کاریز که از صدها سال پیش سرآغاز یک دگرگونی در فنون دستیابی به آب است که از نیم قرن پیش قربانی عدم مدیریت منطقی در زمینه مصرف آب و استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی شده است.
به گزارش رتبه آنلاین ، کاریز تنها یک فناوری دستیابی به منابع آب نیست بلکه حیات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور به ویژه مناطق کویری از سه هزار سال پیش تا کنون وابسته به آن بوده است.
کاریز که سرآغاز یک دگرگونی در فنون کهن دستیابی به آب است چنان حیات یزد را به خود وابسته می‌کند که پس از گذشت مدت زمانی تأثیر چشمگیری بر فرهنگ و تمدن یزد و سرنوشت کشاورزی و آبیاری آن داشته است.
در شرایطی که نگهداری از این هنر گذشتگان بسیار حائز اهمیت است، پیشرفت تکنولوژی و رواج حفر چاه‌های عمیق، نیمه عمیق و استفاده از موتور پمپ برای انتقال آب به سطح زمین که نتیجه آن افت سطح آب‌های زیرزمینی است، قنات‌های دشتی یزد را رو به افول نهاده است.
بهره برداری از آب‌های زیرزمینی یزد از ابتدا به وسیله چشمه و سپس قنات رایج بوده است تا جایی که ایجاد رشته‌های وسیعی از قنوات در دشت‌های استان، آب مورد استفاده برای کشاورزی، شرب و بهداشت را تأمین میکرده است.
با توجه به این که بهره برداری با این سیستم مناسب‌ترین روش برای حفظ آب سفره‌های زیرزمینی بوده است، حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و در پی آن برداشت بیشتر از تغذیه آبخوان‌ها این تعادل را مختل کرده است.
کارشناس پژوهشی مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی نیز معتقد است قنات‌های یزد که از قدیمی ترینفناوری‌ها برای استحصال آب به شمار می‌رود در اثر برداشت بی رویه و وضعیت بارندگی‌ها در یزد رو به زوال است.
وی با بیان این که مهمترین عامل خشکیدن قنات‌ها در دهه‌های گذشته همین بهره برداری بی رویه و تغییرات اقلیمی است، اظهار می‌کند: نمی‌توان از عوامل مؤثر دیگر که عدم توجه به اجرای لایروبی، اجرای طرح‌های عمرانی و آلوده شدن آب قنات‌ها است چشم پوشی کرد.
مجید لباف خانیکی می‌گوید: عدم لایروبی و بازسازی قنات‌ها و حفر چاه های عمیق هم در حریم آنها به نوبه خود زمینه کاهش آبدهی قنات‌ها را فراهم می‌کند.
وی در ادامه با اشاره به این که در حال حاضر آمار دقیقی از قنات‌های خشک شده استان در دست نیست، بیان می‌کند: اکنون در حدود ۲۷۰۰ رشته قنات فعال در استان وجود دارد که می‌توان گفت قبل از دهه ۱۳۲۰ شمسی حداقل دوبرابر بیشتر از قنات‌های فعال امروز، قنات در یزد وجود داشته است.
خانیکی با بیان این که اکنون ۱۱ درصد از آب‌های زیرزمینی یزد از این قنات‌ها استحصال می‌شود، خاطرنشان می‌کند: از گذشته تا کنون آمار استحصال آب از قنات‌ها روندی کاهشی داشته بنابراین ضروری است همه افراد برای حفظ این میزان تلاشی جدی داشته باشند.
وی حفظ قنات‌های موجود را مستلزم استفاده پایدار از منابع آب زیرزمینی می‌داند و تاکید می‌کند: باید برای جلوگیری از استخراج بی رویه آب اقدامات لازم انجام شود.
این مسئول بیان می‌کند: اجرای طرح تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی می‌تواند در حفظ قنات‌ها و نگهداری از آن بسیار مؤثر باشد.
«علی اصغر سمسار یزدی» مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات هم با بیان این‌که قنوات قربانی حفر چاه‌های متعدد و بی‌توجهی ما شده‌اند، اظهار می‌کند: قنوات از نیم قرن پیش قربانی عدم مدیریت منطقی در زمینه مصرف آب و استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی شده‌اند به طوری که تمدن پایدار و سازگار ناشی از آن موصوف به تمدن کاریزی، دگرگون شده است.
وی با بیان این که قنوات هنوز هم می‌توانند ادامه حیات دهند، می‌گوید: هر چند قنوات کوهستانی به ویژه در خشکسالی‌ها وضعیت خوبی ندارند اما اخیراً مردم نسبت به آنان علاقه بیشتری نشان می دهند؛ موضوعی که برگشت به ثمرات تمدن کاریزی را در برخواهد داشت.
مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی با بیان این که آب استحصالی از قنات جوابگوی نیازهای کنونی جامعه نیست، تصریح می‌کند: رشد فعلی جمعیت و نیاز بیشتر به منابع آبی منجر شده تا قنوات به تنهایی جوابگوی نیاز آبی فعلی نباشند، به همین منظور تمهیداتی برای عرضه منابع آب جدید لازم است که نمی‌توان بدون اتکا به آنان شرایط را مدیریت کرد.
این مسئول در پایان حفظ و احیای قنوات موجود را امری ضروری می‌داند و تصریح می‌کند: باید به جای ایجاد قنات جدید، همه توانمان را جمع کرده تا قنات‌های موجود را حفظ کنیم.
