پیشگفتار
به گزارش رتبه آنلاین، دورنمای اقتصاد قصد دارد ضمن آموزش اقتصاد به زبان ساده، در حوزه‌های جذاب اقتصادی که مبنتی بر رویه‌های و رویکردهای نوین در این علم است، تا جای ممکن اطلاع‌رسانی مناسبی در قالب مقالات آموزشی و تحلیلی برای مخاطبان عزیز داشته باشد.
از این رو ضمن ورود به مباحث تازه در توسعه پایدار و ارتباط آن با محیط‌زیست (که در حقیقت آینده اقتصاد جهان را رقم خواهد زد)؛
یکی دیگر از حوزه‌های بسیار جذاب علم اقتصاد، یعنی اقتصاد رفتاری که تاثیر زیادی در نحوه تحلیل‌ها و ارزیابی‌های الگوهای رفتاری انسان‌ها در بازارهای مختلف دارد، را نیز از اهداف اصلی خود تعیین کرده است.
قصد داریم ضمن انتخاب مقالات برگزیده در این زمینه، به آموزش مفاهیم پایه‌ای، همچنین کاربرد آن در زندگی بپردازیم.
در مقاله حاضر مفهوم خطاهای شناختی Cognitive Biases بررسی شده است. همچنین در مقاله‌ای جداگانه
با ذکر مثال‌های جذاب مهمترین خطاها یا سوگیری‌های شناختی که ممکن است در زندگی روزمره بارها با آنها سروکار داشته باشیم آماده ارائه شده است.
خواندن این دو مقاله می‌تواند کمک مهمی در ردیابی خطاهای شناختی هنگام تصمیم‌سازی به شما کند.
مفهوم سوگیری‌ها یا خطاهای شناختی | Cognitive Biases
تعریف آن چیست؟
چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟
و چگونه ضمن آشنایی، آنها را شناسایی،
و تصمیمات و قضاوت‌هایمان را اصلاح کنیم.
به طور طبیعی آشنایی با اصطلاحات جدید و نامانوس سختی‌های خود را دارد ولی پس از گذر از این مرحله و با ورود به مثال‌هایی از تصمیمات فردی و اجتماعی، شیرینی موضوع و کاربردی بودن آن ملموس خواهد شد.
و سخت‌ترین کار برای من، تلاش برای ترجمه متون و تشریح اصطلاحات به نحوی است که ضمن امانت‌داری و آسیب‌رسانی کمتر به محتوای اصلی، بتوانم پیام را ساده‌تر و شیرین‌تر منتقل کنم.
سوگیری‌های شناختی جزء جدایی‌ناپذیر زندگی ما
لطفا به مثال‌های زیر دقت کنید :
- نیمه شب در حال پیاده‌روی در یک کوچه تاریک و خلوت هستید. کوچک‌ترین صدا یا حرکت سایه‌ای توجه شما را جلب و ضربان قلب شما را تندتر می‌کند. تصویرسازی از خطرات احتمالی در ذهن شدت گرفته و درنتیجه تمام نکات احتیاطی را در ذهن خود مرور و رعایت می‌کنید تا زمانی که از تاریکی خارج می‌شوید. چه حسی داشتید؟
- توریست هستید و در یک شهر خارجی بدون نقشه به دنبال یک آدرس می‌گردید. به محله ای وارد شده‌اید که امن به نظر نمی‌رسد و باید از یک نفر سوال بپرسید. هیچ پلیسی اطرافتان نیست. به چهره آدم‌هایی که در اطرافتان هستند نگاه می‌کنید و سرانجام یکی را برای پرسیدن آدرس انتخاب می‌کنید. چگونه آن فرد خاص را انتخاب کردید؟
- با چند نفر از دوستانتان در یک جاده باریک و پر پیچ و خم و زیبای جنگلی در حال مسافرت هستید و شما رانندگی می‌کنید. همه در حال شوخی و خنده هستید و شما هیچ شوخی ای را بی پاسخ نمی‌گذارید. ناگهان در آن مسیر باریک و پر پیچ و با دید اندک، به چند کامیون می‌رسید که باید از آنها سبقت بگیرید. در حال سبقت دیگر هیچ صدایی را نمی‌شنوید. چرا؟
- شما برای حفظ سلامتی به خوردن قارچ به جای گوشت باور دارید ولی در اخبار شنیده‌اید طی هفته گذشته سه نفر با خوردن قارچ، مسموم و دو نفر آنها جان خود را از دست داده‌اند. حال انتخاب شما چیست؟
محافظت از جان قویترین نیرو در سرشت تمامی‌موجودات زنده است.
سوگیری شناختی یک فرآیند خودکار!
پس جای تعجب نیست که مغز ما به طور مداوم به دنبال استراتژی‌های واکنش سریع و میانبرهایی است که بتواند در شرایط مختلف، حفظ بقا را تضمین نماید.
از طرفی تک‌تک ما در زمان رشد بر اساس آموزشی که از والدین و اجتماع و محیط ( تجربیات ) دریافت کرده‌ایم، ناخواسته دارای پیش فرض‌ها یا سوگیری یا پیش داوری‌هایی Bias در تفکراتمان شده‌ایم که شناخت Cognition محیط پیرامونمان را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند و در نتیجه به طور دایم در تحلیل‌ها و قضاوت‌ها و انتخاب‌ها و تصمیماتمان تحت تاثیر آنها قرار داریم Cognitive Biases .
اهمیت پیش‌داوری یا سوگیری شناختی در بقای انسان
این پیش داوری‌های شناختی، قبل از شهر نشینی و پیش از ظهور دنیای پیچیده و مدرن امروزین به مدت هزاران سال به خوبی و به سادگی نیاکان ما را هدایت می‌کردند.
اگر کسی فریاد می‌زد کمک، همه به سمتش می‌دویدند و اگر کسی فریاد می‌زد فرار، همه پراکنده می‌شدند. کسی صبر نمی‌کرد تا ابتدا فکر کند، و پس از کسب اطلاعات لازم بهترین تصمیم را بگیرد. به همین سادگی!
و البته معدودی اجداد متفکر ما در آن زمان‌ها که فکر کردن را به تصمیم سریع ترجیح می‌دادند، یا از جمع رانده می‌شدند و یا طعمه دیگر صیادان شده و بنابراین فرصتی نمی‌یافتند ژن متفکر بودنشان (تحت هر شرایط را) به ما منتقل کنند!!!
و ما نوادگان بازماندگانی از نیاکان خود طی 200 هزار سال گذشته هستیم که ساده تر و سریع تر تصمیم می‌گرفتند.
آیا پیش‌داوری همیشه مفید است؟
اما در دنیای پیچیده امروزین، در تلاش برای ساده‌سازی مسیرها و فرآیند‌های پردازش اطلاعات در مغزمان، ممکن است از میانبر‌ها یا قواعد ذهنی‌ای استفاده کنیم که ما را در مسیر اشتباه ( پرمخاطره یا پرهزینه ) قرار دهند.
به همین خاطر، امروزه، این پیش‌داوری‌ها شناختی به عنوان “خطاهای شناختی” مطرح می‌شوند که برای یادآوری به مرور آنها خواهم پرداخت.
پس اگر جایی با اصطلاح خطاهای شناختی مواجه شدید منظور خطاهایی هستند که ناشی از نحوه فعالیت ذهنی و مغزی ما در یادآوری، استدلال، انتخاب و تصمیم گیری می‌شوند.
انواع سوگیری‌ها یا خطاهای شناختی
خطاهای شناختی بیشماری وجود دارند که حتی آگاهی از برخی از آنها با توجه به تاثیری که بر فرآیند تصمیم‌گیری ما دارد چندان اهمیت ندارد. از طرف دیگر آگاهی از برخی دیگر از این سوگیری‌ها ممکن است اثر بسیار مهمی بر عملکرد ما در زندگی و اتخاذ تصمیمات درست و منطقی داشته باشد.
خطاهای شناختی که همه روزه دائما در حال تکرار آنها هستیم و تصور می‌کنیم که یک امر صحیح و رفتار بدیهی است. ضمن بررسی مقالات مختلف 10 مورد از خطاهای شناختی را در مقاله‌ای با مثال‌ها ساده و ملموس تحت عنوان “10 سوگیری یا خطای شناختی که تفکر شما را تحریف می‌کند” تقدیم حضور شما مخاطبات عزیز کرده‌ایم. امیدوارم این مطالب برای شما سودمند باشد.
اهمیت آموزش عمومی‌خطاهای شناختی چیست ؟
همان‌طور که بیان شد خطاهای شناختی Cognitive Biases خطاهایی هستند که ناشی از نحوه فعالیت‌های ذهنی ما در به خاطر آوردن، استدلال، انتخاب و تصمیم‌گیری می‌شوند.
یک انسان کاملا تندرست و سالم را تصور کنید که وارد “دهه هشتم” زندگی خود شده است.
این فرد الزاما” یک پزشک نیست ولی در خصوص آشنایی با عوامل اصلی بیماری‌های واگیردار و نحوه پیشگیری از آنها و نیز رعایت بهداشت و نظافت فردی و عمومی، آموزش دیده است.
این انسان سالم، الزاما” متخصص علوم تغذیه‌ای نیست ولی می‌تواند تشخیص دهد غذای سالم چیست و اصول تغذیه سالم را رعایت کرده است.
او متخصص علوم ورزشی نیست ولی از دوره جوانی برنامه منظمی برای ورزش روزانه را دنبال می‌کند.
این پدر بزرگ یا مادر بزرگ الزاما” روانشناس یا روانپزشک نیست ولی می‌داند چگونه آرامش درون خود را حفظ کند.
و در یک عبارت او،
“هنر زندگی سالم را در خود پرورانده است.”
و … البته خوش‌شانسی هم با او یار بوده است!
هدف از شناخت سوگیری و پیش‌داوری‌های
هدف از مطرح نمودن موضوع خطاهای شناختی، تربیت متخصصین علوم شناختی یا اقتصاد دانان رفتاری نیست، که چنین بضاعتی هم وجود ندارد.
بلکه هدف از آموزش عمومی‌خطاهای شناختی این است که بتوانیم خطاهای فکری را هنگام ظهور و برآمدنشان، شناسایی کنیم، چرا که این خطاها قابل پیش‌بینی و بنابراین قابل پیشگیری هستند.
هدف این است که یاد بگیریم شفاف‌تر فکر کنیم و هنر شفاف اندیشیدن را همچون هنر زندگی سالم بدانیم.
تا سالم به یاد بیاوریم، سالم انتخاب کنیم، سالم قضاوت کنیم و در نهایت سالم تصمیم بگیریم.
نویسنده: دکتر فرشاد اکبری سامانی
منبع: کانال شناخت خطاهای فکری و تصمیم‌گیری
