از دیرباز امارات نقش مهمی درتجارت خارجی ایران بازی می کرد و به عنوان سکویی برای صادرات مجدد عمل می کرد. بخش عمده ای از کالای کشورهای دیگر از طریق بنادر اماراتی وارد ایران می شد.اما در چند سال اخیر سیاست تحول عظیمی دراین روابط ایجاد کرده است. همراهی این شیخ نشین با سیاست های عربستان و امریکا باعث شده است تا چشم انداز روشنی برای باقی ماندن روابط گسترده میان دو کشور وجود نداشته باشد. در عمل سیاست بر روابط تجاری ایران با دومین شریک خود یعنی امارات سایه انداخته است. این شیخ نشین با محدود کردن روابط بانکی خود با ایران شرایط دشواری برای نقل و انتقالات مالی ایران ایجاد کرد. اقدامی که در مرحله دوم با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده تقریبا این راه را مسدود کرد. مقامات اماراتی با اجرای این قانون و شناسایی شرکت ها و صرافی هایی که با ایران همکاری می کردند مسیر مبادلات ارزی با ایران را بست. حال دراین شرایط بحث انتقال نقش امارات به قطر مطرح شده است. برهمین اساس «فایننشال تریبون» در گزارشی نوشت ایران احتمال جایگزینی امارات، به عنوان دومین شریک تجاری خود، را با قطر و عمان بررسی می‌کند.در این گزارش آمده است افزایش تنش‌های سیاسی در روابط تهران-ابوظبی باعث شده است ایران احتمال جایگزینی امارات، دومین شریک تجاری خود، را با قطر و عمان بررسی کند.
جایگزین‌هایی برای امارات
درهمین ارتباط بانک مرکزی ایران با برشمردن موانع ایجادشده توسط بانک های اماراتی برای بازرگانان ایرانی، اعلام کرد تهران به دنبال جایگزین هایی برای امارات در زمینه معاملات بانکی است. از سوی دیگر، روابط میان ایران با قطر و عمان رو به گسترش است و به نقل از حسین یعقوبی، مدیرکل امور بین الملل بانک مرکزی ایران، این دو کشور احتمالاً جایگزین امارات، دومین شریک تجاری ایران، شوند. همچنین، عدنان موسی‌پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران-قطر در گفتگو با فایننشال تریبون، اعلام کرد دو کشور عمان و قطر برای تسهیل روابط تجاری ایران با کشورهای جهان از پتانسیل خوبی برخوردار هستند. با وجود این، موسی‌پور می گوید ایران نباید روابط تجاری خود را با امارات قطع کند.
تازه ترین داده های منتشرشده توسط اداره گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که روابط تجاری این کشور با امارات در سال 2017 میلادی به 12.9 میلیارد دلار آمریکا رسید. صادرات ایران به قطر نیز در یازده ماه منتهی به بیستم فوریه، به 215 میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن (با ارزش 92 میلیون دلار) رشد چشمگیری داشته است. همچنین واردات ایران از قطر در ده ماه منتهی به بیست و یکم ژانویه، رشدی 157 درصدی را تجریه کرد. ارزش کالاهای وارداتی از قطر در این مدت به 21 میلیون دلار رسید. با وجود این، به نظر می رسد همکاری های بانکی میان دو کشور هنوز هم برای تجار ایرانی که قصد فعالیت در قطر را دارند، یکی از موضوعات چالش‌برانگیز باشد.
تراز تجاری که صفر می شود
روند ۱۰ ساله تجاری ایران با امارات متحده عربی از سال ۱۳۸۴ تا سال ۱۳۹۴ حاکی از این است که تراز تجاری همواره منفی بوده و با رشد کند صادرات ایران به این کشور تراز تجاری در حال نزدیک شدن به صفر است.در مقایسه متوسط قیمت صادرات و واردات نیز همواره شاهد فزونی دو برابری و یا بیشترِ متوسط قیمت واردات نسبت به صادرات هستیم.
با مقایسه آمار ۵ قلم عمده صادراتی در ۱۰ سال اخیر بیشترین صادرات و بیشترین تعداد حضور در لیست ۵ گانه در کل سال‌ها مربوط به اقلام گازهای نفتی و سایر هیدروکربورهای گازی، مخلوط‌های هیدروکربورهای بودار، قیر نفت، روغن‌های سبک غیرخام و فرآورده، سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین، گاز طبیعی مایع شده، روغن موتور، نفت یا روغن‌های معدنی قیری، گیریس، پسته در میان اقلام اصلی قرار داشتند.
در این بین اقلامی هم وجود دارند که طی این دوره زمانی حضور غیرمتوالی داشتند که شامل آلومینیوم غیرمنظور به صورت کار نشده، زیورآلات یا جواهرآلات و اجزای آنها از فلزات گرانبها، کاتد و قطعات کاتد از مس تصفیه شده، پلی‌اتیلن گرید فیلم، حلال‌ها و رقیق‌کننده و محصولات از آهن یا فولاد غیره ممزوج می‌شوند.
تغییر روند تجاری
تغییرات ارزش واردات از ایران با تغییرات واردات از جهان، تقریبا هم‌راستا بوده و همزمان با کاهش واردات در جهان در سال‌های پایانی شاهد کاهش واردات از ایران هستیم. ارزش صادرات در سال ۱۳۸۴ معادل ۱۵۴۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۵ معادل ۱۷۲۸ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۲۱۶۶ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۷ معادل ۲۳۲۲ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۸ معادل ۲۸۷۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۳۲۹۷ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۰ معادل ۴۵۱۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۱ معادل ۳۵۳۲ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۳۵۵۹ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۳ معادل ۳۷۶۷ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۴ معادل ۴۸۹۴ میلیون دلار بوده است.
این در حالی است که ارزش واردات در سال ۱۳۸۴ معادل ۷۶۷۳ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۵ معادل ۹۳۴۰ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۱۱۵۰۹ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۷ معادل ۱۳۴۷۱ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۸ معادل ۱۶۱۲۰ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۱۶۶۶۴ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۷۴۲۷ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۱ معادل ۱۰۱۹۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۱۰۲۷۴ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۳ معادل ۱۰۹۷۰ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۴ معادل ۶۹۷۶ میلیون دلار بوده است.
همچنین تراز تجاری در سال ۱۳۸۴ معادل ۶۱۲۸- میلیون دلار، در سال ۱۳۸۵ معادل ۷۶۱۳- میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۹۳۴۳- میلیون دلار، در سال ۱۳۸۷ معادل ۱۱۱۴۸- میلیون دلار، در سال ۱۳۸۸ معادل ۱۳۲۴۵- میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۱۳۳۶۶- میلیون دلار، در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۲۹۱۲- میلیون دلار، در سال ۱۳۹۱ معادل ۶۶۶۳- میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۶۷۱۴- میلیون دلار، در سال ۱۳۹۳ معادل ۷۲۰۳- میلیون دلار و در سال ۱۳۹۴ معادل ۲۰۸۲- میلیون دلار بوده است.
بنابراین رشد تجارت ایران و امارات عربی در سال ۱۳۸۵ برابر ۱۲ درصد، در سال ۱۳۸۶ برابر ۲۵ درصد، در سال ۱۳۸۷ برابر ۷ درصد، در سال ۱۳۸۸ برابر ۲۴ درصد، در سال ۱۳۸۹ برابر ۱۵ درصد، در سال ۱۳۹۰ برابر ۳۷ درصد، در سال ۱۳۹۱ برابر ۲۲- درصد، در سال ۱۳۹۲ برابر یک درصد، در سال ۱۳۹۳ برابر ۶ درصد و در سال ۱۳۹۴ برابر ۳۰ درصد بوده است.
