ایرنا- قلعه تاریخی علی آباد روستای یام شهرستان فاروج در خراسان شمالی روایت کننده نظام زمین داری دوره قاجاریه است، نظامی که در آن نبود اشرافیت متکی بر مالکیت ارضی و مبتنی بر زمین داری بزرگ بود.

آغاز مستندسازی قلعه علی آباد روستای یام شهرستان فاروج که از سال جاری آغاز شده، در حقیقت محلی برای پژوهشگران نظام اجتماعی و حقوقی زمین داری در دوره قاجاریه است.
ثبت ملی شدن قلعه علی آباد که روایتگر بخشی از تاریخ شهرستان فاروج هم است بسیاری از علاقه مندان به تاریخ و گردشگری را به احیای این بنای تاریخی دوره قاجار امیدوار کرده است اما، هرسال که این طرح به تعویق می افتاد.
یک باستان شناس در خصوص دغدغه هایش گفت: مردم شهرستان فاروج با دیدن تخریب روز به روز اثر تاریخی علی آباد نگران نابودی این بخش از تاریخ شهرستان بوده و هستند.
پرویز علیپور افزود: از بین رفتن بنای خشتی و گلی قلعه علی آباد فرصت شناخت نسل جدید را از پیشینه این منطقه که بخشی از کشور است، می گیرد.
وی گفت: روند مرمت بناهای تاریخی کند و گاهی نه چندان دقیق است.
وی با اشاره به اینکه فعالیت های محدودی در حوزه مرمت این بنا انجام شده است، افزود: امیدواریم سرعت کارها افزایش یابد تا پیش از آنکه دیر شود.
یکی از اهالی روستای یام هم گفت: امیدواریم مرمت این اثر که سال ها در انزوا و زیر باران و برف رها شده است، شتاب گیرد اما، باید دقت هم چاشنی کار باشد.
مسعود محمد پور یامی افزود: نواقص مرمت حمام تاریخی فاروج یا مسجد روستای استاد برای اهالی دغدغه هایی ایجاد کرده است که این قلعه هم به چنین سرنوشتی دچار شود.
وی اظهار امیدواری کرد: بعد از مرمت این بنا رها نشود و طرح هایی برای معرفی آن عملیاتی شود.
محمدپور یامی افزود: همزمان با مرمت آثار تاریخی باید برنامه هایی هم برای جذب گردشگر به منظور درآمد زایی و کمک به حفظ و نگهداری آن پیش بینی شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری شهرستان فاروج گفت: پیش از این، اقدامی برای احیا و مرمت این قلعه انجام نگرفته بود.
مجید سعیدیان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: برای این اثر تاریخی چهار میلیارد ریال پیش بینی شده بود که تخصیص آن به 500 میلیون ریال رسید.
وی افزود: در گام نخست طرخ مطالعاتی و مستندسازی این قلعه آغاز و 2 برج و باروی این بنا مستحکم سازی شد.
وی رقم اعتبار پیش بینی شده امسال این اثر را، 5 میلیارد ریال عنوان کرد و افزود: در صورت تخصیص 100 درصدی شاهد تغیرات مهمی در این بنا خواهیم بود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: اولویت اول در کار مرمت، مستند سازی اثر است که با توجه به مرحله ای بودن تخصیص اعتبارات ونوسان ارقام آن به تناسب شرایط اقتصادی و از سویی سرعت بالای فرسایش آثار تاریخی،بتوان این آثار را با همان شکل سابق مرمت و حفظ کرد.
علی اکبر وحدتی در گفت و گو با ایرنا افزود: طبق اعلام یونسکو سرعت فرسایش آثار تاریخی از سرعت مرمت آنها بیشتر است با توجه به شرایط اقتصادی، میزان اعتباری که برای حفظ آثار تاریخی هزینه می شود به اندازه تخریب هایی که ماحصل فرسایش طبیعی است، نیست.
وی گفت: با توجه به هزینه کمتر مستندسازی در مقابل مرمت، در همه آثار تاریخی استان، ابتدا تمرکز بر مستندسازی است تا در زمان تخصیص اعتبارات براساس پیشینه اثر، اقدامات انجام گیرد.
این مسئول فرهنگی استان خراسان شمالی افزود: برای قلعه علی آباد از بعد از ثبت اتفاق خاصی نیفتاده بود بعد از انجام مقدمات مستند سازی با توجه به ریزش بعضی قسمت ها ی این اثر و بالا بودن شدت تخریب در بخش هایی از آن در گام نخست تثبیت و مرمت استحفاظی انجام شد.
وی با بیان اینکه تهیه نقشه اجرایی مرمت در دستور کار است گفت: از سال آینده براساس طرح تهیه شده، مرمت آغاز می شود و باتوجه به قول مساعد فرماندار شهرستان برای استفاده از اعتبارات استانی، به تناسب این ارقام و یا حتی بیشتر برای جذب اعتبارات ملی تلاش می شود.
وحدتی گفت: بعد از تهیه و تصویب طرح، براساس جزئیات اجرایی پیشنهاد شده در آن فعالیت ها آغاز می شود واین طرح مشخص کننده مراحل مرمت است.
این مسئول بیان داشت: همه تصمیم گیری ها از جمله مراحل یا زمان برای اجرای طرح مرمتی روی کاغذ قطعی نیست و مدت زمان اجرا، ارتباط مستقیمی با رقم و نحوه تخصیص آن دارد.
وحدتی گفت: گردشگران در این محل می توانند اطلاعاتی از نظام زمین داری در دوره قاجاریه (نحوه بهره برداری از زمین، وصول مالیات حاصل از کشاورزی ایران در دوره پهلوی، زندگی کشاورزی و دامداری، اصول و نحوه اداره عواید امور زمین داری، شرایط زندگی مالک و زارع و ارباب و دهقان در این نظام) را دریابند.

* باید گردشگران برای حفاظت از آثار تاریخی آموزش داد
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: یکی از ضروریات برای حفظ آثار تاریخی مرمت شده، تامین بخش مراقبتی آن است و بهتر است تا پیش از تامین این بخش، شرایط بازدید برای گردشگران فراهم نشود.
وی با اشاره به مصادیق مختلف در سطح استان برای رفتارهای غیر گردشگرانه در بناهای مرمت شده تاریخی در قالب کشیدن نقش و طرح با ابزار مختلف بر روی این آثار، روشن کردن آتش در مجاورت بخشی از این بناها، سوراخ کردن فضاها و… گفت: شیوه گردشگری در کشور ناقص است وضروری است بازدیدها در قالب تور و با همراهی یک راهنما برای پیشگیری از بروز هر نوع تخریب باشد.
وحدتی افزود: عامل انسانی به موازات عوامل طبیعی در تخریب آثار تاریخی نقش دارد و آموزش گردشگران و یا تامین مراقب برای این فضاها از ضروریات است.

*دادن کاربری غیر همخوان به آثار تاریخی نتیجه منفی دارد
وحدتی با بیان اینکه موافق دادن کاربری های غیرهمخوان به آثار تاریخی نیستم بیان داشت: این روند اشتباهی است که در کشور باب شده است.
وی افزود: دادن کاربری موزه، رستوران و… به حمام های تاریخی با توجه به نوع سازه آن اشتباه است این وضعیت زمینه ساز بروز مشکلاتی در حمام تاریخی فاروج و جاجرم در پی یک بارندگی شدید شد.
وی گفت: سازه ای حمام به تناسب کاربری آن داخل زمین ایجاد می شود و با رطوبت و آب سر کار دارد بنایی که زیر طراز آب است آبگرفتگی آن طبیعی است.
وی گفت: آبگرفتگی حمام تاریخی فاروج ربطی به عملیات اجرایی آن نداشته، هرچند تمهیداتی اندیشیده شد که این اتفاق دوباره نیفتد.
وی با بیان اینکه احتمال ایجاد مشکل در طرح های اجرایی با حجم زیاد دور از ذهن نیست بیان داشت: در خصوص مسجد روستای استادنبود متولی و احساس مسئولیت نکردن هیات امنا و حتی مردم در بروز مشکل موثر بوده است.
وی با اشاره به اینکه در گذشته نسبت به اموال عمومی توجه و دقت بیشتری می شد و امروزه این روند کمرنگ است افزود: انباشته شدن آب در پشت بام سنگی مسجد طبیعی است و ماندن آب به مدت طولانی زمینه ساز نشتی آن در ساختمان می شود.
این باستان شناس افزود: در مشکل ساز شدن این روند طبیعی هیات امنا و مردم با بی توجهی به این فضا و شرایط آن نقش دارند و اینجا دیگر ایراد در کار مرمت نیست.
وی بر ضرورت رسیدگی به ناودان های مسجد تاکید کرد و گفت: انباشته شدن برگ درختان در خروجی ناودان مانع از خروج آب از پشت بام می شود.
وی با اذعان به وجود نشتی در ایزوگام بنای مسجد بیان داشت: مشکل برطرف و با اصلاح ناودان ها، امکان گرفتگی آن کمتر شد اما این فضا همچنان نیازمند توجه مردم و هیات امناست تا سالم بماند.
وی تاکید کرد: امکان گذاشتن مراقب برای تک تک آثار تاریخی نیست واینجاست که عموم مردم باید به این آثار به عنوان اموال عمومی در فصول مختلف توجه داشته باشند.
قلعه علی آباد بنایی مربوط به دوره قاجار و یکی از معماری های خشتی وگلی است که نماینده نظام زمین داری در این دوره تاریخی است.
بنا قلعه علی آباد که در شهر فاروج در 2 کیلومتری غرب روستای یام در وسط دشت هموار و مسطح قرار دارد، پلانی مستطیل شکل دارد
علاوه بر چهار برج در گوشه‌های قلعه تاریخی علی‌آباد فاروج، 2 برج در وسط ضلع غربی و شرقی وجود دارد
این قلعه تاریخی 2 دروازه دارد که در میانه حصار شمالی و جنوبی قرار گرفته است و چهار برج آن درگوشه ها و دو برج در وسط حصار شرقی و غربی قلعه است.
خندق اطراف قلعه که حدود 15 متر عرض دارد، در مقابل دروازه جنوبی پلی داشته که امکان تردد به داخل قلعه را فراهم کرده است
این قلعه به شماره 12083 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
در روستای یام علاوه بر قلعه علی آباد، تپه تاریخی هم به ثبت ملی رسیده است، این تپه در سال های 1355 و1356 مطابق با (1976 و1977 )به وسیله یک هیات ایتا لیایی مرکب از دکتر بیسیونه ودکتر اینونتیسی بررسی علمی وگمانه زنی شد و همچنین یک هیات علمی باستان شناسی از دانشگاه تورنی ایتالیا، دومین فصل کاوش خود را در دره اترک به سرپرستی دکتر روبرتاونکو ریچاری در سالهای 1355 و1356 سپری کردند این تپه به شماره 16586در فهرست آثار ملی ثبت شده است