تولیدکنندگان بزرگ نفت دنیا برای مقابله با آثار ناشی از تحریم صنعت نفت ایران، مدتی است افزایش تولید خود را آغاز کرده‌اند. اما با وجود تمام تلاشی که عربستان و روسیه به‌عنوان دو قطب اصلی افزایش تولید نفت خام به کار بسته‌اند تا بازار طلای سیاه از شوک ناشی از تحریم نفتی ایران با کمبود عرضه مواجه نشود، کارشناسان عقیده دارند زمستان سختی در انتظار بازار جهانی نفت است. بر اساس تحلیلی که بلومبرگ روز گذشته منتشر کرده است، «محدودیت ظرفیت مازاد تولید» مهمترین مانعی است که می‌تواند باعث شود تولیدکنندگان بزرگ نفت خام نتوانند به راحتی آثار منفی تحریم نفتی ایران را در بازار از بین ببرند. عامل یاد‌شده پیش از این از سوی آژانس بین‌المللی انرژی نیز مورد تاکید قرار گرفته بود. در‌‌واقع با توجه به اینکه دو عرضه‌کننده بزرگ نفت خام یعنیعربستان و روسیه، بعد از درخواست آمریکا برای افزایش تولید، ظرفیت‌های مازاد خود را به کار گرفتند این نگرانی ایجاد شد که چنانچه اختلال تازه‌ای از سمت عرضه در بازار نفت ایجاد شود، ظرفیت خالی چندانی برای پر کردن خلأهای تازه در میان دیگر کشورهای تولیدکننده نفت که عمدتا تولیداتش در سقف قرار دارد، وجود نداشته باشد. این نگرانی در تحلیلی که بلومبرگ به قلم جولیان لی منتشر کرده است نیز به روشنی بیان شده است. بر اساس گزارش‌های موجود، صادرات نفت خام ایران از زمانی‌که دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام خارج شده تا حدود یک سوم کاهش داشته است. ایران در ماه آگوست کمتر از دو میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده و در نیمه نخست سپتامبر نیز روندی کاهشی فروش نفت را تجربه کرده است. به گزارش بلومبرگ، افزایش ذخایر شناور نفت خام ایران نشانه‌ای از کاهش صادرات نفت خام ایران است.
ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ نفت در اوپک، تا پیش از خروج ترامپ از توافق بین‌المللی برجام، روزانه حدود ۷/ ۲ میلیون بشکه نفت به بازار صادر می‌کرده است. این سطح از صادرات حالا هدف فاز دوم تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا قرار گرفته است و آن‌طور که ترامپ و دولتمردانش می‌گویند، قصد دارند تا زمان فرا رسیدن ضرب‌الاجل ۴ نوامبر، صادرات نفت خام ایران را به صفر برسانند. از نگاه دولت ترامپ که توانسته روسیه و عربستان را در زمینه افزایش تولید با خود همراه سازد، همه چیز خوب پیش می‌رود؛ به‌خصوص اینکه تولید روزانه نفت خام آمریکا به سقف تاریخی ۱۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد آمریکا بابت افزایش عرضه نفت خام و پوشش دادن جای خالی ایران از بابت خود، روسیه و عربستانی که حتی قول افزایش تولید تا ۱۲ میلیون بشکه در روز را نیز داده است، هیچ نگرانی ندارد. اما آن‌طور که جولیان لی عقیده دارد، تمام این سناریوها تنها روی کاغذ بدون نقص به نظر می‌رسند.
کاهش ظرفیت مازاد تولید اوپک
آن‌طور که لی در تازه‌ترین تحلیل خود عنوان کرده است: روی کاغذ، اعضای اوپک و روسیه ظرفیت مازاد تولید کافی برای جبران کاهش عرضه نفت خام ایران به بازار دارند؛ اما آنچه روی کاغذ آمده است با آنچه لزوما می‌تواند در تولیدات ماه آینده آنها مشخص شود یکسان نخواهد بود. لی عقیده دارد افزایش مصرف فصلی نفت خام و پتانسیل‌هایی که برای کاهش تولید بیشتر در نقاط مختلف دنیا وجود دارد، می‌تواند تنها در طول چند هفته عرضه را از تقاضا عقب بیندازد و این اتفاق کافی است تا قیمت نفتبرخلاف آنچه آمریکا به دنبال آن است، با افزایش چشمگیر همراه شود.
این انتظارها در حالی ممکن است با خروج نفت خام ایران از بازار محقق شود که بر اساس آمارهای موجود، ظرفیت مازاد تولید اوپک با وجود افزایش تولیدهای اخیر، رفته‌رفته کاهش پیدا کرده است. به گزارش بلومبرگ، ظرفیت مازاد تولید اعضای اوپک، پیش از این به کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرده بود. این اتفاق در پی تصمیم به افزایش سطح تولیدات که در نشست ماه ژوئن کشورهای عضو و غیرعضو اوپک اتخاذ شد، رقم خورد.
توان واقعی عربستان برای افزایش تولید
معضل «محدودیت ظرفیت مازاد تولید» در حالی این روزها بسیار مورد توجه قرار گرفته است که عربستان سعودی در تئوری می‌تواند بلافاصله سطح تولیدات خود را به ۵/ ۱۱ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این رقمی است که شاهزاده محمد بن‌سلمان در آوریل ۲۰۱۶ به بلومبرگ اعلام کرده بود. اما از آنجا که عربستان سعودی تا‌کنون به این سطح از تولید نیاز نداشته، بنابراین توانایی‌اش برای انجام این کار نیز محک نخورده است. در این زمینه احتمالاتی مطرح است مبنی بر اینکه شاید عربستان بتواند پس از گذشت چند ماه و افزایش فعالیت‌های حفاری به سطح یاد‌شده دست یابد. این احتمال در حالی وجود دارد که نگاهی به روند فعالیت‌های حفاری عربستان‌سعودی نشان می‌دهد اگرچه حفاری‌ها در این کشور افزایش داشته، اما همچنان بسیار پایین‌تر از اوج خود در سال ۲۰۱۵ قرار دارد.
به گزارش بلومبرگ، تعداد چاه‌های حفاری شده نفت خام در عربستان از آوریل به این سو با افزایش همراه بوده است؛ اما این میزان افزایش به معنای بازگشت سطح حفاری‌های عربستان به بهار سال ۲۰۱۷ است و نه بیشتر. در آن زمان تمرکز پادشاهی عربستان بر طرح کاهش تولید بود تا به واسطه این طرح سطح مازاد ذخایر جهانی نفت خام به متوسط پنج‌ساله برسد و قیمتها با رشد همراه شوند. حالا اما تحت تاثیر همراهی با سیاست‌های آمریکا، اهداف عربستان در بازار نفت با تغییراتی همراه شده و بر رشد تولید و پیشگیری از افزایش قیمت در صورت نبود نفت خام ایران در بازار تاکید دارد.
یکی از نشانه‌هایی که تلاش بیشتر عربستان در زمینه افزایش تولید را نشان می‌دهد، آغاز طرح توسعه میدان نفتی «خریص» است. اما آن‌طور که کارشناسان اخیرا اعلام کرده‌اند، اگرچه این میدان ظرفیت تولید ۳۰۰ هزار بشکه‌ای در روز را دارد، اما رسیدن به این سطح تنها با گذشت زمان و به آرامی امکان‌پذیر است. دیگر تلاش عربستان برای افزایش بیشتر تولیدات، به بازنگری در تولید نفت از «منطقه خنثی» که میان این کشور و کویت مشترک است، باز می‌گردد. با این حال مشاهدات نشان‌دهنده فعالیت‌هایی محدود در میدان‌های نفتی این منطقه مشترک است. بنابراین در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نمی‌توان تا پیش از سه ماه نخست سال آینده میلادی انتظار هیچ تولیدی از میدان‌های نفتی این منطقه داشت.
اما و اگرهای رشد تولید نفت در روسیه
روسیه به‌عنوان کشوری که در طرح کاهش تولید همکاری سازنده‌ای با عربستان و اوپک داشت، در بحث افزایش تولید نیز سعودی‌ها را همراهی می‌کند تا هم از افزایش درآمدهای نفتی منتفع شود و هم با برآورده کردن انتظارهای نفتی آمریکا، امتیازهای مدنظرش را از ایالات متحده دریافت کند. از همین رو، روسیه از ماه مه تا‌کنون تولیدات روزانه نفتش را حدود ۲۵۰ هزار بشکه افزایش داده است. اما آن‌طور که الکساندر نواک، وزیر نفت روسیه هفته گذشته به بلومبرگ گفته است، این کشور توان افزایش تولید ۳۰۰ هزار بشکه بیشتر در روز را نیز دارد. اما بعید است روسیه تا زمان برگزار شدن نشست بعدی اوپک که در پایان این ماه درالجزایر رقم خواهد خورد، دست به افزایش تولید بیشتر بزند؛ زیرا در این نشست مشخص خواهد شد که آیا دنیا به تولید بیشتر نفت نیاز دارد یا خیر. در حال حاضر، تولید روزانه نفت خام روسیه نزدیک به رکورد بالاترین سطح تولید پس از فروپاشی رژیم شوروی قرار دارد و می‌تواند تا پایان سال با رشد بیشتری نیز همراه شود؛ اما ۳۰۰ هزار بشکه رشد تولید بیشتر محل تامل کارشناسان نفتی است.
با تمام این تفاسیر، ممکن است فصل چهارم امسال زمانی باشد که عرضه و تقاضا در نزدیک‌ترین سطح ممکن به یکدیگر قرار داشته باشند. موسسه Energy Aspects انتظار دارد تقاضای روزانه برای نفت خام تولید اوپک تا پایان امسال، روزانه ۵/ ۳۳ میلیون بشکه باشد که با پیش‌بینی خود این سازمان همتراز است. این میزان تقاضا برای نفت خام تولید اوپک در حالی است که مجموع تولید این سازمان بر روی ۷/ ۳۲ میلیون بشکه در روز قرار دارد و تولیدات کشورهای عراق، نیجریه و لیبی نیز نزدیک به سقف چند ساله خود رسیده‌اند. به این ترتیب چنانچه در هر یک از کشورهای آفریقایی تولیدکننده نفت (به خصوص نیجریه و لیبی که با مشکلات داخلی مواجهند) اختلالات عرضه رخ دهد یا ناآرامی‌ها در بصره عراق که یکی از قطب‌های تولید نفت این کشور است، افزایش یابد، کاهش عرضه می‌تواند به راحتی به بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این در حالی است که افت مداوم تولید در ونزوئلا نیز تصویر بدتری از آینده عرضه در بازار نفت ترسیم می‌کند.
