آمار تجارت ایران و آمریکا؛حدفاصل عشق و تنفر

تجارت میان ایران و امریکا طی دهه های گذشته فراز و نشیب بسیاری داشته است. گاهی امریکا نقش مهمترین شریک تجاری ایران را بازی کرده است و برخی اوقات رابطه تجاری دو کشور به صفر نزدیک شده است. در طول چهار دهه گذشته با وجود اعمال تحریم های مختلف علیه ایران و حتی سال های دشوار در روابط سیاسی دوکشور تجارت به مسیر خود ادامه داده است، ولی تحریم های جدیدی که با خروج امریکا از برجام در دو مرحله علیه ایران اعمال شده است، باعث توقف کامل تجارت میان دو کشورخواهد شد.

بررسی سابقه تجاری دو کشور که از سال 1320 کلید خورده است نشان می دهد که درسال 1356 به بالاترین سطح خود رسیده است.در این سال  صادرات آمریکا به ایران ۳.۷ میلیارد دلار بود و در مقابل ایران نیز صادراتی معادل ۲.۹ میلیارد دلار به این کشور داشت. اما با اشغال سفارت این کشوردر تهران امریکا ، واردات نفت از ایران را قطع کرد و از فروردین سال ۱۳۵۹ رسما هرگونه مراوده مالی این کشور با ایران ممنوع شد تا تجارت رسمی دو کشور یکسال متوقف شود.

در پی آزادی دیپلمات‌های آمریکایی، روابط تجاری ایران و آمریکا از سال ۱۳۶۰ دوباره برقرار شد و در این سال ارزش واردات ایران از آمریکا ۳۰۰ میلیون دلار و ارزش صادرات ایران به این کشور ۶۴ میلیون دلار شد.

تا شروع دهه ۷۰ خورشیدی و با وجود ادامه افت و خیزهای دیپلماتیک، روابط تجاری دو کشور در حال فاصله گرفتن از این سطح نازل بود و حتی برخی شرکت‌های نفتی آمریکایی از طریق شرکت‌های زیر مجموعه یا واسطه از ایران نفت خریداری می‌کردند. اما وضع تحریم‌های داماتو و ایلسا از سوی آمریکا به بهانه حمایت ایران از تروریسم بین‏ المللی دومین شوک را به تجارت دو کشور وارد کرد.

بیل کلینتون، رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۱۳۷۴ و با صدور فرمانی شرکت‌های نفتی آمریکایی را از سرمایه‌گذاری در طرح‌های نفت و گاز ایران منع کرد و هرگونه تجارت آمریکا با ایران را که پس از پایان جنگ ایران و عراق روندی صعودی به خود گرفته بود، ممنوع کرد.

پنج سال بعد و پس از روی کار آمدن دولت اصلاحات محمد خاتمی در ایران، کلینتون از بخشی از تحریم‌های تجاری علیه ایران کاست و ممنوعیت تجارت خاویار و فرش ایران را لغو کرد.بدین ترتیب صادرات ایران به آمریکا سیر صعودی به خود گرفت و تا سال ۱۳۸۹ به بیش از ۷۹ میلیون دلار رسید.

از سال ۱۳۹۰ و با پیچیده شدن ابعاد پرونده هسته‌ای ایران، کشورهای غرب و به ویژه آمریکا تحریم های گسترده اقتصادی را علیه کشورمان وضع کردند. از جمله بسیاری از شرکت‌ها و بانک‌های ایرانی و نیز بانک مرکزی این کشور از سوی آمریکا تحریم شدند.

بر این اساس، بار دیگرصادرات ایران به آمریکا به شدت سقوط و به سالانه یک میلیون دلار تنزل کرد ولی واردات از آمریکا به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار در سال نرسید. در واقع در آغاز چهارمین دهه روابط تجاری دو کشور پس از انقلاب ۵۷، صادرات آمریکا به ایران بیشتر به دارو و تجهیزات پزشکی محدود شد و به همین دلیل در بحرانی‌ترین شرایط روابط دیپلماتیک دو کشور، تجارت دو کشور همواره برقرار ماند.

رکوردشکنی صادرات ایران به امریکا

پس از حصول توافق هسته‌ای میان ایران و گروه کشورهای ۱+۵ از جمله آمریکا، تجارت میان دو کشور از سال ۱۳۹۴ بار دیگر سیر صعودی به خود گرفت و در سال ۱۳۹۶ رکورد صادرات ایران به آمریکا طی ۴۰ سال گذشته شکسته شد و به بیش از ۱۳۳ میلیون دلار رسید.

براساس آمار گمرک در سال ۹۶ بیش از ۱۳۲ میلیون دلار درآمد ارزی از صادرات کالا به آمریکا نصیب کشور شده است و از طرفی رقم واردات به بیش از ۱۶۹ میلیون دلار می‌رسد.دراین سال  بالغ بر ۳ هزار و ۵۷۳ تن کالا از ایران به آمریکا صادر شده است.لازم به ذکر است که رقم ریالی این حجم صادرات حدود ۴۵۹ میلیارد و ۸۰۲ میلیون و ۱۶۴ هزار و ۴۵۱ تومان در آمار گمرک به ثبت رسیده است.در میان کالا‌های صادراتی به آمریکا اقلامی، چون خاویار، زعفران، خرما، شیرینی، سیب، گلاب، گلیم، فرش، رب گوجه فرنگی دیده می‌شود که بیشتر مواد غذایی و خوراکی است.

روند صعودی صادرات ایران به آمریکا موجب شد تا در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار، تراز تجاری ایران در مقابل آمریکا مثبت شود. بر اساس آمار گمرک ایران، صادرات ایران به آمریکا تنها در فروردین ماه امسال ۷۷ تن به ارزش یک میلیون و ۳۱۱ هزار دلار بوده که نسبت به فروردین ماه سال گذشته با افزایش ۴۵۰ درصدی از لحاظ وزنی و ۳۳۳ درصدی از لحاظ ارزش همراه بوده است؛ به طوریکه در فروردین ماه سال گذشته، صادرات ایران به این کشور تنها ۱۴ تن به ارزش ۳۰۲ هزار دلار بوده است.واردات ایران نیز از آمریکا، ۲۱۵ درصد از لحاظ وزنی و ۱۵۰ درصد از لحاظ ارزش افزایش یافته است.بنابر این آمار، ۲۵۱۴ تن کالا به ارزش هفت میلیون و ۴۷۷ هزار دلار در فروردین ماه امسال از آمریکا به ایران وارد شده، در حالی که این ارقام در همین ماه در سال گذشته ۷۹۷ تن به ارزش سه میلیون دلار بوده است.

با این وجود، از ۴ ماه اوت( ۱۳ مرداد ماه) موج اول تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران که در پی حصول توافق هسته‌ای با ایران لغو شده بود، بازگشت. این بازگشت در نودمین روز پس از اعلام رسمی خروج آمریکا از برجام توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا صورت گرفت. از ۴ ماه نوامبر(۱۳ آبان ماه) نیز موج دوم تحریم‌های آمریکا که بر مراودات مالی و تجارت نفت متمرکز است، آغاز خواهد شد.

در فاز اول تحریم‌ها که از ۴ ماه اوت (۱۳ مردادماه) آغاز ‌شد، گذشته از وضع ممنوعیت عمومی معامله دلار، طلا، آلومینیوم، فولاد و قطعات خودرو برای ایران، آمریکا مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدا ایران را هم لغو خواهد کرد و فروش هواپیمای تجاری و قطعات آن را به ایران ممنوع کرد.بدین ترتیب تجارت رسمی دو کشور بار دیگر به روال صدور یکجانبه دارو از سمت آمریکا به سوی ایران محدود خواهد شد و بازار ۱۰۰ میلیون دلاری فرش، زعفران و پسته آمریکا که طی دو سال گذشته به روی تجار ایران باز شده بود، بار دیگر بسته خواهد شد.

صادرات فرش ایران به آمریکا در دوره پسابرجام

طی دو سال گذشته سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار فرش، گلیم و گبه از ایران به آمریکا صادر می‌شد و در سال ۱۳۹۶ برای نخستین بار ارزش صادرات زعفران ایران به آمریکا از مرز ۷۴۰ هزار دلار گذشت. همچنین در سال ۱۳۹۵ نزدیک به ۶۰۰ هزار دلار پسته ایرانی به آمریکا صادر شد.

البته اعمال مجدد تحریم‌های تجاری علیه ایران به معنای بسته شدن معبرهای ورود کالاهای آمریکایی به ایران نیست. چرا که فارغ از آمارهای رسمی دو کشور در خصوص حجم و ارزش تجارت دو کشور، بازار ایران همواره جذابیت بالایی برای ورود قاچاق محصولات آمریکایی داشته و هیچگاه از حضور آنها خالی نشده است. محصولاتی همچون تولیدات شرکت اپل و دل که رد پای آنها در آمار تجارت رسمی دو کشور دیده نمی‌شود ولی سود تجارت آنها برای تجار ایرانی دلچسب‌تر از تن دادن به توسعه تجارت رسمی میان دو کشور است.

تجارت 40 ساله ایران و امریکا در یک نگاه