«سرمایه‌گذاری»، «ساکنان کم برخوردار»، «فساد شهری» و «انحرافات سازمانی» در برنامه پنج ساله شهرداری
نقشه راه «تهران تا ۱۴۰۲» بررسی شد. برنامه ۲۰۰ صفحه‌ای شهرداری تهران که به‌عنوان سومین برنامه پنج ساله از سوی تیم جدید مدیریت شهری برای تغییر چهره پایتخت طراحی شده، ۴۰ ماموریت اصلی را برای چهار حوزه «سرمایه‌گذاری»، «ساکنان کم‌برخوردار»، « فساد شهری» و «انحرافات سازمانی» تدارک دیده است. هرچند در نحوه انتشار این برنامه گمانه‌زنی‌های مختلفی مبنی بر ایجاد تغییراتی از سوی شهردار هفدهم در نسخه ارائه شده به پارلمان محلی تهران وجود دارد اما محتوای اصلی این نقشه راه نشان می‌دهد: شهرداری تهران در نسخه اولیه ارسالی به شورای شهر یک برنامه دومنظوره برای پنج سال آتی پایتخت تدوین کرده تا از یکسو «اصلاح ساختار شهرداری» برای حذف ماموریت‌های غیرضرور و غیر ذاتی و همچنین کاهش فساد سازمانی و از سوی دیگر «توسعه مطلوب شهر» برای کاهش آلودگی و توسعه حمل و نقل عمومی با استفاده از منابع نوین مالی را در دستور کار مدیریت شهری قرار دهد.
مقایسه محتوای برنامه سوم شهرداری تهران با برنامه دوم نشان می‌دهد این برنامه برخلاف برنامه پنج ساله ۹۳ تا ۹۷، به جای ورود به ماموریت‌های جزئی و غیرموثر بر کیفیت زندگی شهری، اهداف را به‌صورت واقع‌بینانه و با درنظر گرفتن شاخص‌های پیامدی و تاثیری تدوین کرده است. بررسی جزئیات احکام و ماموریت‌های تعریف شده در نسخه اولیه ارائه شده به شورای شهر، نشان می‌دهد از میان تمامی اهداف، در صورت تحقق ۴۰ ماموریت می‌تواند به‌صورت موثر چهره پایتخت را در پایان سال ۱۴۰۲ تغییر دهد.
«کاهش فاصله و شکاف خدمات و سرانه‌های شهری میان مناطق شمالی و جنوب شهر» اولین ماموریت مهم شهرداری طی پنج سال آتی شناخته شده است. در قالب این ماموریت شهرداری برای افزایش خدمات و سرانه‌های شهری در مناطق کم‌برخوردار شهر باید با تعریف مشوق‌های مالی در این مناطق، هزینه‌های سرمایه‌گذاری در این مناطق را نسبت به سایر مناطق شهری کاهش دهد. در این راستا نیز شهرداری بنا دارد طی پنج سال تعیین شده تا سال ۱۴۰۲، شاخص‌های زیست‌پذیری و رضایتمندی در محله‌ها را تعریف و براساس آنها به‌صورت مستمر رتبه‌بندی مناطق به لحاظ دسترسی به شاخص‌ها را انجام دهد. در قالب این ماموریت هدف ایجاد سلامت، امنیت، نشاط اجتماعی و تعلق مکانی در محلات و همچنین ایجاد عدالت در بهره‌مندی از زیرساخت‌ها و فضای شهری تعریف شده است.
دومین ماموریت مهم در این برنامه، تشکیل «شورای راهبردی مشارکت و سرمایه‌گذاری شهرداری» در سه ماه نخست سال ۹۸ به‌عنوان سال ابتدایی اجرای این برنامه تعیین شده است. این شورا به‌عنوان یک کمیته ویژه برای جذب سرمایه‌گذار در شهر تشکیل می‌شود تا پس از این اجرای پروژه‌های جدید شهری و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام با لحاظ پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی و همچنین استفاده از ابزارهای نوین تامین مالی پیش رود. با نگاهی به این تکلیف، سومین ماموریت شهرداری در حوزه عمرانی برای تکمیل پروژه‌های ناتمام از طریق روش‌های نوین تامین مالی با توجه به سه ملاحظه، در دستور کار قرار گرفته است. ملاحظه نخست استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای پیشبرد پروژه‌های شهری است.
علاوه بر این برنامه‌ریزان شهری در این برنامه تاکید کرده‌اند سقف تعهدات و بدهی‌های شهرداری در جریان اجرای پروژه‌های توسعه شهری نباید زیاد شود و نهایتا سومین ملاحظه برای اجرای پروژه‌ها آن است که شهرداری به سمت نظام دریافت عوارض واقعی، منطقی و عادلانه در شهر حرکت کند. به این معنا که برای اجرای عدالت شهری، شهروندانی که سهم بیشتر از خدمات و سرانه‌های شهری دارند و در عین حال هزینه و عوارض بیشتری را به شهر وارد می‌کنند نسبت به افرادی که سهم کمتری از امکانات شهری دارند، باید سهم بیشتری در پرداخت هزینه‌های اداره شهر داشته باشند و از این رو نرخ تعرفه عوارض شهری برای آنها با فرمول متفاوتی محاسبه شود.
ماموریت چهارم هم در حوزه اجرای پروژه‌های شهری تعریف شده است. براین اساس شهرداری موظف می‌شود پروژه‌های جدید شهری را مشروط به تامین منافع عمومی طراحی کند. به این ترتیب پروژه‌ای امکان اجرایی شدن در شهر را پیدا می‌کند که از این جنبه در حدمطلوب ارزیابی شود. در کنار این تکلیف، مدیریت شهری موظف می‌شود یک نظام نامه جدید برای پروژه‌های شهری تعریف کند تا در قالب آن مطالعات زیست‌محیطی، اجتماعی و ترافیکی هر پروژه لحاظ شود. آنچه به‌عنوان ماموریت پنجم در لایحهبرنامه سوم مورد تاکید قرار گرفته آن است که تامین مالی پروژه‌های شهری مبتنی بر ابزارهای نوین تامین مالی به ویژه اتصال شهرداری به بازار سرمایه باشد.
همچنین اگرچه پیش از این در قالب بودجه مصوب سال ۹۷، به شهرداری تهران تکلیف شده بود تا تمامی درآمدهای کسب شده در سازمان‌ها و مناطق شهرداری ابتدا به خزانه واحد شهری واریز و پس از آن به سایر محل‌ها منتقل شود تا در این مسیر نحوه عملکرد درآمدی و هزینه‌ای شهرداری در یک اتاق شیشه‌ای قرار بگیرد اما در قالب این برنامه بازهم تاکید شده که تمامی درآمدها حتما به خزانه واحد شهری واریز شود تا از این طریق از نشت منابع و درآمدها جلوگیری شود. هرچند که طی هفته‌های گذشته برخی اعضای شورای شهر بابت تخلف برخی سازمان‌ها و شهرداری‌های مناطق از این مصوبه، به شهردار تهران تذکر داده‌اند.
در قالب همین ماموریت، در برنامه پنج ساله پیش‌بینی شده تا یک رژیم مالی بلندمدت در شهرداری با هدف مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌ها ایجاد شود. دراین لایحه پیش‌بینی شده تا سهم درآمدهای پایدار شهرداری در بودجه سالانه از ۲۵ درصد کنونی به ۳۵ درصد در افق برنامه سوم برسد و همچنین سهم عوارض مستمر دریافتی از ۳۰ درصد کنونی به ۴۰ درصد بودجه سالانه شهرداری در افق سال ۱۴۰۲ برسد. در لایحه تنظیم شده از سوی معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران یک برنامه عملکردی مهم نیز برای شهرداری تعیین شده که براساس آن قرار بود تا نسبت بدهی به کل بودجه سالانه شهرداری از ۴/ ۳ برابر فعلی به ۳ برابر در پایان برنامه برسد.
ماموریت هفتم در قالب این برنامه، سازماندهی مجدد منابع انسانی، بازتعریف نظام تامین مالی، بازتعریف ماموریت شهرداری و حرکت به سمت شفافیت کامل در کلیه مبادلات و فعالیت‌های شهرداری عنوان شده است. در ماده ۸ این لایحه شهرداری موظف شده در ۶ مورد تمامی معاملات و فرآیندها، تراکنش‌ها و تصمیمات امتیازآور را در سامانه‌های با قابلیت دسترسی به‌طور شفاف منتشر کند. هر چند زمان دقیقی به‌عنوان فرصت شهرداری برای عمل به این ماموریت تعیین نشده اما شهرداری باید تمامی معاملات شامل قراردادهای متوسط به بالا، مناقصه‌ها، مزایده‌ها و تهاتر‌ها، اسناد مربوط به واگذاری‌ها، مجوزهای بهره‌برداری از املاک، مستغلات و دارایی‌ها، مصوبات و آرای قطعی کمیسیون ماده ۱۰۰ و ۵و همچنین هر گونه کمک نقدی و غیرنقدی به اشخاص حقیقی و حقوقی را در دسترس عموم قرار دهد.
در عین حال «انتصاب مدیران شهرداری براساس شایستگی»، « تعدیل سالانه ۶ درصد از نیروهای مازاد»، «متناسب‌سازی ساختار سازمانی و نیروی انسانی شهرداری با ماموریت‌های ذاتی و اولویت‌دار» و همچنین « خروج سازمان بازنشستگی از بنگاهداری» ماموریت‌های مهم تعریف شده با هدف اصلاح ساختار درونی سازمان شهرداری تهران است. در نسخه اولیه تنظیم شده از سوی معاونت برنامه‌ریزی این نوع ماموریت‌های معطوف به اصلاح ساختاری در شهرداری به نوعی پیش‌شرط اجرای سایر ماموریت‌های حوزه توسعه مطلوب شهر عنوان شده بود.
در همین راستا، ماموریت دوازدهم برای شهرداری افزایش رضایتمندی شهروندان از رفتار حرفه‌‌ای و سلامت اداری در شهرداری است. شهرداری برای افزایش این رضایت نیاز است به ترمیم و بازساخت اعتبار، اعتماد و احترام اجتماعی شهرداری اقدام کند. یکی دیگر از ماموریت‌های مهم در پنج سال آتی برای شهرداری تهران، مقابله با فساد به شکل ویژه از طریق شاخص‌هایی که می‌توان با استفاده از آنها افزایش یا کاهش فساد شهری را بررسی کرد. این شاخص‌ها باید سالانه شناسایی و مورد سنجش قرار گیرد. ضمن آنکه مهمترین برنامه اقدام برای کاهش فساد درونی شهرداری نیز هوشمندسازی تمامی فعالیت‌های شهرداری (همان‌گونه که در ماده هشت لایحه به آن اشاره شده است) تدوین شده است.
بخشی از ۴۰ ماموریت شاخص و مهم در برنامه سوم، به حوزه ایمنی و بحران و همچنین هوشمندسازی باز می‌گردد. در این قالب «طرح جامع آتش‌نشانی هوشمند»، «تحول دیجیتال با هدف کاهش هزینه‌ها»، «تولید سرویس‌های نرم‌افزاری یکپارچه برای شهروندان»، «غیرحضوری کردن خدمات شهرداری»، «بازنگری در ضوابط»، «شفاف شدن فرآیند صدور پروانه»،«جابه‌جایی هوشمند از طریق حمل‌ونقل ترکیبی»، «دسترسی باز و انتشار عمومی اطلاعات»، «تسهیل استقرار کسب و کارهای نوآورانه» و «فراهم‌سازی زمینه دسترسی استارت‌آپ‌ها به خدمات قابل ارائه توسط شهرداری» پیش‌بینی شده است.
همچنین درحوزه فضایی-کالبدی نیز «حفظ روددره‌ها و فضاهای سبز»، «جانمایی نقشه‌های گسل در طرح تفصیلی» برای جلوگیری از ساخت وسازهای پرخطر، «بررسی فرونشست‌ها و شریان‌های معابر»، « پایش فعالیت‌های نامتجانس در شهرها» برای دورسازی کسب و کارهای مزاحم که هزینه‌های زیادی را به شهر و شهروندان تحمیل می‌کند از جمله مهمترین ماموریت‌های تعریف شده است.
یکی از ماموریت‌های مهم پیش‌بینی شده در این حوزه، «ایجاد بانک زمین» در طول اجرای برنامه است. این ماموریت به شهرداری کمک می‌کند تا اطلاعات ساماندهی شده و شفافی را درخصوص اراضی و دارایی‌های متعلق به شهر به شهروندان ارائه دهد. در عین حال یکی از ماموریت‌های مهمی که برای حوزه فضایی-کالبدی تعیین شده تاکید بر بافت فرسوده است. در عین حال به شهرداری تاکید شده تا برنامه ویژه‌ای برای مسکن جایگزین برای ساکنان بافت فرسوده که خانه‌های آنها در جریان تخریب و نوسازی قرار می‌گیرد تدارک ببیند. «به روز رسانی بسته تشویقی»، «بازنگری در فرآیند صدور پروانه»، « الکترونیکی شدن تمامی فرآیندهای صدور پروانه» و حرکت شهرداری به سمت بیمه کردن ساخت وساز از جمله ماموریت‌های مهم شهرداری است که باید طی پنج سال آتی به آن توجه شود.
در عین حال «کنترل رشد جمعیت و جمعیت‌پذیری شهر تهران» نیز مورد توجه برنامه‌ریزان شهری در این برنامه قرار گرفته است. در این راستا، باید سقف جمعیت‌پذیری مناطق تعدیل شود و باتوجه به آنکه در بسیاری از مناطق شهری ظرفیت جمعیت‌پذیری پر شده است. شهرداری همچنین در قالب برنامه سوم مکلف شده سهم مترو در سفرهای روزانه شهری را از ۱۰ درصد کنونی به ۲۰ درصد در سال ۱۴۰۲ برساند. سرانه فضای سبز شهری را از ۱۶ مترمربع به ۱۷ مترمربع برساند. همین‌طور به توسعه فضاهای سبز، عمومی وگردشگری اقدام کند. در ماموریت دیگر نیز شهرداری مکلف شده تا میزان تفکیک زباله از مبدا از ۸/ ۲ درصد کنونی به ۵ درصد برسد. نهایتا ماموریت چهلم شهرداری درخصوص توسعه فضاهای دارای پتانسیل گردشگری، رفاهی و مخصوص گذراندن اوقات فراغت به‌صورت سالانه با تاکید بر احیای حیات شبانه در شهر اقدام کند. این ماموریت‌ها از نسخه اولیه تحویل شده به شورای شهرپیش از تغییرات اعمال شده احتمالی برداشت شده است.
تضامین و مسیر اجرای برنامه
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران به‌عنوان طراح اصلی چارچوب‌های برنامه پنج ساله سوم شهرداری تهران، با بیان اینکه یکی از آفت‌های اصلی برنامه‌ها تعریف شاخص‌های بیش از حد است، در پاسخ به این سوال که چرا سرعت پیشبرد برخی شاخص‌ها در طول برنامه کم پیش‌بینی شده است، اظهار کرد: چند نکته اصلی در تعریف شاخص‌های یک برنامه باید درنظر گرفته شود. نخست آنکه، تعریف بیش از حد شاخص‌ها اساسا به معنی اثرگذاری بیشتر نیست. به‌عنوان مثال در قالب برنامه دوم بیش از ۲۰۰ شاخص کمی تعریف شده بود که بسیاری از آنها به‌عنوان شاخص توسعه‌ای شناخته نمی‌شوند. به‌طوری که در بخش ارزیابی نظام حمل و نقل شهری، افزایش تعداد صندلی‌های اتوبوس شهری مورد توجه قرار گرفته بود حال آنکه در افزایش کارآمدی نظام حمل و نقل باید شاخص‌هایی همچون سرعت سیر و سهم حمل و نقل عمومی از کل حمل و نقل شهری در نظر گرفته شود. نکته دوم آنکه در قالب برنامه سوم، در کنار تعریف شاخص‌های عملکردی، شاخص‌های تاثیری و پیامدی نیز پیش‌بینی شده است. به این معناکه به‌عنوان مثال در قالب برنامه دوم، اگرچه حجم زیادی از پروژه‌های حمل و نقلی تعریف و اجرا شده اما آنکه این پروژه‌ها چه تاثیری بر سرعت سیر داشته مورد بررسی قرار نگرفته یا آنکه ارزیابی از میزان رضایتمندی شهروندان از اجرای پروژه‌ها انجام نشده است. نکته سوم آنکه واقعیت آن است که برخی شاخص‌ها همچون فساد به سرعت قابلیت کاهش ندارد، بلکه کاهش این شاخص یک پروسه تدریجی و زمانبر است بنابراین توجه به تعریف واقعی اهداف به جای تعریف آرمانی اهداف نکته‌ای بوده که مورد توجه قرار گرفته است.
او در عین حال مجموع هزینه برآورد شده برای اداره شهر و اجرای ماموریت‌های پیش‌بینی شده در قالب این برنامه طی پنج سال آتی را معادل ۱۴۰ هزار میلیارد تومان اعلام و عنوان کرد: این بودجه با لحاظ تغییرات پارامتریک عوارض دریافتی و همچنین با توجه به پیش‌بینی رشد قیمت‌ها طی سال‌های آتی و البته بدون لحاظ فاینانس محاسبه شده است. نکته‌ای که برای اختصاص این بودجه طی پنج سال آتی باید مورد توجه قرار گیرد اینکه این بودجه به‌طور مساوی بین ۵ سال تقسیم نمی‌شود و براساس پیش‌بینی آهنگرشد بودجه طی دو سال ابتدایی اجرای برنامه با توجه به شرایط اقتصادی با تغییرات اندک نسبت به امسال و از سال سوم آهنگ رشد بودجه کمی تندتر خواهد بود.
میرزایی علت عدم محاسبه وضعیت موجود برخی شاخص‌ها در لایحه برنامه را نبود اطلاعات موثق عنوان کرد و گفت: در برخی شاخص‌ها همچون سهم حمل و نقل عمومی از سفرهای درون‌شهری در برنامه دوم از ۴۵ درصد به بیش از ۶۰ درصد پیش‌بینی شده بود اما مطابق با بررسی‌های انجام شده سهم حمل و نقل عمومی معادل ۱۹ درصد است، از این رو برای دقیق و جامع بودن اطلاعات منتشر شده نهایتا تا یک ماه آینده بخش زیادی از این شاخص‌ها محاسبه و در برنامه گنجانده خواهد شد.
او در عین حال تاکید کرد برای عمل به بسیاری از شاخص‌های مورد تاکید در برنامه نیاز است تا اصلاحات از درون شهرداری آغاز شود و سازمان شهرداری نیز به قواعد جدید پایبند باشد. به گفته او تضامین اجرای بسیاری از ماموریت‌های تعریف شده پیش‌بینی برنامه عملیاتی در ۶ ماه نخست سال ۹۸ است تا براساس آن نحوه و مسیر اجرای بسیاری از ماموریت‌ها و پروژه‌ها تعریف شود.
