معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌گوید: ۷۳۰ اثر تاریخیِ ۲۵ استان کشور در اثر بارش باران و سیلاب آسیب دیده‌اند که براساس بررسی‌ها و پایش‌های انجام شده تا کنون، به اعتباری معادل ۳۰۰ میلیارد تومان برای مرمت و نجات‌بخشی این آثار نیاز است.
محمدحسن طالبیان که دو روز قبل را برای بررسی آثار تاریخی استان لرستان مانند فلک‌الافلاک و پل‌های تاریخی این استان در سیل، در شهرها و مناطق مختلف لرستان گذارنده است، در گفت‌وگویی با ایسنا، استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، زنجان، اردبیل، آذربایجان شرقی و گیلان را ۶ استانی در کشور اعلام می‌کند که از آن‌ها هیچ گزارشی مبنی بر تخریب یا آسیب بناهای تاریخی در اثر سیل گزارش نشده و می‌گوید: متأسفانه سیل به آثار تاریخیِ برخی از استان‌ها آسیب‌های زیادی را وارد کرده است، حتی هنوز برخی از آثار زیر آب و در بستر رودخانه هستند و بعد از گذشت حدود ۱۰ روز از اتفاقات رخ داده در این استان‌ها، سیلاب در برخی نقاط بار دیگر افزایش داشته و حتی بارندگی‌ها در استان گلستان نیز بیش از گذشته گزارش شده است.
وی اما محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی را شامل اعداد و ارقام اعلام شده نمی‌داند و تاکید می‌کند: به دلیل قرار داشتن این محوطه‌ها در آب، هنوز کارشناسان موفق به بررسی و پایش آن‌ها نشده‌اند.
او با اشاره به وضعیت کرخه در استان خوزستان که استان را با مشکلاتی مواجه کرده، نسبت به پایش محوطه‌های مهم و باستانی تاکید می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر آنچه برای ما اهمیت دارد، پایش بناها، سازه‌ها یا پل‌های در بستر رودخانه است. با توجه به وجود محوطه‌های تاریخی زیاد خوزستان و قرارگرفتن بخشی از آن‌ها در کنار کرخه، بررسی آن‌ها بعد از فروکش کردن آب انجام می‌شود.
ساختار اصلی پل‌های تاریخی آسیب ندیده‌اند
وی بناهای تاریخی قرار گرفته در بستر رودخانه را به دو بخش تقسیم می‌کند و می‌گوید: این سازه‌ها یا پل‌های سالمی هستند که هنوز اجزای خود را حفظ کرده و یک پارچه‌اند که آسیب کمتری دیده‌اند، مانند پل «گپ» در لرستان که دچار فرسایش شده و تخریب‌های کوچکی در آن رخ داده، اما خوشبختانه ساختار بنا آسیب ندیده است.
طالبیان بخش دوم این آثار تاریخی را براساس وضعیت پل ساسانی «دزفول» توضیح می‌دهد و با بیان اینکه مشکلاتی برای این پل در سیلاب ایجاد شده، بیان می‌کند: از سوی دیگر برخی از سازه‌ها نیز از ساختار قدرتمندی برخوردار بوده‌اند، مثل پل «گاومیشان» که بزرگترین دهانه‌ی ساختاری در مرز ایلام و لرستان را دارد.
او هر چند در حال حاضر وضعیت اکثر پل‌های تاریخی را سالم تشریح می‌کند اما ادامه می‌دهد: با این وجود قطعه‌هایی از این پل‌ها یا از بدنه یالایه‌هایی از آن‌ها جدا شده‌اند و به مرمت اضطراری نیاز دارند. البته «پل تاریخی کشکان» به جز پایه قاجاری که سیلاب آن را برد و یکی از پایه‌های اصلی که زیر آن به واسطه آب شسته و کج شده و به اقدامات مهندسی فنی نیاز دارد، وضعیت بهتر و ثابت قدم‌تری دارد.
به گفته‌ی وی پل «افرینه» در لرستان هر چند تا کنون خود را نگه داشته اما دچار فرسایش شده است، همچنین قسمت ساسانی پل شکسته یا «پل دختر» که در سیلاب بوده‌اند، واژگون شده و آسیب دیده‌اند.
ترَک در برخی نقاط از دیوار حفاظتی اطراف فلک‌الافلاک
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی همچنین به ریزش خاک‌های دستی تپه باستانی اطراف قلعه فلک‌الافلاک اشاره می‌کند و می‌گوید: دیوارهای حفاظتی قلعه نیز در برخی نقاط ترک خورده‌اند و هنوز نمی‌توان درباره‌ی ساختار برج و وضعیت احتمالاً نگران‌کننده‌ی آن حرف زد، البته اطراف آن نیاز به اقدامات اضطراری، پایش و تثبیت دارد و باید آزمایش‌های خاصی روی آن انجام داد.
طالبیان با اشاره به همراهی تیمی شامل مدیر کل حفظ و احیا و مدیر امور پایگاه‌های جهانی و یک هیأت خبره از سازه و ژئوفیزیک و عمران در بررسی‌هایش روی بناهای تاریخی استان لرستان و ارزیابی کارشناسانه‌ی تیمی این بناها می‌گوید: براساس مشورت‌های انجام شده با کارشناسان، باید بلافاصله اقدامات مطالعاتی و اجرائی- مرمتی و نجات‌بخشی و سپس تثبیت بناهای تاریخی را در دستور کار قرار داد.
برخی آثار تاریخی هر چه بیشتر در آب باشند، محکم‌تر می‌شوند
وی اما سازه‌های آبی که این روزها زیر آب رفته‌اند را بناهایی با ملات و ساختار تاریخی می‌داند و می‌گوید: بسیاری از این بناها با ساروج هستند و ریشه‌ی اصلی آن‌ها با آب در ارتباط است که معمولاً هر چه در آب باشند، محکم‌تر می‌شوند، بنابراین خوشبختانه برای آن‌ها مسأله‌ای به وجود نمی‌آید، مگر اینکه زیر پایه شسته شده یا برای بستر رودخانه مشکلی ایجاد شده یا اثر کج شده باشد.
او «پل کشکان» را در این شرایط توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: تمام سنگ‌های تراش خرده‌ی رو و سنگ‌های پایه، به هیچ وجه تکان نخورده‌اند، یعنی این پل تاریخی در ارتباط با این همه سیلاب با هیچ مسأله‌ای مواجه نشده است.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی؛ همچنین این آسیب را متوجه آثار تاریخی می‌داند که با مصالح غیر تاریخی مانند ملات‌های سیمانی مرمت شده و اجراهای ضعیفی داشته‌اند و بیان می‌کند: قطعاً این آثار، با مشکلات بیشتری همراه خواهند بود، چون هر اثر تاریخی در هر نقطه با مصالح خود هماهنگ باشد، می‌تواند یکپارچگی خود را حفظ کند، چون در ارتباط با آب است.
او با اشاره به انجام دخالت‌های نادرست در بخش‌هایی از برخی آثار تاریخی در طول زمان، اضافه می‌کند: فقط پایه‌هایی از این آثار به جا مانده که آن‌ها نیز یکپارچه نیستند. در این موارد باید منتظر فروکش شدن آب باشیم تا بتوانیم وضعیت آن‌ها را دقیق‌تر بررسی کنیم.
وی امیدوار است تا ساختارِ سازه‌ی پل‌های تاریخی مانند «آق‌قلا» و دیگر پل‌ها، بعد از فروکش‌کردن سیلاب، حفظ شده باشد و می‌افزاید: با کمتر شدن سیلاب باید بررسی دقیق‌تر انجام شود تا اگر پایه و ملاتی سست شده، اقدامات اضطراری نحات‌بخشی انجام شود.
چند بنای تاریخی در سیل کاملاً تخریب شده‌اند؟
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی؛ در پاسخ به این پرسش که تا کنون گزارش تخریب کامل چند بنای تاریخی در بخش‌های سیل‌زده به این معاونت اعلام شده، می‌گوید: هر چند تا کنون گزارشی در این زمینه نداشته‌ایم، اما در حال حاضر نمیدقیق نمی‌توان گفت اما در برخی از بناهای خشتی که مثلاً رسیدگی به آن نمی‌توان به صورت دقیق در این زمینه صحبت کرد.
به گفته‌ی او، در برخی از روستاها یا نقاطی که تخریب بیشتری اتفاق افتاده، مثلاً یک دیوار خشتی یا سقف خشتی یک بنا ریزش داشته است.
وی درباره‌ی تخریب ۷۰ درصدری یخچال «میرفتاح» در همدان نیز می‌گوید: باید در زمان اعلام بحرانی مانند سیلاب، سیستم‌های هدایت آب در یخچال تاریخی همدان بررسی می‌کردند، بارندگی از بالا و حجم آب به صورت ناگهانی باعث تخریب بخش زیادی از بنا شده است.
هنوز مشکل حادی از شوشتر گزارش نشده
طالبیان اما درباره‌ی وضعیت آثار تاریخی و جهانی خوزستان به ایسنا می‌گوید: هنوز از شوشتر مشکل حادی گزارش نشده است، اما خطر همچنان وجود دارد، چون امکان بررسی موشکافانه صخره را که قبلاً رانش داشته و ترک دارد، نداشته‌ایم.
او با این وجود از حضور کارشناسی از یونسکو در پایان هفته‌ی جاری در شوشتر خبر می‌دهد که مدت‌ها قبل از وقوع سیلاب درخواستِ حضور وی برای کمک در سطح بین‌الملل را داشته‌اند و ادامه می‌دهد: هر چند مطالعات انجام شده در گذشته وجود دارد، اما با این وجود همه اتفاقات رخ داده روی سازه‌های آبیِ دزفول و شوشتر نیاز به یک شور مشورتی و کارشناسی دارد.
وی می‌افزاید: هر چند مصالح آسیاب‌های آبی دزفول از ساروج ساخته شده، اما هنوز اطلاعات جدیدی از آخرین وضعیت این سازه نداریم، از سوی دیگر چون این سازه بخشِ باقی مانده از آسیاب است و سازه‌ی کاملی نیست، احتمال فرسایش یا خالی شدن زیر سازه وجود دارد که باید وضعیت آن بررسی شود.
به گفته‌ی او گروه کارشناسی شوشتر، وضعیت سازه‌های آبی دزفول را نیز بررسی می‌کند.وی همچنین درباره‌ی وضعیت خانه‌های تاریخی دزفول و شوشتر که احتمالاً در باران‌های سیل‌آسای استان دچار مشکل یا تخریب‌هایی شده‌اند، بیان می‌کند: باید با بررسی ساختار و فندانسیون سازه‌ها، برنامه‌ریزی کاملی روی این بناها انجام شود.
درخواست یونسکو از ایران برای ارائه گزارش از وضعیت آثار جهانی
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به درخواست یونسکو از سازمان میراث فرهنگی برای ارائه‌ی گزارش از وضعیت آثار جهانی ایران در سیل اخیر، بیان می‌کند: تا کنون نیز گزارشی از طریق دفتر منطقه‌ای برای یونسکو ارسال کرده‌ایم. احتمالاً کارشناسِ یونسکو که در پایان هفته جاری – ۲۳ فروردین- به شوشتر می‌آید نیز موظف به ارائه‌ی گزارش به سازمان یونسکو خواهد بود.
او در پاسخ به این پرسش که یونسکو و کشورهای عضو این سازمان جهانی تا کنون اعلام کمک به ایران برای نجات‌بخشی آثار تاریخی کشور را داشته‌اند یا خیر؟ می‌گوید: برای آثار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو می‌توانیم کمک جهانی بگیریم، شاید با ارائه‌ی گزارش از طریق کارشناس متخصص ژئوفیزیک یونسکو نیز بتوانیم از کمک‌های جهانی بهره بگیریم.
در کنار رسیدگی به خانه‌های مردم، پرداخت اعتبار به میراث در اولویت است
وی تاکید می‌کند: آنچه که مسلم است، قرار است ستادهای بحران در استان‌ها در کنار رسیدگی به وضعیت خانه‌های مردم، خسارت میراث فرهنگی را نیز در اولویت قرار دهند تا بتوانیم اقدامات مرمتی را سریع‌تر انجام دهیم.
طالبیان می‌گوید: به هیچ عنوان متأسفانه در اکثر نقاطی که دیدیم حریم خانه‌ها در مسیل ها رودخانه‌ها قرار دارد، اما بخش‌های تاریخی به جز سازه‌های آبی، یعنی بناهایی که در شهرهای تاریخی و نقاط مهم ساخته شده‌اند، فقط از طریق باران‌های سیل آسا دچار تخریب و گرفتاری شده‌اند.
