حکایت میراث فرهنگی این سامان و بی مهری متولیانش در پاسداری از آنها سر دراز دارد تا آنجا که گهگاهی از قبل غفلت این میراث داران صدمات جبران ناپذیری بر پیکره آثار فاخر این سرزمین که سندهای مصور تاریخ و تمدن این دیار هستند وارد شده است.
“تاق وه سان” یا همان طاقبستان که به آن لقب نخستین انیمیشن صخره ای جهان داده اند و در سینه کش کوه های فرخ شاد جای گرفته یکی از شاهکارهای حکاکی بر روی سنگ در دنیاست که گنجینه های ارزشمندی از تاریخ این سرزمین کهنسال را در لا به لای نقوش برجسته اش جا داده است.
بنای باشکوه و سترگ به یادگار مانده از پادشاهان ساسانی که نام و آوازه ای بهم زده و در لیست آثار ملی کشور هم به ثبت رسیده، اما سال ها چشم انتظار ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است و به وعده هایی دلخوش کرده که تاکنون روی زمین مانده اند.
اما کاش تمام دغدغه دوستداران میراث فرهنگی برای رنجنامه طاقبستان همین ثبت جهانی می بود نه اینکه هر بار شاهد یک رنج تازه برای این آثار تاریخی و هویتی باشند، چنانچه گاهی حریم آن مورد دست اندازی قرار می گیرد، یا گاهی هم به دلیل سوء مدیریت خطر تخریب طاق های زیبا را بیخ گوشش احساس کند.
زمانی چشمه های هزارساله اش یک شبه کور شدند و زمانی هم به خاطر بی مبالاتی ها و بی توجهی ها به این اثر فاخر و میراث ملی نقوش برجسته آن در خطر فرسایش طبیعی به دلیل چکه کردن آب از سقف طاق ها قرار گرفت.
حالا هم که با مشکل جدیدی رو به رو شده است و طاق های ارزشمند طاقبستان و مجالس حجاری آنان مورد هجوم عنکبوت های کوچک قرار گرفته به نحوی که تارهای این عنکبوت ها سراسر زوایای نقش برجسته ها را در بر گرفته و با توجه به ترشحات قلیایی این جانوران به انضمام آلودگی محیطی همچون چربی دود کبابی ها و منو اکسید کربن تولید شده و بیش از حد مجاز در منطقه به لحاظ منازل مسکونی و تردد خودروها طاقبستان شدیدا تحت تاثیر عوامل تخریبی قرار گرفته است.
به دلیل مدیریت غیرمتخصص و عدم بازدید سیستماتیک مدیریت ارشد میراث فرهنگی از آثار و کم اطلاع از منابع تخریب طبیعی و عارضی عملا این مجموعه ارزشمند به حال خود رها شده است.
بی‌شک با توجه به گذر زمان و افزایش رطوبت هوا فعل و انفعالات شیمیایی در تارهای تنیده شده افزایش یافته و روند تخریب را سریعتر خواهد کرد و همچنین آنچه مسئولان میراث فرهنگی از آن غافل مانده‌اند، ظهور و هجوم کپک‌هایی سفید و سبز رنگ است که به علل نامعلوم در داخل طاق بزرگ بافت آهکی سنگ را تحت تاثیر قرار داده است.
کارسیب های سبز و سفید، خطر جدی برای نگاره‌ها
یک دکترای باستان شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: عملیات ساماندهی طاقبستان از سال ۹۰ توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و زیر نظر کارشناسان استان آغاز شده است.
احسان احمدی نصر افزود: فعالیت های مجموعه طاقبستان در بحث گمانه زنی با دو منظور شکل گرفت که اصلی ترین آن حفاظت از این آثار تاریخی بی نظیر دوره ساسانی و دیگری به منظور ثبت جهانی این اثر بود.
وی با بیان اینکه در ثبت جهانی این اثر دو فعالیت حذف الحاقات توسط عوامل انسانی و بازگرداندن مجموعه به هویت اصلی مد نظر قرار گرفت، گفت: در ضلع شمال غربی طاق ها، یک ضلع خورد شده وجود دارد که منشاء تشکیل دهنده آبهایی است که به سه چشمه ای که در کناره طاق ها وجود دارد منتقل می شود.
این دکتری باستان شناسی خاطرنشان کرد: جنس کوه از کارست است و به دلیل سنگ های آهکی کوه دارای خلل و فرج است و یکی از اصلی ترین موضوعاتی که طاقبستان را از زمان ایجاد تاکنون تهدید کرده وجود همین آب است که اگر به درستی با این فرآیند عمل نکنیم قطع به یقین آسیب جدی را خواهد داشت.
به گفته احمدی نصر، در طول سالیان مختلف به واسطه اینکه کف طاق ها بالا آمده بود آب به درستی خارج نمی شد، به طوری که چشمه آبی که زیر نقش میترا در نگاره اردشیر وجود دارد مدفون شده بود و آبهایی که خارج نمی شد به پشت طاق ها بر می گشت و از خلل و فرج آنها در لا به لای نقش نگاره ها خارج می شد.
وی ادامه داد: در نهایت در این فصول با توجه به درجه ذوب و انجماد آب در کرمانشاه و در اثر تغییر ماهیت آب به یخ و افزایش حجم آن با انجماد آب یک تهدید جدی برای نقش نگاره ها بود.
این دکتری باستان شناسی تصریح کرد: در کنار این موضوعات وجود این آب ها باعث ایجاد کارسیب های سفید دور طاق ها می شد که نشان از شوره زدگی و ماحصل وجود آب بود که آب و کارسیب سفید و سبز رنگ از نظر باستان شناسی طاق ها را با تهدید جدی مواجه می کند.
دود کبابی ها در بلندمدت برای طاق ها آسیب زاست
احمدی نصر یادآور شد: مجموعه مدیریت طاقبستان این موضوع را قطعا مورد توجه قرار داده تا طاق ها از این تهدید رهایی پیدا کند و تغییرات ایجاد شده در این مجموعه نیز حتما در این راستا بوده است.
وی در مورد دیگر تهدیدهای این طاق‌ها و به‌ویژه دود کبابی‌های اطراف آن نیز گفت: هرچند به لحاظ مردم شناسی دنده کبابی‌های اطراف محوطه بخشی از هویت طاقبستان است، اما از لحاظ فنی دود کباب با چربی همراه بوده و در بلندمدت آسیب زاست.
این دکتری باستان‌شناسی با تصریح اینکه دود کباب روی آثار با چربی اثرات مخربی دارد، افزود: با تمهید ساماندهی مکان آنها باید به جای دیگری منتقل شود و به لحاظ حریم منظری نیز این محوطه باید آزاد شود.
احمدی نصر در خصوص هجوم عنکبوت‌ها به این طاق‌ها نیز اظهار داشت: این موضوع هم جزء موارد بیولوژیکی است که می تواند آسیب‌زا باشد هرچند حفظ و حراست از آثار تاریخی و میراث فرهنگی باید با نظافت کافی همراه باشد.
اظهار بی‌اطلاعی مدیرکل میراث فرهنگی!
اما وقتی برای پیگیری این موضوع با جلیل بالایی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه تماس گرفتیم وی از این موضوع ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت: فردا حتما شخصا به آثار سر می‌زنم و موضوع را بررسی می‌کنم، هرچند ممکن است این موضوع صحت داشته باشد و وظیفه ما این است که آنرا بررسی کنیم.
به گزارش مهر، اگر بلاتکلیفی طرح ساماندهی محوطه آثار تاریخی طاقبستان و شکارگاه شاهان ایران کهن که قریب ۱۰ سال از کلید خوردن مطالعات و انجام آن تا به امروز می گذرد و همچنین ناکامی در ثبت جهانی این اثر فاخر را در کنار تشدید شرایط تخریب گر این آثار بگذاریم بی شک به رد پای نوعی بی مبالاتی در حفظ و حراست از این گنجینه ارزشمند و متولیانی که را به خواب زمستانه زده اند خواهیم رسید.