بیکاران پولدار

سیاوش رضایی|

خبرنگار

بازارکار ایران در سال‌های اخیر با تحولات زیادی همراه شده است. در یک دهه اخیر به روشنی تأثیر وضعیت اقتصادی در بازارکار کشور دیده می‌شود. یکی از پدیده‌های این دوره افزایش جمعیت «دارای درآمد بدون کار» است که از سال 1384 تا 1396 مدام رو به رشد بوده است.

این جمعیت که در قالب جمعیت غیرفعال دسته‌بندی می‌شود، افرادی هستند که بدون اینکه کاری انجام دهند و داشته باشند، درآمد دارند و گاه درآمدی که آنها به دست می‌آورند از درآمد شاغلان نیز بالاتر است.
درمجموع جمعیت غیرفعال؛ یعنی کسانی که نه شاغلند و نه بیکار، به چهار دسته تقسیم می‌شوند که محصلان و زنان خانه دار بزرگ‌ترین سهم را دارند. همچنین دارای درآمدهای بدون کار و سایر و اظهارنشده نیز بخش‌های دیگرجمعیت غیرفعال کشورهستند.
براساس گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت غیرفعال کشور(نه شاغل و نه بیکار) به بیش از 39.3 میلیون نفر می‌رسد که 27.5 میلیون نفر آن را زنان و 11.7 میلیون را مردان تشکیل می‌دهند. همچنین از کل جمعیت غیرفعال کشور زنان خانه دار با بیش از 20.4 میلیون نفر بالاترین سهم را دارند و پس از آن محصلان با 11.4 میلیون نفر رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند. بیشتر جمعیت غیرفعال کشور را زنان خانه دار تشکیل می‌دهند. بخشی از این جمعیت در گذشته در جست‌و‌جوی کار بوده‌اند، ولی پس از تشکیل خانواده و شروع خانه‌داری حتی در صورت توسعه بازار کار نمی‌توان انتظار داشت به بازار کار بپیوندند.
جمعیت محصلین کشور از سال 1390 به بعد روند نزولی پیدا کرده است ولی با توجه به اینکه هنوز تعداد ورودی دانشگاه‌ها از تعداد خروجی آنها بیشتر است این کاهش را باید ناشی از کاهش جمعیت در گروه‌های سنی 15 تا 29 سال نسبت به قبل دانست.
اما بیش از 5.1 میلیون نفر را نیز افراد دارای درآمد بدون کار تشکیل می‌دهند که جمعیت آنها به دلایلی مانند رشد فعالیت‌های دلالی و واسطه گری، فعالیت‌های اجاره‌داری و ارتزاق از نرخ سود بانکی در سال‌های اخیر رو به افزایش است.

رشد 3.2 میلیون نفری بادرآمدهای بدون کار
طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران درحالی که جمعیت با درآمدهای بدون کار در سال 1384 یک میلیون و 968 هزار نفر بوده این تعداد در سال 1396 به 5 میلیون و 112 هزار نفر رسیده است به عبارت دیگر تعداد آنها دراین مدت بیش از 159 درصد معادل 3.2 میلیون نفر بیشتر شده است.
برهمین اساس در سال 1385 با درآمدهای بدون کار با رشد 376 هزار نفری به 2 میلیون و 344 هزار نفر رسیده است. در سال 1386 نیز این رقم به 2 میلیون و 736 هزار و در سال 1387 با عبور از مرز 3 میلیون نفر به 3 میلیون و 318 هزار نفر افزایش یافته است. با ادامه روند صعودی این افراد، در سال 1388 این جمعیت در کشور به 3 میلیون و 468 هزار نفر و در سال 1389 به 3 میلیون و 773 هزار نفر می‌رسد.
در سال 1390 نیز که یک سال از آغاز پرداخت یارانه نقدی می‌گذرد بادرآمدهای بدون کار با جهش 339 هزار نفری به 4 میلیون و 112 هزار نفر می‌رسد. با تقویت این پدیده در سال 1391 و 1392 نیز به 4 میلیون و 363 هزار نفر و 4 میلیون و 501 هزار نفر می‌رسد. همچنین در سال‌های 1393 تا 1396 به ترتیب این جمعیت به 4 میلیون و 748، 4 میلیون و 769، 4 میلیون و 816 و 5 میلیون و 112 هزار نفر رسیده است.

دلایل افزایش جمعیت با درآمدهای بدون کار
درمجموع طبق آمارهای مرکز آمار ایران، جمعیت غیرفعال کشور تا سال 1390 با شیب نسبتاً تندی روند افزایشی داشته است. از سال 1390 به بعد نیز حول 40 میلیون نفر در نوسان بوده است. از سال 1393 به بعد جمعیت مردان غیرفعال روند کاهشی پیدا کرده است در حالی که جمعیت زنان غیرفعال تا سال 1393 همچنان در حال افزایش بوده است، در دو سال 1394 و 1395 این روند کاهشی شده، اما مجدداً در سال 1396 اندکی افزایش یافته است.
جمعیت غیرفعال به‌دلیل اشتغال به تحصیل و آموزش رو به کاهش است ولی در مقابل در جست‌و‌جوی کار نبودن به‌دلیل مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی و بی‌نیازی از انجام کار روند صعودی دارد.
در یک دهه اخیر همچنان اشتغال به تحصیل برای مردان دلیل اصلی عدم جست‌و‌جوی کار است. روند صعودی عدم جست‌و‌جوی کار به‌دلیل بی‌نیازی از انجام کار برای مردان یکی از پدیده‌های اصلی بازار کار ایران است. بالا بودن نرخ سود بانکی، افزایش اجاره‌داری خصوصاً در بخش تجاری و افزایش درآمدهای ناشی از دلالی و موارد مشابه را می‌توان از جمله دلایل رشد این پدیده دانست.
درواقع شرایط خاص اقتصادی سال‌های گذشته و تلاطماتی که در بازارهای مختلف نظیر مسکن، خودرو، ارز و طلا رخ داد، فعالیت‌های دلالی را گسترش داده است و برهمین اساس برخی از افراد بدون اینکه شغلی داشته باشند از طریق بازدهی دارایی خود یا جابه‌جایی آنها کسب درآمد می‌کنند.