درحالی که چراغ خطر وضعیت تراز آب زیرزمینی روشن شده و بررسی تغییرات تراز آب زیرزمینی طی ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد که اغلب محدوده‌های مطالعاتی دارای افت سطح آب زیرزمینی از نیم تا ۳۰ متر هستند، جایگزینی پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب با منابع آبی، جدیدترین راهکار ارائه شده برای استراحت این منابع است.
به گزارش رتبه آنلابن ار ایسنا، آمارها حاکی است که حدود ۶۰ درصد مصارف خانگی و صنعت و حدود ۵۰ درصد مصارف کشاورزی توسط آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. همچنین سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود که معادل حجم ۱۰ دریاچه ارومیه است. طی ۵۰ سال برداشت از منابع آب زیرزمینی، بیش از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شده است. این در حالی است که افت سطح آب زیرزمینی به معنی برداشت از ذخایر تجدیدناپذیر سفره آب زیرزمینی است.
تبعات افت سطح آب زیرزمینی
افت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش گرد و خاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن آب زیرزمینی به دنبال دارد. نشست زمین در دشت ورامین ۳۶ سانتیمتر در سال گزارش شده و در دشت کبودرآهنگ ۲۵ فروچاله با ابعاد چند ۱۰ متری ایجاد شده است. پدیده شور شدن آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور و به‌ویژه در دشت‌های فلات مرکزی وجود دارد.
بررسی افت آبخوان‌های مهم کشور
بررسی تغییرات تراز آب زیرزمینی طی ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد که اغلب محدوده‌های مطالعاتی دارای افت سطح آب زیرزمینی هستند. گرچه در بیشتر محدوده‌ها میانگین افت سالانه کمتر از نیم متر است اما آبخوان‌های مهم کشور که نقش مهمی در تأمین مصارف دارند، عمدتاً دارای افت بیش از نیم متر در سال هستند. آبخوان‌هایی مانند مشهد، رفسنجان، بم، نیشابور و تهران- کرج از جمله مهمترین آبخوان‌ها با افت سالیانه بین نیم متر تا یک متر هستند.
در محدوده‌های قروه- دهگلان، ساوه، قزوین، هشتگرد، ورامین، کبودرآهنگ، زرند و نریمان-تربت جام وضع وخیم‌تر است و میانگین افت سطح آب زیرزمینی بیش از یک متر در سال است. در تعداد محدودی از آبخوان‌های کشور نیز افت سطح بیش از دو متر در سال وجود دارد که این آبخوان‌ها در محدوده‌های دامنه، هومند آبسرد، کردی شیرازی و کنگاور واقع شده‌اند.
اما بیشترین افت سطح آب زیرزمینی مربوط به محدوده مطالعاتی ارسنجان واقع در استان فارس است که به‌طور متوسط سالانه ۳.۴ متر افت آب زیرزمینی داشته است. در واقع در این منطقه طی ۱۰ سال گذشته سطح آب زیرزمینی بیش از ۳۰ متر پایین رفته است البته در تعداد اندکی از محدوده‌های مطالعاتی بالا آمدن سطح آب زیرزمینی نیز مشاهده می‌شود. اگر فقط افت سطح آب زیرزمینی را در نظر بگیریم آبخوان ارسنجان در استان فارس دارای بدترین شرایط است و بعد از آن آبخوان‌های دامنه، هومند آبسرد واقع در شهرستان دماوند، کردی شیرازی در استان هرمزگان و کنگاور در استان کرمانشاه قرار دارند.
راهکار جدید چیست؟
در حالی که زنگ خطر اوضاع وخیم منابع آب زیرزمینی روشن شده است، مسؤولان بر این باورند که پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب باید جایگزین منابع آبی شود تا به این روش هم به منابع آب زیر زمینی استراحت دهیم و هم از برداشت آب‌های سطحی جلوگیری شود. به گفته مرتضی عزالدین – مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران – شهرداری تهران سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌کند که در صورت استفاده از پساب، این میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی کاسته خواهد شد.
از پساب خروجی تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران سالانه حدود ۱۵ میلیون مترمکعب جایگزین استفاده از آب سدماملو برای کشاورزی دشت ورامین خواهد شد و حدود ۱۶ میلیون مترمکعب به پالایشگاه نفت جنوب تهران اختصاص می‌یابد و پساب تصفیه‌خانه محلی شهرک اکباتان به آبیاری فضای سبز مناطق سه و دوی شهرداری و پساب تصفیه‌خانه شهرک غرب به برج میلاد و پارک پردیسان اختصاص یافته است. در تصفیه‌خانه شهرک شهید محلاتی سالانه حدود دو میلیون مترمکعب پساب به شهرک و دو میلیون مترمکعب دیگر به مجموعه شهرداری واگذار می‌شود.
بر اساس این گزارش، طرح فاضلاب تهران برای جمعیتی معادل ۱۱ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر پیش‌بینی شده است و در حال حاضر در بخش شبکه حدود ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی و در بخش ساخت تصفیه‌خانه حدود ۴۳ درصد پیشرفت دارد که در مجموع این طرح ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران در حاضر سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را زیر پوشش قرار داده است و علاوه بر آن تهران در حال حاضر دارای پنج تصفیه‌خانه محلی است که حدود ۳۰۰ هزار نفر را زیر پوشش قرار می‌دهد.
