جشن یلدا ؛جشن زاده شدن مهر یا میترا

دکتر علیرضا کشوردوست|استاد دانشگاه 
پیش از آن که آریاییها به آیین زرتشت بگروند ، پیرو زروانیگری و میترائیسم بودند.

میترا به چمار ( = معنا ) دوست مهربان، همدم یکدل و یاری کننده است. در کتاب اوستا بویژه در یشت دهم که ویژه ی میترا می باشد، آمده است که میترا و خورشید دوستی نزدیکی داشته و به گونه ای در پیوند با هم اند و آن اندازه نزدیکند که مهر یا میترا، پرتو خورشید شناخته می شود. از نشانه های این آیین، گردونه ی مهر ( آب، باد ، خاک ، آتش که به نادرست , صلیب شکسته گفته می شود) است که در خوزستان و رودبار گیلان پیدا شده و پیشینه ی این نشانه های یافت شده به هفت هزار سال پیش از زاد ه شدن عیسی مسیح ( ع ) می رسد.

به باور مهر دینان، آمیزش و هماهنگی چهار آخشیج ( عنصر ) آب، آتش، باد و خاک، چرخ آفرینش می چرخد و نظام هستی دوام می یابد. نشانه خورشید که در بالای شیر بر روی پرچم ایران دیده می شد، در آغاز، گردونه مهر بود و به مرور به گونه ی ستاره و سپس به نمای خورشید جلوه گر شد.

ایرانیان، واپسین شب پاییز یا درازترین شب سال ( چهارده ساعت) رابا جشن و پایکوبی به روز می رساندند که شب یلدا یا زاده شدن میترا ( پس از سده ها، زاده شدن خورشید ) را با شادمانی سپری کرده باشند. از روز نخست دی ماه، تابش خورشید , مهر بیشتری به نیمکره ی شمالی زمین داشته و درازای روزها بیشتر می شود.

از خوراکیها و خوردنیهایی که باید در جشن شب یلدا بهره گرفت، هندوانه و انار است که درونی سرخرنگ دارند، رنگ سرخ در آیین میترائیسم، رنگ تکامل است. انار برای روان سازی خون و دانه های آن نشانه ی فراوانی است. هندوانه نیز همچون واکسنی ، بدن را در برابر سرمای زمستان نگهبانی می نماید. از توت فرنگی و گوجه فرنگی به سبب سرخرنگ بودن نباید بهره گرفت زیرا خوردنیهای ایرانی نیستند و از اروپا آورده شده اند.

آجیل شیرین نیز از خوردنیهای شب یلداست که خوردن آن به سبب چربی های سودمند، جلوی سکته های زمستانی را می گیرد. هر زیستبومی نیز از خوردنیهای ویژه ی جایگاه خود بهره می‌گیرد. در گیلان , خوردن کٌونٌوس (که به نادرست ازگیل گفته می شود ) از خوردنیهای رایگ ( رایج) این شب است.

درخت سرو برای پیروان میترائیسم ارجمند بود زیرا نشانه پایداری و ایستادگی در برابر سرمای زمستان است. اروپاییها چون درخت سرو نداشتند از درخت کاج بهره گرفته و به مرور بر بالای آن چراغ یا نوری قرار دادند که نشانه تابش خورشید است. برخی پژوهشگران باورشان این است که میترا از درخت سرو زاییده شده و به باوری دیگر از نطفه ای در آبهای دریاچه هامون از اهورا مزدا. آیین مییترائیسم از چین تا اروپا گسترش داشت و در سده پنجم میلادی , با شکست رومیها از ژرمنها و کمرنگ شدن نقش توانمندان سترگ سیاسی ، کلیسا میداندار سیاسی و آیینی اروپا شد و آیین میترائیسم رو به افول نهاد.

شنل سرخ پاپ، غسل تعمید مسیحیان، سقاخانه، حلقه ی پیوند ازدواج و بسیار ی از نمادها و نشانه های میترائیسم، هنوز هم در سراسر گیتی رواگ ( = رواج ) دارد.
یادمان باشد در بامداد روز نخست دی ماه زاد روز خورشید را خجسته باد بگوییم تا گرمای بیکرانش، به کشتزارهای ما بارآوری بیشتری ارزانی نماید.
همزمانی زاده شدن میترا و خورشید بر ایرانیاران خجسته باد.