اتاق نمی تواند مانع صادرات بی کیفیت شود، این وظیفه دولت است/نگاهمان سنتی است و استراتژی مشخصی برای توسعه صادرات نداریم.
سال هاست که از صادرات غیر نفتی به عنوان جایگزینی برای نفت نام برده می شود اما در عمل هیچگاه این اتفاق رخ نداده و صادرات غیر نفتی با مشکلات عدیده ای روبرو است. با توجه به اهمیتی که صادرات غیر نفتی در رشد اقتصادی کشور دارد هنوز این امکان برای این بخش فراهم نشده که بتواند آن‌طورکه باید و شاید دراین زمینه نقش آفرینی کند. مشکلاتی همچون نرخ تسهیلات و تورم دو رقمی مانع اساسی برسر راه تولید صادرات محورایران است و این بخش از تولید که به صادرات و حضور در بازارهای بین المللی نیاز مبرم دارد اکنون با این مشکل مواجه است. در واقع بخش صادرات ایران با رقبایی که نه تورم دورقمی دارند و نه با مشکل عدم تامین سرمایه از سوی بانکها مواجه اند، باید رقابت کند. برای بررسی این موانع گفت وگویی با «امیر عابدی» نایب رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی انجام داده‌ایم که در ادامه می خوانید.
وضعیت بخش صادراتی ما چگونه است و در حال حاضر این بخش با چه مشکلاتی مواجه است؟
در حوزه صادرات یک دغدغه عمومی وجود دارد و آن هم نبود یک استراتژی مشخص ومدون برای توسعه صادرات است. در اصل نبود یک برنامه ریزی مشخص برای صادرات باعث شده تا در این حوزه باری به هر جهت حرکت کنیم و نتوانیم آنطور که باید وشاید در امر صادرات غیر نفتی و توسعه آن اقدام کنیم. در حال حاضر صادرکنندگان ما در شرایط نا برابر با رقبای خارجی در حال فعالیت هستند و با توجه به نبود این استراتژی مشخص برای توسعه صادرات،تمام تلاش خود را در این راستا به کار گرفته اند. نکته مهم این است که صادرات می تواند موتورمحرک تولید باشد و توجه به توسعه آن باعث رشد درآمدهای ارزی،ایجاد اشتغال،کاهش تورم و بسیاری دیگر از موارد شود. علاوه بر آن رشد صادرات به توسعه روابط بین المللی و شناخت جوامع دیگر از کشورما کمک شایانی خواهد کرد. من بر این باورم که ایران توانایی تامین بخشی از نیازهای منطقه را دارا است و با توجه به منابع خدادادی و سبقه طولانی و مثبت در امر تجارت می تواند بخش زیادی از بازارهای منطقه را در اختیار گیرد. اما متاسفانه آنچه که در اقتصاد ایران اتفاق افتاد و مانع رشد توسعه صادرات ایران شد نگاه سنتی به مقوله صادرات و بازارهای صادراتی بوده است. در واقع گرایش به بازار های سنتی در صادرات در منطقه باعث شده تا بخش صادراتی ما نتواند از پتانسیل موجود به خوبی استفاده کرده و در راه توسعه گام بردارد.
چه عواملی در بروز این مشکلات نقش داشته است؟
در این شرایط تصور کنید صادر کننده ای که در ایران به فعالیت مشغول است و با نرخ تسهیلات و تورم دو رقمی مواجه بوده و باید در زمان مقررهم به تعهدات صادراتی خود عمل کرده و سر وقت کالای مورد معامله را به خریدار تحویل دهد. مسلما در این وضعیت ادامه کار و فعالیت برای صادرکننده سخت و دشوار خواهد بود. علاوه بر این صادرکننده باید خود را به تکنولوژی روز دنیا مجهز کرده و همچنین باید برای حفظ وضعیت و جایگاه خود در بازارهای جهانی حضوری مستمر داشته باشد. در این شرایط بخشی از تکنولوژی موجود در ایران با تقاضای مشتری مطابقت نداشته و همین موضوع امکان حضور با کیفیت کالاهای داخلی را در بازارهای صادراتی سلب کرده است. این موضوعی است که خارج از اراده بخش خصوصی و خود صادر کننده است چراکه صادر کننده نمی تواند به تنهایی در جهت ارتقای سطح تکنولوژی خود و بروز رسانی آن اقدام کند بلکه این یک وظیفه حاکمیتی است و مسوولین ذیربط باید در این مورد تصمیم گرفته و اقدام کنند. مشکلات قانونی که در این میان مطرح است مانند قانون تجارت و کاهش نرخ رشد اشتغال در کنار رتبه پایین ایران در فضای کسب و کار از جمله مواردی است که قیمت تمام شده تولید کننده را افزایش داده و مانع از فعالیت راحت تولید کننده در زمینه صادرات می شود. اینها مواردی است که خارج از اراده بخش خصوصی است و باید نقش حاکمیتی را در آنها جستجو کرد.
تامین سرمایه در خصوص رشد و توسعه صادرات چه نقشی دارد؟
سرمایه در گردش نقش اساسی برای تولید صادرات محور دارد. وظیفه تامین این سرمایه به عهده صندوق ضمانت صادرات و بانک توسعه صادرات است اما متاسفانه تا کنون نه صندوق و نه بانک توسعه صادرات نتوانسته اند که این وظیفه را به خوبی انجام دهند به طوریکه بخش خصوصی هنوزبا مشکلات تامین سرمایه دست و پنجه نرم می کنند. سرریز تسهیلات بانکها بیشتر به سمت شرکت های بزرگ بوده و کمتر به صادر کنندگانی که با ریسک وارد بازار شده و به فعالیت مشغولند توجه شده است. این را در نظر بگیرید که بخش صادراتی ما باید با رقبایی که نرخ سود تسهیلات یک رقمی و تورم پایین و در کل هزینه های کمتر تولید نسبت به ما مواجه اند رقابت کند.
اخیرا شاهد هستیم که صادرات کالاهای بی کیفیت به بازارهای همیشگی مانند عراق و افغانستان فزونی یافته به طوریکه میزان کالاهای مرجوعی از این بازارها زیاد شده است. به نظر شما چرا این اتفاق رخ داده است؟
نظام حمل و نقل نامناسب ،سیستم توزیع و بازاریابی سنتی که همواره گران و پر هزینه است به همراه نرخ بالای تسهیلات بانکی باعث شده تا تولیدات داخلی غیر رقابتی شوند. این موارد از جمله اقداماتی است که باید توسط دولت هماهنگ و برنامه ریزی شود. بیشتر صادرکنندگان برای کیفیت محصولات صادراتی اهمیت فراوانی قایل هستند اما این موارد و مشکلاتی که ذکر شد باعث می شود عده ای قلیل از صادرکنندگان اقدام به صدور کالاهای بی کیفیت کنند که باید حساب این گروه را از صادرکنندگان خوشنام و شناسنامه دار جدا کرد و این موضوع را به تمام بدنه صادراتی کشور تعمیم نداد. صادر کنندگان برای اینکه قیمت تمام شده را کاهش دهند مجبور به حفظ کیفیت هستند چرا که کاهش کیفیت مساوی است با از دست دادن بازارهای صادراتی و تولید کننده ای که بازار خود را از دست بدهد با مشکلاتی چون عدم بازگشت سرمایه مواجه خواهد شد بنابراین می توان گفت که حفظ کیفیت هزینه های تولید را کاهش داده و یا حد اقل ثابت نگه می دارد.
اما این اتفاق باعث می شود صادر کنندگان خوشنام که شناسنامه دار هم فعالیت می کنند با ضرر مواجه شوند.
اعتقاد ما در اتاق بر این است که بازارهای منطقه ای مناسب است و باید رشد و توسعه پیدا کند. اما حضور ما در این بازار ها نیاز به بازخوانی مجدد دارد. دولت با نگاه ویژه به صادرات باید از این بخش حمایت کرده و موجبات حضور قدرتمند تر ما در بازارهای منطقه ای را فراهم کند. در شرایطی که با استانداردهای بین المللی فاصله داریم و مبادله پول در ایران گران است صادرات از مرز فعالیت های کم ریسک عبور کرده و وارد فضای فعالیت های پر ریسک شده است در این شرایط بیمه های صادراتی نقش مهمی دارند و علاوه بر آن همانطور که قبلا هم اشاره شد صندوق ضمانت صادرات و بانک توسعه صادرات باید وارد عمل شده و به وظایف خود پر رنگ تر عمل کنند. اگر در یکی دو مورد در حوزه صادرات بد اخلاقی هایی اتفاق افتاد نباید به کل صادرکنندگان تعمیم داد. صادر کنندگان به تنهایی فعالیت می کنند و کالای خود را به هر شکل ممکن به بازار می رسانند . این در حالیست که زیر ساخت های حمل و نقل ما با مشکل مواجه است و مشکلات حمل و نقل امکان رقابت را از ما گرفته است. در واقع انحصاری که در واردات خودرو های سنگین حمل و نقل وجود دارد مانع شده تا صادر کنندگان با فراغ بال به فعالیت ادامه دهند. این انحصار باید بازنگری شده و امکان واردات خودرو های سنگین حمل و نقل برای شرکت های صادراتی فراهم شود.
اتاق بازرگانی در این میان چه نقشی داشته و چگونه با این موضوع برخورد کرده است؟
اتاق بازرگانی نماینده بخش خصوصی است و در حوزه تصمیم سازی حضور و فعالیت دارد اما در زمینه تصمیم گیری دخالتی ندارد. درست است که اتاق مشاور سه قوه است اما تصمیم گیری در این حوزه برعهده دولت است و دولت باید با بد اخلاقی های موجود در اقتصاد و تجارت کشور برخورد کند. در اصل اتاق نمی تواند از صدور کالاهای بی کیفیت جلوگیری کند بلکه این وظیفه سازمان های متولی مانند گمرک و سازمان استاندارد است.همچنین نبود قوانین شفاف و بازدارنده لازم نیزمانع آن شده تا آنطور که باید و شاید جلوی این گونه بد اخلاقی ها در حوزه صادرات را گرفت. البته در نهایت خود صادرکننده نیز باید به این توجه کند که حفظ خود در بازار را به سود آنی و زود گذر ترجیح داده و آن را در اولویت بداند .
شما به مشکلات حمل و نقل درخصوص صادرات اشاره کردید. مقداری بیشتر در این خصوص و موانعی که حمل و نقل برای صادرات ایجاد کرده توضیح دهید.
انحصار واردات خودروهای سنگین حمل و نقل برای شرایط عادی تجاری وضع شده اما اکنون در شرایط عادی نیستیم که بخواهیم بر این اساس عمل کنیم. درشرایطی که درکشور با کمبود خودروهای حمل و نقل مواجه ایم و کانتینرهای یخچال دار در ایران مستهلک شده است امکان واردات فقط برای شرکت های حمل و نقل، دست صادر کننده را می بندد. در این شرایط صادرکنندگان نیز باید امکان واردات این نوع خودروها را داشته باشند تا با استفاده از این امکان بتوانند کالاهای خود را به سهولت صادر کنند. اما این امکان توسط سازمان پایانه های حمل و نقل به شرکت های حمل و نقل داده شده و واردات این نوع خودروها برای سایر شرکت ها با تعرفه بسیار بالا امکان پذیر است. در این شرایط که ناوگان حمل و نقل ما فرسوده شده و قابلیت صادرات کالا به نحو احسن را ندارند دولت باید با ایجاد امکان واردات برای صادر کنندگان رسمی و شناسنامه دار از این بخش حمایت کند.
