شارلاتانیسم تلگرامی در کمین بورس

رتبه آنلاین – مجتبی کاوه| یک روز مانده به نیمه آخرین ماه پائیز 96 در کنار تعدادی از علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در بورس پای صحبت‌های دکتر محمد حسین ادیب نشستم. بورس‌بازان حرفه ای و آماتور از پیر و جوان و زن و مرد خود را به مدرسه عالی رسانه در نزدیکی چهارراه جهان کودک رسانده بودند تا از دیدگاه‌ها و آموزه‌های بورسی این استاد نام آشنای اقتصاد بهره ببرند. این خلاصه‌ای از نکاتی است که وی در مقدمه بحث خود مطرح کرد: «بازار بورس ٣٣ هزار میلیارد تومانی ما جایی نیست که بتوان بدون درک منطق سود و ریسک در آن معامله کرد. بورس ما یک بازار کوچک محسوب می شود که چه بپذیریم و چه نپذیریم می توان در آن موج‌های هیجانی ایجاد کرد؛ چون هم بازار، بازار کوچکی است و هم فقط حدود 10 درصد سهام بورس ایران، سهام شناور است.»« این را بدانید گروه‌هایی هستند که با خرید سهام با شناوری اندک، با دست به دست کردن سهام بین خودشان و معاملات صوری، قیمت سهام مورد نظر خود را بالا می برند. قیمت از حدی که بالاتر رفت مسابقه برای خرید این سهام در سهامداران خُرد بی اطلاع ایجاد می شود و صف‌های خرید میلیونی شکل می گیرد. بعد، آنهایی که این بازی را طراحی کرده‌اند سهام خود را خیلی آرام و نامحسوس به غیر حرفه ای‌ها می فروشند. بعد آن سهم به شدت سقوط می کند و زیان هنگفت نصیب آنهایی می شود که مدت کوتاهی به خیال خود سود کرده بودند.»

جوانی که پشت سر من نشسته به دوست کنار دستی اش گفت: «راست میگه! من همین طوری شد که سر سهام سیمانی‌ها و کنتورسازی ضرر کردم، ولی درس عبرتم نشد و سر سهام پتروشیمی‌ها باز همین بلا سرم اومد! کانال‌های تلگرامی که عضوشون بودم پشت سر هم پست میذاشتن و تحریکمون می کردن که فلان سهامو بخریم.»
سمینار دکتر ادیب را که ترک می کنم مطالب بسیاری در مورد ارزیابی ریسک و بازده سهام آموخته‌ام اما این سوال در ذهنم باقی مانده است: چرا فعالان بازار بجای تحقیق و شرکت در کلاس‌ها و سمینارهای آموزشی و افزایش دانش سرمایه‌گذاری، مسیر سودآوری خود را در کانال های تلگرامی جستجو می‌کنند؟ و سوال دیگر این که چرا سازمان بورس با موج آفرینان تلگرامی بازار برخورد نمی کند؟ حدود سه ماه بعد خبر می رسد که سازمان بورس در برابر موج‌آفرینان متخلف بیکار ننشسته و پای مدیران 6 کانال تلگرامی که در روند بازار اختلال ایجاد کرده بودند با شکایت سازمان بورس به دادگاه و زندان کشیده می‌شود. آیا این پایان کار افراد و گروه‌هایی است که از فضای مجازی و پیام‌رسان‌های فعال در بستر اینترنت برای سودجویی‌های متقلبانه و متخلفانه در بورس استفاده می کنند؟ حالا بیش از دو ماه است که تلگرام با حکم دادستان تهران مسدود شده اما کانال های تلگرامی بورس همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند و تعداد قابل توجهی از فعالان بازار هم با فیلترشکن در آنها حضور دارند. حتی نگاهی گذرا به آنچه در این کانال‌ها منتشر می شود نشان می‌دهد خطری که از ناحیه کانال‌های تلگرامی، سهامداران و بازار بورس را تهدید می‌کرد، همچنان برجای خود باقیست.

بررسی فعالیت کانال های بورسی از دیدگاه قانون بعد از مسدود شدن تلگرام

اولین نکته‌ای که در بحث کانال های تلگرامی بورسی نیاز به شفاف سازی دارد این است که با مسدودسازی تلگرام ادامه فعالیت آنها از نظر قانونی چه حکمی دارد؟ ضیاالدین خرمشاهی کارشناس حقوق اقتصادی در این باره به «رتبه آنلاین» می گوید: ادامه فعالیت کانال‌های تلگرامی بورس را نمی‌توان فی نفسه جرم انگاشت چون در کشور ما به طور کلی قانون مدونی که فعالیت در تلگرام را جرم تلقی کند، وجود ندارد. به عبارت دقیق‌تر فیلتر کردن یک پیام‌رسان مبتنی بر اینترنت توسط مقام قضایی، به فعالیت در آن پیام‌رسان عنوان مجرمانه نمی دهد. حتی در این که دستور مقام قضایی برای فیلتر کردن تلگرام در حوزه اختیارات وی بوده یا خیر، بحث حقوقی جدی وجود دارد اما جدا از این بحث، به نظر می‌رسد این حکم رسیدگی به جرایم کانال های تلگرامی را پیچیده تر کرده باشد چون به هر حال زمانی که فعالیت این کانال ها رسمی بود رسیدگی به جرایم آنها نیز از مسیرهای شفاف تری قابل انجام بود اما وقتی فضای فعالیت غیر رسمی شد، شفافیت نیز از آن دور می‌شود. مشخصا در مورد کانال های بورسی باید گفت افرادی که این کانال ها را راه‌اندازی و مدیریت می کنند با وجود مسدود شدن تلگرام توسط دادستان، مرتکب فعل مجرمانه نشده‌اند اما اگر افراد و گروه‌هایی با استفاده از این پیام‌رسان اقدام به ایجاد فضای متقلبانه پیرامون بورس کنند و از این راه زیان‌هایی به اشخاص حقیقی یا حقوقی فعال در بازار سرمایه وارد شود، یا سود غیرمتعارفی نصیب شخص یا عده ای شود، سازمان بورس می تواند کمافی السابق به عنوان مدافع حقوق سهامداران از این کانال‌ها و گرداننندگان آنها به دادگاه شکایت کند چرا که طبق قوانین کشور ایجاد اختلال در روند طبیعی بازارسرمایه با ایجاد جو کاذب، تحت عناوین مختلف از جمله کلاه‌برداری قابل پیگرد است . ضمن آن که خود اشخاص حقیقی نیز می‌توانند شکایت خود را درباره این موضوع در مراجع قضایی ثبت کنند و در صورتی که این شکایات با مستندات همراه باشد، قطعا محکومیت کیفری برای متخلفان به دنبال خواهد داشت.

جذب سرمایه گذاران بورسی به کانال های تلگرامی با شایعه پراکنی

برای ارزیابی میزان اثرگذاری و عملکرد کانال‌های بورسی با یک مقام مسئول بخش خصوصی بازار سرمایه به گفتگو نشستیم. دکتر حمید علیخانی مدیرعامل کارگزاری راهبرد با بیان این که کانال‌های تلگرامی با تکیه بر سرعت و گستردگی اطلاع رسانی در فضای مجازی جای خود را در بین فعالان بازار سرمایه باز کرده‌اند به «رتبه آنلاین» می‌گوید: بازار سرمایه، عرصه ای است که اطلاعات در آن حرف اول و آخر را می زند و هر رسانه ای که بتواند پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی فعالان این بازار باشد به شدت مورد استقبال قرار می گیرد. علاوه بر سرعت در انتقال اخبار که نیاز مبرم فعالان این بازار است، ارائه تحلیل هایی که به شفافیت بیشتر بازار کمک کند و سرمایه گذاران را به اتخاذ تصمیمات بهتر و ارزیابی دقیق تر ریسک‌های موجود در بازار سوق دهد، یکی از نیازهایی است که در بازار وجود دارد و این نیازها به حلقه مفقوده بازار سرمایه تبدیل شده است. کانال‌های تلگرامی از این خلاء به بهترین نحو برای مطرح شدن، خصوصا بین سهامداران خرد، بهره‌برداری کرده اند. باید پذیرفت کارگزاری‌ها به عنوان عاملان رسمی بازار سرمایه در این مورد کندی و تعلل داشتند. به این معنی که ابتدا کانال‌هایی توسط افراد و گروه های غیررسمی و با کارنامه مبهم که مدعی ارائه آخرین اخبار و تحلیل‌های بورسی بودند راه‌اندازی شد و بعد کارگزاری‌ها هم به این موج پیوستند و کانال‌های تلگرامی راه اندازی کردند. وی با بیان این که در رقابت بین کانال‌های تلگرامی رسمی و غیررسمی بورسی، غیررسمی‌ها گوی سبقت را از رسمی‌ها ربوده اند، گفت: کانال‌های رسمی که توسط سازمان بورس یا رسانه ها و خبرگزاری‌های رسمی ایجاد شدند در سرعت انتشار اخبار با رقبای غیررسمی خود برابری می کنند و اخباری که منتشر می‌کنند از دقت و صحت برخوردار است اما کانال‌های غیررسمی ملزم به رعایت موازین حرفه‌ای نیستند و با انتشار شایعات و تحلیل های اغلب غیرعلمی و غیرحرفه‌ای، مخاطبان فراوانی به خود جذب کرده‌اند.

فضای بورس برای سوء استفاده کانال های تلگرامی باز است

علیخانی با انتقاد از نبود نظارت بر فعالیت این کانال‌ها افزود: مسدود کردن تلگرام توسط دستگاه قضایی، بازار کانال‌های غیررسمی را داغ‌تر کرده است چون معدود کانال‌های رسمی هم فعالیت خود را در این پیام‌رسان متوقف کردند و عرصه برای تاخت و تاز غیررسمی‌ها بازتر شد. مدیرعامل کارگزاری راهبرد با بیان این که دود نابسامانی وضعیت فضای کانال‌های تلگرامی بورسی به چشم سهامداران و کل بازار سرمایه می‌رود، تصریح کرد: دادگاهی کردن چند کانال تلگرامی متخلف اقدام درستی بود که تا حدودی از حجم تخلفات این کانال ها کم کرد ولی این اقدام نباید مقطعی باشد. سازمان بورس باید به صورت مستمر، سیستماتیک و سازماندهی شده این کانال‌ها را رصد کند چرا که نیاز فعالان بازار به اطلاعات و تحلیل و گستردگی فضای مجازی و امکاناتی که به راحتی در اختیار افراد قرار می‌گیرد موجب می شود که فضا برای تخلف و سواستفاده این کانال‌ها به شدت باز باشد. بررسی محتوای منتشر شده در این کانال ها نشان می دهد بعضا مطالب درست و تحلیل های کارشناسی نیز در آنها منتشر می شود که این امر نگرانی را در مورد فعالیت این کانال ها تشدید می کند چرا که این تحلیل ها و مطالب نشان می دهد افراد و گروه هایی که پشت این کانال ها قرار دارند با اصول تحلیل سهام بیگانه نیستند و می توانند با ارائه گزینشی اطلاعات و تحلیل های علمی، در میان سهامداران اعتمادسازی کرده و در موقع مقتضی از این اعتماد سوء استفاده کنند.از سوی دیگر با توجه به رشد بورس و افزایش تعداد فعالان بازار، سازمان بورس باید به دنبال راهکارهای جدیدی برای ارائه اطلاعات و تحلیل‌های صحیح به سهامداران و سرمایه‌گذاران باشد تا عطش دریافت اطلاعات آنها به سوی مجاری و کانال‌های غیررسمی – که شایعه پراکنی را با تحلیل‌ها و اخبار صحیح و ناصحیح مخلوط می کنند، و معجونی مسموم به خورد سرمایه‌گذاران می‌دهند – هدایت نکند.

متخصصان بورسی صاحب امضاء جایگزین کانال‌های فاقد صلاحیت شوند

دکتر پیمان مولوی کارشناس سرمایه گذاری نیز کمبود مجاری اطلاع رسانی و تحلیل به روز و سریع، ضعف نهاد ناظر و فقدان قوانین و مقررات متناسب با شرایط بازار سرمایه ایران را مشکلی بزرگ برای شفافیت این بازار می داند و با تاکید بر مشکل ساز بودن فعالیت کانال های تلگرامی در شرایط موجود، به «رتبه آنلاین» می گوید: بررسی الگوهای شناخته شده اطلاع‌رسانی بازار سرمایه و ارائه تحلیل سهام در کشورهایی مثل آمریکا، انگلستان، ژاپن و بسیاری از کشورهای دیگر که بازار سرمایه بزرگی دارند نشان می‌دهد در این کشورها پیام رسان‌های مبتنی بر اینترنت جایگاه چندانی در میان مجاری اطلاع‌رسانی بورس ندارند و سرمایه‌گذاران از این مدیاها استقبال چندانی نمی‌کنند. علت این امر این است که نهاد ناظر بورس در این کشورها نیاز به اطلاعات شفاف و دقیق را با اجرای سخت‌گیرانه قوانین و مقرراتی که به این منظور توسط مراجع قانون‌گذاری وضع شده، برطرف می‌کند و گزارش های مالی شرکت ها با کمترین انحراف از واقعیت و به موقع در دسترس افراد ذ‌ینفع و ذیعلاقه قرار می‌گیرد. سایت‌های بسیار معروف و قدرتمندی نیز در این کشورها به اطلاع‌رسانی و ارائه تحلیل سهام مبادرت می‌کنند که مجالی برای رسانه‌های غیررسمی مثل کانال‌های تلگرامی باقی نمی‌ماند. از سوی دیگر در این کشورها دانش سرمایه‌گذاری در میان عموم مردم رشد مطلوبی پیدا کرده است و آنها برای تصمیم‌گیری به سایت‌های رسمی و مشاوران شناخته شده و صاحب امضاء رجوع می‌کنند و شایعات و تحلیل‌هایی که از سوی افراد یا سایت های فاقد شناسنامه حرفه ای منتشر شود، تاثیر معناداری بر تصمیمات سرمایه گذاران و سهامداران ندارد، بگذریم از این که همین سایت‌ها و مشاوران صاحب امضاء هم گاهی متهم به ارائه اطلاعات جهت دار می شوند. مولوی در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهایی برای جلوگیری از اثرگذاری منفی کانال های تلگرامی فاقد ویژگی های حرفه ای بر بورس وجود دارد، تصریح کرد: سازمان بورس باید مسئولیت خود را در مورد برخورد با کانال های متخلف همچنان با قاطعیت ادامه دهد اما مساله مهم‌تر ایجاد بستری برای افراد و گروه های حرفه‌ای برای ارائه تحلیل های علمی و ارزیابی ریسک و بازده سهام است. اگر سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر و کارگزاری ها به عنوان معامله گران مورد اعتماد و رسمی بورس افراد  وگروه‌های صاحب تخصص را مورد حمایت قرار دهند و آنها را به برندهای صاحب امضاء در عرصه ارائه تحلیل سهام تبدیل کنند، طبعا توجه سهامداران به جوسازی‌ها و شایعات برخی کانال‌ها که عنوانی بهتر از ” شارلاتانیسم تلگرامی ” نمی توان بر عملکرد آنها گذاشت، کم خواهد شد و به این ترتیب دست سودجویانی که پشت این کانال ها قرار دارند از سرمایه های مردم کوتاه می‌شود.

افق روشنی برای ساماندهی کانال های بورسی وجود ندارد

بعد از دادگاهی شدن مدیران چند کانال تلگرامی توسط سازمان بورس شنیدن نقطه نظرات مدیران سایر کانال‌ها کار دشواری شده و آنها حاضر به مصاحبه نمی شوند. سرانجام یکی از دست اندرکاران کانال های تلگرامی بورسی با این شرط که نامش در گزارش قید نشود، با خبرنگار «رتبه آنلاین» به گفتگو نشست. وی در پاسخ به انتقادات مطرح شده درباره تخلفات این کانال ها به خبرنگار ما گفت: انتقاداتی که در زمینه فعالیت کانال های بورسی عنوان می شود اغلب یک سویه است و منتقدان به زمینه‌هایی که موجب راه‌اندازی این کانال‌ها و استقبال سهامداران از آنها شده – زمینه هایی مثل بی توجهی سازمان بورس به شفاف سازی و ارائه اطلاعات صحیح به سرمایه گذاران – توجهی ندارند. ما هم علاقه‌مند به ساماندهی کانال‌ها بودیم و به نظر می‌رسید سازمان بورس نیز در کنار برخورد قانونی با کانال‌های متخلف، می‌خواهد با اعطای مجوز و رسمیت دادن به کانال‎های دارای ویژگی های حرفه ای به نظارت دقیق‌تر بر فعالیت آنها اقدام کند اما دستور قضایی فیلترینگ تلگرام کل این روند را به طور کل متوقف کرد. کانال ها اکنون به فعالیت خود ادامه می‌دهند و سفارش تبلیغ هم می‌گیرند که نشانه مورد توجه بودن آنها توسط سهامداران است ولی شایعات و تحلیل‌های جهت دار هم در کنار اخبار وتحلیل های صحیح توسط برخی کانال ها منتشر می‌شود و این قابل انکار نیست. در واقع در حال حاضر افق روشنی برای ساماندهی کانال های بورسی وجود ندارد و از سویی توقف کار آنها هم – مگر با پیگیری و شکایت که پروسه ای زمان‌بر و پیچیده دارد – قابل تصور نیست، بنابراین به نظر می‌رسد فعالیت کانال‌ها به صورت غیررسمی ادامه خواهد داشت.

سازمان بورس بجای برخورد و مقابله، ساماندهی کند

وی در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان بورس در فضای کنونی می‌تواند اقدامی برای تعامل با کانال‌ها و شفاف شدن فضای کار کانال هایی که خواهان ارائه اطلاعات و تحلیل های صحیح به سهامداران هستند، انجام دهد، گفت: متاسفانه – تا جایی که من می دانم – سازمان بورس در شرایط کنونی حاضر به تعامل خاصی با کانال‌ها نیست و اکنون که تلگرام مسدود شده و برخی کانال های بورسی  در پیام رسان های دیگر موازی با تلگرام فعالیت می‌کنند، دیدگاه غالب در سازمان بورس آنها را فقط مخل بازار می‌داند. این درحالی است که کانال ها در برخی موارد وظیفه اطلاع رسانی و شفاف سازی را بسیار بهتر از سازمان بورس انجام داده اند و اگر مردم از این کانال‌ها خارج نمی شوند به این دلیل است که صداقت و شفافیت را در آنها تجربه می‌کنند. مثال این امر برخی عرضه های اولیه‌ بوده که فرآیند آنها با ابهامات جدی مواجه بوده و با اطلاع‌رسانی‌های کانال‌ها این امر کاملا مشخص شده است. وی در پایان اظهار امیدواری کرد مسئولان بجای برخورد با امکانات و ظرفیت های فضای مجازی و مقابله با آن، به قاعده گذاری و ایجاد بستر مناسب برای فعالیت قانونی در این فضا و ساماندهی آن اقدام کنند و آنچه را بیش از هر چیز در شرایط کنونی مطالبه سهامداران و سرمایه گذاران است – یعنی پاسخگویی سازمان بورس نسبت به اقدامات خود به عنوان نهادناظر-  را مدنظر قرار دهند.

معامله‌گران تالار حافظ در مورد کانال های تلگرامی چه می گویند؟

شنبه ۲۳ تیرماه ۹۷ به تالار حافظ می روم تا با معامله گران سهام در مورد دیدگاهشان به کانال های تلگرامی صحبت کنم. شلوغی و همهمه ای که بر تالار حاکم است رونق را تداعی می کند. خوره های بازار بورس، گرما زده و بی قرار،  خیره به رنگ های سبز و قرمز تابلوی اصلی، سر در گوش هم مشغول گپ و گفت و تماشای تلویزیون های ال سی دی های نمایشگر قیمت سهام، یا بهت زده در حال زیر و رو کردن صفحه نمای بازار در لپ تاپ هایشان هستند. عده‌ای هم موبایل‌هایشان را به هم نشان می دهند و پچ پچ می کنند. از یکی از معامله‌گران می پرسم آیا کانال های تلگرامی بورسی را دنبال می کند و پاسخ می شنوم: مگر می شود دنبال نکنم؟! یک دوری اینجا بزنید می‌بینید همه حداقل عضو 10 کانال تلگرامی بورسی هستند! وقتی سوال می‌کنم اطلاعات این کانال ها چقدر درست است، می گوید: روی خبرهایی که می‌دهند و تحلیل هایی که می‌کنند نمی‌شود قسم خورد ولی خیلی وقت‌ها درست می‌گویند. یکی دیگر از معامله‌گران تالار حافظ در پاسخ به همین پرسش می گوید: سر سهام «های وب» کانال فلان هشدار داد که امروز بفروشید وگرنه سهم بسته می شود و حالاحالاها باز نمی شود. من گوش نکردم و دقیقا همین اتفاق افتاد! این گوش نکردن تا الان ۱۰۰ میلیون تومان برایم آب خورده! از آن به بعد در تمام کانال‌ها عضو شدم و هر چه بگویند را با دقت دنبال می‌کنم که بلای «های وب» دوباره به سرم نیاید. معامله گر دیگری می گوید: من عضو کانال‌ها هستم ولی مبنای تصمیماتم چیزهایی نیست که آنها منتشر می کنند چون برایم روشن شده که همه‌شان با جهت‌گیری‌های خاص اخبار و تحلیل هایشان را منتشر می کنند. مثلا موقعی که سازمان بورس اعلام کرد می خواهد پیش‌بینی سود هر سهم از گزارش هایی که شرکت ها به بورس می دهند حذف شود کانال های تلگرامی یکصدا جنجال راه انداختند که این کار علمی نیست و بورس می‌خواهد اطلاعاتی را که همیشه رایگان در اختیار سهامداران بوده، پولی کند و غیره و غیره ولی وقتی سایپا و بانک حکمت و خیلی شرکت های دیگر تعدیل های منفی شدید روی ای پی اس‌شان کردند هیچ کدام از این کانال ها صدایشان در نیامد که این شرکت ها با اعلام  ای پی اس های جعلی چه بلایی سر سهامداران آورده اند. یا مثال دیگر وقتی است که قیمت سهمی در عرضه اولیه به مزاج کانال‌ها خوش نمی آید. آنقدر در مورد آن سهم سمپاشی می کنند تا از عرضه اولیه استقبال نشود و بعد از مدتی مشخص می شود همان سهم بازدهی خوبی داشته و کسانی که به حرف کانال ها گوش کرده بودند ضرر کرده اند. این که چه کسانی پشت این کانال ها هستند و چطور با اخبار و تحلیل هایشان از بازار بورس و سهامداران کولی می گیرند کسی دقیقا نمی‌داند اما امیدواریم حداقل سازمان بورس حواسش به این حرکت‌ها باشد. درتالار گشتی می زنم و زمزمه ها را گوش می دهم: «نظرسنجی کانال فلان رو دیدی؟ 80 درصد گفتن سازمان بورس در ماجرای باز نشدن های وب مقصره!» .  «اگه پتروشیمی پارس داری چهارشنبه بفروش! کانال فلان نوشته همون بلایی که سر “های وب” اومد سر پارسم میاد!» « نگاه کن کانال فلان چه تحلیلی نوشته روی سهم خودرویی ها! داره به زبون بی زبونی میگه  هر کی نخره، باخته!»« برو ببین کانال فلان نوشته شاپورخان و دار ودسته‌ش دارن پشت سر هم عرضه اولیه میذارن که تو این جوی که به وجود اومده سهام بنجلُ لای تک و توک سهام ارزنده قالب کنن به خلق الله!» و … .

شنیدن این زمزمه ها انسان را به این واقعیت می‌رساند که تعداد نامشخصی کانال تلگرامی توسط افراد و گروه های مبهم، با نیت‌های مبهم راه‌اندازی شده اند و محتواهای شائبه انگیز منتشر می‌کنند که می‌تواند بورس و سهامدارانش را دچار خسارت کند. تالار بورس را با این فکر که این کانال ها زیر پوست بازار در کمین انبوه سهامداران هیجان‌زده جا خوش کرده اند، ترک می‌کنم.