پتانسیل صادراتی بخش معدن ایران موضوعی است که بر کارشناسان این حوزه و سیاست گذاران پوشیده نیست. اما آیا در این بخش توفیق لازم و مورد نظر هم محقق شده است؟ مشکلات این حوزه در خصوص توسعه صادراتی چه بوده است و چرا تا کنون نتوانسته ایم از این ظرفیت بزرگ در به حرکت دراوردن چرخ صادرات ایران به شایستگی استفاده شود؟
در توصیف این بخش باید گفت که نقش معدن در اقتصاد صادراتی، اشتغالزایی و فعال‌سازی سایر صنایع پایین‌دستی بر کسی پوشیده نیست و در عمل یک شغل در معدن، نزدیک به ۱۷ شغل در زنجیره تولید و انتقال ایجاد می‌کند. این ظرفیت بزرگ در سال گذشته علاوه بر اشتغالزایی معادن، بیش از ۸ و نیم میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات ذخایر معدن برای کشور دست اورد داشته و امسال نیز یکی از بخش‌هایی است که دائم با نگاه مثبت در جریان بورس و بازار سرمایه اثر گذار است. در همین خصوص و برای درک بهتر وضعیت صادراتی حوزه معدن کشور و ارتباط آن با بازار سرمایه گفت و گویی با محمدرضا بهرامن رئیس خانه معدن داشته ایم که در ادامه می خوانید:
پتانسیل صادراتی بخش معدن تا چه حدی میتواند در کارنامه صادراتی کشور خودنمایی کند؟
بیش از 68 نوع ماده معدنی از مجموع معادن کشور استخراج شده که سالانه بالغ بر رقمی حدود 400 میلیون تن مواد معدنی می‌شود.
صادراتی شدن بخش‌های معدنی به‌واسطه فرآوری، جزو طرح‌های توسعه‌ای معادن قرار داشته اما عملیاتی شدن راه‌اندازی بخش‌های مختلف و متنوع فرآوری، نیازمند برنامه‌ریزی، بهره‌وری و بازاریابی مناسب بازارهای صادراتی بوده تا بتوان پیش‌بینی تولید ناخالص 8درصدی از بخش معادن را عملیاتی کرد.
تقاضای صادراتی در بازار معادن و فلزات به چه شکلی است؟
طی اتفاقات جهانی، بازارهای جهانی با رشد تقاضا روبه‌رو شده و بازارهای محصولات معدنی مانند سرب، روی و غیره با نوسانات مناسبی روبه‌رو شده‌اند.
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که کمبود عرضه موادخام در زنجیره تامین فلزات، از دیگر عوامل رشد قیمت فلزات در بازارهای جهانی بوده که معادن ایران میتوانند از این کمبود بازار، نهایت بهره‌برداری را داشته باشند.
ارزان بودن انرژی در ایران، چه تاثیری بر صادرات حوزه معدن می‌گذارد؟
حوزه انرژی گره تنگاتنگی با بخش‌های تولیدی کشور خورده که معدنی‌ها و فلزات از آن مستثنا نیستند بلکه تاثیرگذاری انرژی ارزان می‌توان نوسانات بازار را به نفع تولیدکننده و صادرکننده ایرانی تغییر دهد بنابراین اگر قیمت نفت در بازارهای جهانی دستخوش تکانه‌های حتی ضعیف شود، بازار معدنی‌ها با رشد قیمت مناسبی روبه‌رو می‌شوند.
تاثیر افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر کارخانه‌های بزرگ فرآوری مواد معدنی به معنای رشد قیمت محصولات تولیدی بوده بنابراین نمی‌توان تنها میزان تقاضا در بازارهای بین‌المللی را دلیل افزایش قیمت‌ها دانست.
بنابراین انرژی و فراوانی ذخایر معدنی در کشور میتواند یک برگ برنده برای وضعیت آینده معادن کشور تلقی شود؟
طبق آمارهای ارائه شده اغلب کشورهای فعال در امر استخراج موادمعدنی امروز با کاهش سطح استخراج به‌دلیل اتمام ذخایر خود مواجه شده‌اند و در این برهه نقش کشورهایی همچون ایران در بازار عرضه‌وتقاضای جهانی کاملا حیاتی و تاثیرگذار می‌شود؛ معدنی‌ها بیش از هر حوزه‌ای تابع برنامه‌ریزی و زمان‌بندی هستند چراکه اگر اهداف این حوزه تعیین نشود، نمی‌توان به صورت روزانه گام در مسیر اکتشاف، فرآوری و بهره‌برداری گذاشت.
ارزیابی شما از توسعه معادن کشور چگونه است؟
طی ماه‌جاری فرصت‌سازی در حدود 200 محدوده امیدبخش معدنی برای فعالان این بخش تحقق یافته که دولت در اختیار فعالان اقتصادی قرار داده است.
توسعه معادن پس از تکمیل اکتشافات رخ می‌دهد زیرا پس از این مرحله سرمایه‌گذار ترغیب به حضور در معادن می‌شود البته باید تغییرات قیمت نفت را هم لحاظ کرد در غیراینصورت می‌توان بخش معدن را جایگزینی مطمئن پس از درآمدهای نفتی نام برد.
بخش معدن مصداق عینی تولید داخلی است بنابراین این بخش میتواند در افزایشی شدن نمودار تولید داخلی نقش اساسی ایفا کند.
صادراتی شدن بخش‌های معدنی نیازمند چه فاکتورهایی است؟
اصلاح قوانین و مقررات معدنی برای دسترسی به شرکای صادراتی از جمله نیازهای معدنی‌ها بوده زیرا این حوزه نیازمند شدید تجهیزات و فناوری‌های روز است.
امروز معدنی‌ها مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر اقتصاد، با عوامل بازدارنده در سرراه توسعه خود قرار گرفته که باید قانون‌گذار سریعا درصدد برطرف ساختن آن حرکت کند.
سرمایه گذاری ها در معادن به درآمدزایی ختم شده است؟
سرمایه‌گذاری در معادن نیازمند افق بلندمدت برای سوددهی بوده زیرا با تغییرات ناگهانی که برخلاف منافع اقتصادی به ویژه بخش معدن و براساس تغییرات جامعه تحمیل می‌شود، نمی توان سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و جدید را در بخش معدن جذب کرد.
تصویب اختصاص یک درصد از فروش به دولت که در برخی بخش‌های معدنی این یک درصد معادل ۱۰ درصد سود آن مجموعه است، نوعی فاجعه است ضمن اینکه مصوبات این چنینی، آثار نامطلوبی را در جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید برجای می‌گذارد.
در زمانیکه نوسانات جهانی خود اثرات زیادی ازجمله رکود را در بخش معدن در پی دارد، در داخل باید قوانین و مقررات را به گونه ای وضع کنیم که کمترین آسیب متوجه بخش معدن شود.
در این بخش باید شرایط محیط کسب و کار در کشور به گونه ای باشد تا علاوه بر سرمایه های داخلی، شاهد جذب سرمایه های خارجی نیز باشیم.غفلت از این مهم در بخش معدن، منجر به تکرار اتفاقات ناخوشایند تولید در سایر بخش های اقتصادی و تولیدی کشور خواهد شد.ورود سرمایه خارجی به این بخش با خود فناوری های نوین را نیز می آورد، زیرا مجبوریم تولیدی انجام دهیم که مورد تایید بازارهای خارجی نیز باشد؛ به این ترتیب، نگرانی ها از منطبق نبودن تولیدات با فناوری های روز جهان نیز برطرف خواهد شد.
نباید برای تولیدمان که حتی در داخل کشور نیز با بازار مناسبی مواجه نیست، عوارض و تعرفه های صادراتی تعیین کنیم؛ چنین نگرانی هایی که مدام به بخش معدن تزریق می شود، سرمایه گذاران را برای ورود به بازار ایران با ریسک هایی مواجه خواهد کرد.
آینده صادرات معادن و فلزات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاثیر پذیری شرکت‌های صادراتی معدنی و فلزی داخلی باعث شده بازار این محصولات همگام با بازارهای جهانی گام برداشته و حتی عرضه‌های بورسی را موج‌سوار قیمت‌های جهانی کند و امروز نوسانات صادراتی که به‌واسطه میزان عرضه در داخل کشور، تحریم‌های جهانی بر برخی کشورها و گرانی تعرفه‌ها باعث شده که صادرات بازار فلزات ایران نیز دستخوش تغییراتی شده و میزان تقاضای جهانی نیز با رشد روبه‌رو شود.
افزایش قیمت فلزات رنگین نیز در آینده نزدیک خود را نشان می‌دهد برای مثال تاثیرگذاری افزایش هر انس طلا، سریعا در بازار کشور خودنمایی کرده که این عامل نشانگر وابستگی بازارهای داخلی به بازارهای جهانی است.
درآمدهای ناشی از صادرات معدنی تا چه حدودی میتواند جایگزین درآمدهای نفتی شود؟
درآمدهای نفتی باعث ایجاد تنبلی و کرختی اقتصاد شده به گونه‌ای که دولتی‌ها اهمیتی به حوزه‌های غیرنفتی نمی‌دهند اما صرف‌نظر از درآمدهای نفتی، معادن گنج درآمدزایی هستند که دولت تاکنون از آن غافل شده است.
درآمدهای کلان نفتی، اقتصاد را با دیگر حوزه‌ها مانند معادن غریب کرده اما مسیر اقتصاد درحال تغییر بوده و با رشد معدنی‌ها منبع درآمدها نیز با رشد مناسبی روبه‌رو شده‌اند؛ زمانی می‌توان تفکر جایگزینی درآمدهای معدنی را در کشور پرورش داد که ذهن کارآفرینان و مسئولین تغییر نگرش جدی داشته باشد و حوزه‌های جدید و بهره‌وری آنها را به چشم یک ثروت بنگرند؛ پس از اینکه بحث تحریم‌ها پیش آمد، توجه به معادن بیشتر شد، زیرا که مواد اولیه را خودش تامین می‌کند و این یک ثروت برای کشور است.
در حوزه اشتغالزایی بخش معدن چه روندی تا کنون طی شده است؟
اشتغال موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت. دولت‌ها نمی توانند به راحتی از موضوعی چون اشتغال بگذرند چرا که تولید و اشتغال نیاز واقعی جامعه ما هستند که بدون تولید، اشتغالی هم در کار نیست.
دو محور میتواند ما را در این مسیر یاری کند که عبارتند از توجه به بنگاه ها و معادن کوچک و متوسط و تولید صادرات محور. باید گفت که هر دو این موارد مکمل یک دیگر بوده و با رشد توسعه واحد های کوچک و متوسط و واحدهای جدیدی که می توانند در سال ۱۳۹۶ به سر انجام برسند و وارد چرخه تولید شوند، می توان قدمی موثری در این زمینه برداشت چرا که واحد های کوچک و متوسط در این میان میتوانند اشتغال را پوشش دهند و بر تولید و صادرات تاثیر جدی داشته باشند به همین دلیل باید آنها را جدی گرفت و نقش آنها را فراموش نکرد.از سوی دیگرنقش متقابل دولت ها و تشکل ها در این مسیر مهم و حیاتی است. تشکل های نباید صرفا، مسائل و موارد بنگاهی را در درون خود دنبال کند بلکه باید نیازهای جامعه فکری خودشان را به صورت شفاف به دولت ها منتقل کنند و دولت ها هم باید فاصله‌ای که امروز با تشکل ها دارند را کم کرده و به حداقل برسانند تا هر دو بتوانند از مصاحبت با یکدیگر به طور مطلوب استفاده کنند تا بخش تولید به معنای واقعی عمل کند و موضوع اشتغال در این بین به طور خود کار در مسیر مناسب قرار بگیرد.
به نظر شما بزرگترین دشمن صادرات کیست؟
سیاست‌های غلط اقتصادی، صادرات را ناکام گذاشته است، اگر درآمدهای نفتی به زیرساخت‌های اقتصادی نظیر معادن تزریق شده بود، امروز اقتصاد در شرایط تحریم‌ها درگیر درآمدهای نفتی و کاهش سطح درآمدها نبود؛ ایران از لحاظ ساختار زمین‌شناسی و برداشت‌های معدنی، کشوری جوان بوده و تا مدت‌ها می‌توان از آن بهره برد اما بخاطر ذخایر نفتی از روی شکم‌سیری به این ذخایر تاکنون نگاه می‌شد اما حالا با توجه بیشتری که نسبت به سال‌های گذشته به معادن کشور داشته‌ایم، پیشرفت چشمگیری در این زمینه داشته‌ایم. قاعدتا دولتمردان نیز در برنامه‌های خودشان باید توجه بیشتری به معدن داشته باشند. با توجه به اینکه می‌توانیم ادعا کنیم جز ده کشور برتر از لحاظ ذخایر معدن هستیم و باید از این ثروت استفاده کنیم.»
