته باشد، قرض‌الحسنه بالای 18 حسن دارد؛ بااین‌حال به خاطر کم‌کاری‌ها تاکنون به این موضوع تکیه نشده است؛ نکته فراموش‌شده در امر قرض‌الحسنه آن است که این سنت ماندگار است یعنی اگر در فرهنگ قرض‌الحسنه، مبلغی در اختیار یک فرد قرار بگیرد، نتیجه آن ایجاد اشتغال پایدار شده و دریافت‌کننده تسهیلات نمی‌خواهد در تفکر بازپرداخت سود و اصل منابع باشد.
ریشه بی‌اعتمادی
عوامل تأثیرگذار بسیاری در بی اعتمادی عمومی در این بخش وجود دارد، بااین‌حال ایجاد تشکل‌های قرض‌الحسنه و سوءاستفاده برخی سودجویان از این صندوق‌ها که باعث ایجاد ذهنیت منفی در بین مشتریان بانکی شده را می‌توان از اهم این عوامل دانست؛ زیرا فساد ایجادشده و تعطیل شدن این صندوق‌ها ضربه مهلکی به صندوق‌های قرض‌الحسنه با کارکرد واقعی زده است.
اما از سوی دیگر بانک قرض‌الحسنه مهر ایران توانسته بافرهنگ سازی مناسب و اعتمادسازی صحیح، ذهنیت منفی را کاهش داده و اعتماد ازدست‌رفته به صندوق‌های قرض‌الحسنه را بار دیگر به خود جلب کند.
صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک در شهرستان یا بازار با اقبال بیشتری مواجه هستند و با وجود اینکه این صندوق‌ها حجم مالی بالایی ندارند اما افرادی که حامی این صندوق‌ها هستند دارای حرمت بالایی هستند که توانسته‌اند قدمت صندوق‌ها را حفظ کرده و از ضوابط صندوق‌های قرض‌الحسنه عدول نکرده‌اند اما در طرف مقابل افرادی وجود داشته‌اند که سپرده‌های مردمی در این نوع صندوق‌ها را به محیط‌های سرمایه‌گذاری دیگری انتقال داده‌اند.
باید اضافه کرد که اعتماد باید در بخش قرض‌الحسنه به شبکه بانکی بازگردد زیرا هم‌اکنون بسیاری از مشتریان بانکی تصور می‌کنند که بانکها چندانی فعالیتی در این امر ندارند؛ نباید فراموش کرد وام‌های بانکی در بحث ازدواج که تعداد آن از 100 هزار فقره نیز بالاتر رفته از محل منابع قرض‌الحسنه شبکه بانکی هزینه شده است.
از طرف دیگر، ذهنیت منفی دیگری در بین مشتریان شکل‌گرفته شبکه بانکی تسهیلات قرض‌الحسنه را بیشتر در بین شبکه بانکی داخلی هزینه می‌کنند اما بانکها باید بر اساس اعتمادسازی بین مشتریان، آمارهای منابع و مصارف خود را شفاف‌سازی کرده و میزان ارائه تسهیلات در قرض‌الحسنه را اعلام کنند؛ این تسهیلات تنها در بخش ازدواج هزینه نشده بلکه این وام‌ها در بخش تأمین جهیزیه، بیماری، تحصیل دانشجو، اشتغالزایی، تعاونی، بازسازی ساختمان و ازدواج تخصیص می‌شود که جزو فصول مختلف در امر قرض‌الحسنه به شمار می‌آیند.
