مناطق آزاد زیرساخت خوب و ظرفیتی مناسب برای ارتباط منظم و سازنده با 15 کشور همسایه است
توسعه مناطق آزاد و گردشگری در ایران، طی سالها و در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی به عنوان یک رویکرد دائمی پیگیری شده و در این سالها توفیقات گسترده‌ای هم ثبت شده است. در این حوزه، اهداف کلانی مد نظر بوده که بخشی از انها محقق شده و بخشی هم در حال پیگیری است. برای فهم بهتر سبقه و روند کنونی مناطق آزادگفت و گویی با مرتضی بانک، دبیر شورای عالی مناطق آزاد داشته ایم که در ادامه آن را می خوانید :
* در ابتدا درباره دستاوردهای مناطق آزاد در این سالها توضیح دهید؟
برای تشریح دستاوردهای این حوزه ابتدا باید به فلسفه و نگاه ایجاد و شکل گیری مناطق آزاد توجه داشته باشیم. توجه به اقتصاد پیرامونی و تلاش برای در اختیار گرفتن و بهره برداری از بازار کشورهای همسایه به عنوان بازار هدف در کنار محرومیت زدایی و ایجاد فضایی مبتنی بر اقتصاد و تجارت فارغ از بروکراسی های مرسوم داخل کشور ایده اولیه تشکیل این مناطق بوده است.در حال حاضر سه منطقه آزاد در ایران، سبقه 25 ساله دارند و مابقی سن و سال کمتر. در عمل می توان گفت که این مناطق خود از دستاوردهای بعد از انقلاب هستند.
از سوی دیگر هم، نگاهی به تاریخچه و وضعیت محل قرار گیری این مناطق در قبل و بعد از منطقه آزاد شدن همچنین مقایسه بین مناطق با نقاط همجوارشان به خوبی بیانگر روال مثبت توسعه در این مناطق است.به عنوان مثال مقایسه وضعیت فعلی قشم با هنگام و هرمز و مقایسه پیشرفت های ارس با شهرهای نزدیک نشان از این تغییر و بهبود دارد.
در مجموع می توان گقت که در این سالها، اجرای پروژه های زیرساختی عظیم از جمله دستاوردهای این مناطق است . دستاوردهایی مانند فرودگاه، بندر ، راه سازی، استقرار کارخانجات تولیدی بزرگ و کوچک و ساخت مراکز تجاری مدرن که در کنار ایجاد فضاهای مناسب گردشگری انجام شده است.
* در برنامه‌های کلان دولت در رشد اقتصادی، پیشبرد اهداف مناطق آزاد در رشد اقتصادی چه اهدافی را در نظر داشته است؟
مقایسه مناطق آزاد جهان در فعالیت‌های اقتصادی با وضع ایران نشان می دهد که وضعیت ما در کشور متفاوت است و آن طور عمل نمی‌کنند که رشد اقتصادی بر اساس فعالیت آنها شکل گیرد. مناطق آزاد به این خاطر تاسیس شده‌اند که فارغ از ضوابط و مقررات بروکراسی موجود کشور، بتوانند فعالیت‌های اقتصادی را به صورت مناسب‌تر و با سرعت بیشتر به اجرا درآورند که رشد اقتصادی را محقق کنند.
در این مناطق باید الگویی برای فعالیت‌های اقتصادی ارایه دهند که خارج از ضوابط و چارچوب و مقررات کشور باشد؛ البته همه آنها را به هم نمی‌ریزند، اما نظام مستقلی را طراحی می‌کند که تحت آن، نمونه‌های قوی و قابل قبولی را برای شاخص‌های اقتصادی فراهم آورند. اگر این تعریف را در کشور بپذیریم، در مناطق آزاد باید در مورد ارایه مجوزها، بروکراسی حاکم بر فعالیت‌های اقتصادی را تسهیل کرده و در عین حال، ورود کالا طبق قوانین و مقررات از هر نوع مالیات و عوارضی معاف شود.
*وضعیت در این مناطق هم اکنون به چه شکلی است؟
مناطق آزاد ایران نیز در محدوده فعالیت‌های ایجاد شده می‌توانند کار کنند، ما الان 1600 واحد صنعتی داریم که در مناطق آزاد مستقر هستند که 285 هزار نفر شغل ایجاد کرده‌اند؛ بنابراین اولا نمی‌توان گفت که رشد اقتصادی در کشور، متناسب با فعالیت‌های مناطق آزاد است، بلکه فعالیت این مناطق یک روش و منشی برای ایجاد الگوهای مناسب برای رشد اقتصادی در کشور است.
این موضوع در مناطق شکل گرفته است. یکی از اهداف دیگر مناطق، توسعه و عمران منطقه است که در مناطق آزاد ایران، توسعه و عمران شهری نسبت به جوامع محلی و همجوار می‌تواند به عنوان یک موفقیت از آن نام برد.
*مهمترین مزیت و اقدام در مناطق آزاد چه بوده است؟
مناطق ما در مقایسه با جوامع همجوار توانسته‌اند عمران و آبادانی مناسبی را برای مردم ایجاد کنند. موضوع دیگر، گردشگری و توسعه فعالیت‌های گردشگری است که این هم به عنوان نمونه می‌تواند در مناطق آزاد مواجه باشد و این هم اثر مثبتی در فضای اقتصاد و گردشگری کشور به جای گذاشته است، چراکه در سال 96 معادل 13 میلیون نفر گردشگر به مناطق آزاد آمده‌اند؛ بنابراین این رقم بسیار خوبی است که اگر این مناطق نبود، بخشی از اینها به خارج از کشور سفر می‌کردند. باید توجه داشت که مناطق آزاد ایران عمدتا در حاشیه‌ها و مناطق مرزی قرار گرفته‌اند؛ پس این مناطق از محروم‌ترین مناطق کشور بوده‌اند، اما امروز به مناطق نسبتا آبادی تبدیل شده‌اند و این عامل هم، از نظر جامعه‌شناسی مهم است، چراکه اقوام مختلفی در محیط پیرامونی ایران حضور دارند؛ ضمن اینکه این مناطق، با مرزهای ما و کشورهای همجوار مراوده داشته‌اند. اتفاقی که در مناطق رخ داده است، تاثیرات مثبتی را از این جهت ایجاد کرده است. ما 15کشور همسایه را در اطراف خود داریم که وجود این کشورها برای ایران که معمولا دچار محدودیت‌هایی از سوی کشورهای تاثیرگذار جهان است که بر این اساس، توان همسایگی باید در محلی مورد استفاده قرار گیرد که یکی از ظرفیت‌های مهمی که می‌تواند برای استفاده از منابع و امکانات همسایگی، مدنظر قرار گیرد، مناطق آزاد است؛ پس نقش جدی‌تری را در این حوزه به مناطق خواهیم داد که توانسته‌اند با همسایگان ارتباطات قوی‌تر برقرار سازند؛ پس می‌توان گفت که مناطق آزاد، در جهت اجرای قانون و سیاستها و برنامه‌هایی که کشور از آنها انتظار داشته است، موفقیت نسبی را به دست آورد.
* حال اگر بخواهیم با نگاه به وضعیت کنونی کشور در خصوص مناطق آزاد و استراتژی پیشبرد اهداف توضیح دهید، سیاست‌گذاری‌ها به چه شکلی ترسیم شده است؟
اتفاقی که در اقتصاد امروز ایران رخ داده است، می‌تواند تغییراتی را در برنامه‌هایی که دولت در دست داشت، به وجود آورد. دولت از سال 96 مقدماتی را فراهم کرده بود که با عبور از مانع برجام، برخی از ارتباطات اقتصادی و روابط خارجی را بازتعریف کند و بر اساس آن، برنامه‌هایی را در حوزه توسعه اقتصادی، رشد و تورم تنظیم و اجرا کند. اما با این اتفاقی که رخ داده بود، برخی از آن سیاستها با تغییراتی روبرو می‌شود.
با توجه به خروج آمریکا از برجام، تغییراتی به صورت اجباری، در برنامه‌های دولت رخ خواهد داد و این اقدام آمریکا، تاثیراتی در فروش نفت و تامین کالاهای اساسی و مواد اولیه تولید به جای خواهد گذاشت. در این چارچوب دولت باید با مقتضیات این وضعیت، برنامه‌های جدیدی را طراحی و اجرا کند؛ بر همین اساس بود که مهمترین سیاستی که اتخاذ شد این بود که نرخ ارز را یکسان کرده و قیمت چندگانه‌ای در ارز نداشته باشیم.
دولت پیش‌بینی کرده است که بخشی از کالاها از محل صادرات ارز بخش‌خصوصی در بورس تامین ارز شوند که بر این اساس گرایش به جذب ارز از طرق غیرمعمول و خلاف مصوبه دولت، کم کرده است و مقداری مدار جدیدی را برای تنفس ارز به وجود آورده است و به نظر می‌رسد که تصمیم خوبی است. برخی از کالاها که تولید داخلی بوده و نیاز به واردات آنها حس نمی‌شود با ممنوعیت واردات مواجه شد که این مجموعه این تصمیم‌گیری‌ها در سرزمین اصلی، بر اساس مقتضیات کشور اتخاذ شده؛ چراکه اگر قرار بود که بازار ثانویه‌ای با بازار ارز تشکیل شود، مشکل‌زا بود، دولت تصمیم گرفت که این اتفاقات در مناطق آزاد نیز تکرار شود و به خصوص در حوزه ثبت‌سفارش و ورود کالاهایی که بدون منشا قبلی اعلام شده و ثبت شود، دولت می‌خواهد که مدیریت کار را صورت گیرد. بنابراین دولت تصمیم گرفت که ارز مورد نیاز واحدهای صنعتی را که در مناطق آزاد فعالیت می‌کنند، تامین کند و ثبت سفارش نیز به روال داخل سرزمین اصلی در آنجا نیز انجام شود.
*با توجه به تحریم ها پیش بینی شما از روند توسعه ای مناطق آزاد چیست؟
این دوره اگرچه سخت است، اما قابل عبور است. مردم هم در این 40 سال، شرایط سخت را بسیار تجربه کرده اند، البته این شرایط هم بسیار سخت است ولی اگر به مردم گفته شود که ما در یک شرایط جدیدی قرار گرفته‌ایم و آمریکا با عبور از برجام و با جدیت و شدت عملی که در چارچوب سیاستهای رژیم اشغالگر قدس و برخی از مزدوران منطقه ای خود، هدف فروپاشی اقتصاد ایران را در نظر گرفته‌اند تا راه اینکه ایران بتواند منزوی کند و به زیر بکشد، راه آن هم از اقتصاد تعریف کرده اند که به مرز فروپاشی برسند. دولت نیز به موقع دست به کار شده است و با توجه به ظرفیت‌هایی که در کشور وجود دارد و همکاری‌هایی که مردم همواره داشته‌اند، از این شرایط عبور خواهیم کرد. ما باید بگوییم که مردم چطور رفتار کنند، چراکه اگر به آنها مطالب خوب تبیین شود، همراهی می کنند. امسال سال سختی است، مناطق آزاد نیز متاثر می‌شوند ولی ما را متوقف نخواهد کرد. ما از این شرایط عبور میکنیم، اما در این شرایط اتفاقا مناطق آزاد بیش از گذشته می‌توانند نقش آفرینی کرده و از امکانات خود در جهت منافع ملی استفاده کنند. در این شرایط اتفاقا مسئولان باید توجه ویژه ای به مناطق آزاد داشته باشند.
* موضوع تعداد مناطق آزاد، خیلی اوقات محل چالش و بحث است. شخصا با افزایش تعداد مناطق آزاد در شرایط فعلی با جمیع پتانسیل‌ها و معایب موافق هستید؟
* در وضعیت موجود کشور ما و نیز شرایط اقتصادی که با آن روبرو هستیم، در کنار تهدیدها و تحریم‌هایی که همواره پیش روی اقتصاد ایران قرار داشته است، کشور با مشکل جدی در روابط اقتصادی و سیاسی با جهان روبرو است که این هم به دلیل ذات برنامه‌ها و سیاستهای کلان کشور است.
ما کشوری مستقل هستیم که همین امر منجر به انگیزه برای بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور بوده که همین امر باعث شده که بسیاری از مناطق با تکیه بر منابع داخلی اقدامات خود را سامان دهند؛ بنابراین حتما در اقتصاد دنیای امروز، نمی‌توان گفت که به طور کلی از دنیا بی‌نیاز هستیم و ارتباطی با کشورهای خارجی نداریم، سیاست کلان ما هم این را نمی‌گوید، اما به هر حال در چارچوب و قالب شعارها و برنامه‌های عمده کشور، ما به دلیل اتکای به منابع داخلی و استقلال ویژه کشور، طبیعی است که در روابط اقتصادی و سیاسی، محدودیت داریم. اگر این یکی از نکاتی باشد که به آن توجه کنیم، در نتیجه چه امکاناتی برای ما وجود دارد که بتوانیم در چارچوب این سیاستهای کلان از ظرفیت‌های موجود خارجی استفاده کنیم و آنها را در جهت این سیاستهای عمومی خود به کار بگیریم. یکی از این پتانسیل‌ها مناطق آزاد است، پس این یک واقعیت است که باید بر اساس سیاستهای کلان، طراحی اقتصادی خود را پیش‌بینی کنیم. پس باید راههای متنوعی را طراحی کنیم. به خصوص اینکه 15 کشور همسایه داریم و در شرایط سخت، می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. برای اینکه این ارتباط منظم‌تر باشد، مناطق آزاد زیرساخت خوبی است. همواره قبل از انقلاب، اقتصاد جوامع پیرامونی ایران، محدود و ضعیف بوده و سیاستهای کلان دوره قبل نیز این بوده که بیشتر به مرکز توجه شود، اما اقتصاد ایران در شرایط جدید، باید الگوی خود را داشته و به پیرامون توجه جدی داشته باشد؛ بنابراین با توجه به اینکه منابع و امکانات کشور محدود است، باید با ایجاد یک امکان، منابع جدیدی را احصا کنیم که بر اساس قانونی که مناطق آزاد دارد، زمینه‌ساز نقش‌آفرینی آنها بسیار بالا است. پس با توجه به تسهیلاتی که مناطق آزاد ایجاد کرده است، فعالیت برون‌زایی را می‌توان انتظار داشت. پس نباید به منابع خدادادی تکیه فراوانی داشت، بلکه امکانات نرم‌افزاری را هم فراهم آورد که بر این اساس، توسعه محدود مناطق آزاد توصیه می‌شود، ولی نباید دامنه مناطق آزاد را آنقدر گسترده کنیم که از حیز انتفاع خارج شود. اگر با این مقدمه کار را شروع کنیم، به خوبی پیش خواهیم رفت. در این حد مناطق آزاد، مناسب و لازم است و برای همین هم در مجلس، لایحه‌ای را داریم که تلاش میکنیم مناطق آزاد، بر اساس این لایحه گسترش یابند و خوشبختانه نیز توانسته‌ایم این را در مجلس، به نحوی پیش رویم که تعداد مناطق، بالا نرود. تقاضای نمایندگان برای ایجادمناطق آزاد، کم نیست. اگر تعداد مناطق آزاد از یک محدوده‌ای خارج شود، از کارکرد اصلی خارج خواهد شد.
*وضعیت لایحه افزایش مناطق آزاد چگونه است؟ نماینده‌های مجلس همچون قبل دیگر اصرار و پافشاری گذشته را ندارند؟
* توانستیم تعداد مناطق آزاد را محدود کنیم. این کار با هماهنگی بین دبیرخانه شورایعالی ومجلس حاصل شد، چراکه همنظر شدیم که در مورد مناطق آزاد به همین تعداد پیشنهاد شده جدید، بسنده کنیم. بیش از حد هم اگر تعداد آنها بالا رود، کارکرد خود را از دست می‌دهد؛ چراکه امکانات و منابع کشور محدود است. در مورد مناطق ویژه داستان متفاوت است، چراکه قدرت عمل مناطق آزاد را ندارند. پس مشکلی برای افزایش آنها نیست وبیشتر به شهرک های صنعتی شبیه است؛ لذا در مناطق ویژه مشکلی ایجاد نخواهد شد؛ عمدتا سرمایه‌گذاری نیز در دست بخش‌خصوصی است؛ ولی موضوع منطقه آزاد متفاوت است.
* آیا برای مناطق ویژه نیز کارویژه و مشخصی طراحی خواهد شد؟
* در مورد مناطق ویژه ما سه شاخص را در نظر گرفته‌ایم، اولا تقاضا را عمدتا از طریق شورای برنامهریزی استان مورد بررسی قرار می‌دهیم، چراکه در استان، اینها مناطقی هستند که برای فعالیت‌های استانی در نظر گرفته می‌شود؛ چراکه این شورا اشراف بهتری دارد. یکی از شاخص‌های ما برای بررسی پیشنهادات جدید برای مناطق ویژه، شورای استان است. دومین شاخص این است که در مناطق ویژه، فعالیت مشخصی تعریف شود. نمی‌شود که یک منطقه ویژه، گردشگری و هم صنعتی باشد. پس کارکردها مشخص است. سومین شاخصی که باید در نظر گرفته شود، آن است که سازمان مسئول قوی و قدرتمند از نظر مالی و اقتصادی، پیشنهاد شود که این سازمان مسئول، عمدتا بخش‌خصوصی باید باشد. یعنی بررسی میکنیم؛ اگر بخش‌خصوصی فعالی وجود نداشته باشد، سازمان مسئول باید دستگاهی باشد که توانمندی لازم را داشته و نمونه منطقه عسلویه که وزارت نفت سرپرستی آن را به عهده دارد، اهداف را محقق کند. این سه مشخصه اصلی است. مشخصه دیگر آن است که حتما بحث محیط زیست را در مجموعه مناطق ویژه مشاهده کنیم، یعنی نظر قطعی سازمان مناطق آزاد در این موضوع آن است که باید سازمان مسئول، توانمند باشد. با توجه به این موارد، پیشنهادات در دبیرخانه مطرح می‌شود و سازمان مسئول نیز ارزیابی لازم را صورت داده و موضوع را نهایی می‌کند؛ سپس پیشنهاد نهایی به کارگروه شورای عالی که متشکل از مجموعه دستگاههای عضو هستند، ارایه می‌شود و اگر به تصویب رسید، به عنوان لایحه از دولت به مجلس می‌رود. پس مسیر تعریف‌شده و دقیقی است که بتواند تصمیمی که گرفته می‌شود را یک تصمیم اصولی کند.
* در خصوص سرمایه‌گذاری خارجی وضع چگونه است و چقدر این مناطق در جذب سرمایه‌گذاری به خصوص جذب سرمایه خارجی‌ها موفق بوده اند؟
در فعالیت‌های اقتصاد خود، تحت تاثیر سیاست خارجی حاکم بر کشور خود هستیم. این یک موضوعی است که در هیچ فعالیت و اقدامی در مناطق آزاد، نادیده گرفته نمی‌شود. سرمایه‌گذار خارجی، منطقه آزاد را در داخل مجموعه کشور ما تلقی می‌کند؛ پس سیاستهای عمومی کشور در فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی کشور تاثیر دارد. مناطق آزاد هم تفاوتی ندارد و سرمایه‌گذار خارجی منطقه آزاد را داخل کشور ما تلقی می‌کند، از سیاست خارجی و سیاستهای عمومی کشور در فعالیت‌های سرمایه‌گذاران خارجی تاثیر دارد، اینکه دولت تاکید دارد که در داخل کشور قوانین و مقررات عمومی بین‌المللی را در کشور بتوانیم همسان‌سازی و اجرا کنیم. نمونه آن هم پیوستن به FATF است.
*آمارها در این حوزه چگونه است|؟
در حال حاضر و طی ۵ سال اخیر (۹۲ تا ۹ماهه۹۷) چیزی حدود ۱۰ میلیارد دلار مجوز سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد صادر شده است که از این مبلغ حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار آن محقق شده است. به نظر من با توجه به اینکه تعداد مناطق آزاد ایران محدود است، یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار سرمایه خارجی در مقایسه با داخل کشور یک رقم قابل توجهی است.
در ۵ سال گذشته، حدود ۶۲ هزار میلیارد تومان مجوز سرمایه‌گذاری داخلی را صادر کرده‌ایم که از این رقم، ۲۸ هزار میلیارد تومان محقق شده است. یعنی ۲۸ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری از سوی بخش خصوصی داخلی محقق شده که منهای سرمایه‌گذاری خارجی است. این میزان قبل از دولت تدبیر و امید، سابقه نداشته است. نکته قابل توجه اینکه جمعیت مناطق آزاد ایران نیز کمتر از یک میلیون نفر است و از 80 میلیون نفر یک میلیون نفر در مناطق آزاد است. با این محاسبات اگر سرمایه‌گذاری محقق شده را مقایسه کنیم، رقم خوبی است.
* بر روی حوزههای سرمایه‌گذاری، یکی از زیرساختهای مورد نیاز مسائل بانکی است که مد نظر شما هم آف‌شور بانکها بود. این موضوع به نتیجه‌ای رسید؟
استفاده از منابع خارجی از جمله سرمایه، بانک و مکانیزم‌های دیگری از جمله بورس، در تمامی کشورها و به خصوص در مناطق آزاد، باید بسیار روان و آماده باشد و حتما در مناطق آزاد، این امکانات فراهم شده باشد. طبیعی است که یک بانک خارجی در هر نقطه از یک سرزمین اگر قرار باشد که حضور داشته باشد باید برای یک مدت معناداری، فعالیت خود را انجام دهد. اما در عین حال، شرایط داخلی کشور در زمینه مقررات بانکی، به خوبی آماده نشده است که مجوزهای لازم را در مناطق آزاد ایجاد نماید. به همین خاطر برای بانک خارجی، ضوابطی تعیین شد که از توان یک سرمایه‌گذار برای اینکه در مناطق آزاد، بانک جذاب و آف‌شور کند را نداشت که با بانک مرکزی صحبت‌های زیادی کرده‌ایم که خوشبختانه سرمایه اولیه را به یک توافق منطقی با سرمایه‌گذار خواهد رساند. این امکان فراهم است. اما اکنون شرایط طوری است که متقاضیان نیز در این شرایط کنونی اقتصاد ایران، نظر متفاوتی دارند. لذا هنوز در زمینه بانک خارجی، اتفاق مثبتی در مناطق آزاد رخ نداده است. در مورد سرمایه‌گذار خارجی همانطور که اشاره کردم، رقم بسیار خوب است و اگر این روند ادامه می‌یافت، یک جهش بسیار خوبی را تجربه می‌کردیم. در موضوع بورس بین‌المللی، این امر می‌تواند جایگزین برخی فعالیت‌های مالی که جایگزین برخی فعالیت‌های مناطق آزاد شود، ا گر بانک هم نشد، بورس بخشی از آن نقش را در حوزه مالی ایفا خواهد کرد. بر این اساس برای ایجاد بورس پنجم که بورس بین‌الملل است، با شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار مذاکراتی انجام شده است و شورای عالی در آینده نزدیک، مصوبه‌ای را در این زمینه اعلام خواهد کرد؛ امید داریم با توجه به همکاری همه جانبه سازمان بورس و حمایت های وزارت اقتصاد به زودی شاهد تاسیس آن باشیم.
* سوال اینجا است که مناطق آزاد ایران، چه چشم‌اندازی با تمام اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، خواهند داشت؟
یکی از ظرفیت‌های قابل محاسبه‌ای که می‌توانیم در اقتصاد استفاده کنیم، ظرفیت مناطق آزاد است، اما برای اینکه از این ظرفیت استفاده کنیم، از قوانین و مقررات مربوط به مناطق آزاد حفاظت و حراست کنیم و به خصوص دستگاههای مختلفی که در منطقه آزاد فعال هستند، با تکیه به این قانون، این ملاک را تنظیم کنند و با تفاهم و تعاملی که با بخش‌های مختلف کشور مثل مجلس و دستگاه قضایی داریم، باید تلاش کنیم که این موقعیت را در مناطق آزاد حفظ کنیم. مناطق آزاد با قوانینی متفاوت از سرزمین اصلی فعالیت می‌کنند که اگر این قوانین دچار خدشه شود، سرمایه‌گذار دچار ابهام خواهد شد و از ورود به مناطق آزاد عبور می کند. در عین حال باید فضای فعالیت مناسبی را در مناطق آزاد، ما به عنوان دبیرخانه و خود مناطق آزاد ایجاد کنند تا سهولت در فعالیتها و واگذاری شرایط فعالیت های اقتصادی و نیز شفاف بودن آنها برای ذی نفع و سرمایه گذار و نیز ایجاد امکانات و تسهیلات برای اینکه یک سرمایه‌گذار فعالیت جدی کند، از طرق مختلف فراهم شود. باید شرایط و امکانات مناسب را فراهم کرد، بنابراین اگر این پیش‌شرطها را کامل کرده و فراهم آوریم، به خصوص دستگاههای اجرایی کشور نیز کمک کنند این امکانات اگر دست به دست هم دهند که بخش‌هایی از آن هم فراهم است، می‌توان در یک چارچوب منسجم و یکپارچه خدمات را ارایه دهیم که بر این اساس سیستم یکپارچه خدمات الکترونیکی مناطق را در دستور کار راه اندازی قرار دادیم، در این شرایط بیش از گذشته توفیقات در مناطق آزاد بروز و ظهور خواهد داشت.
