کاهش وابستگی از آنجا نشات می‌گیرد که در لایحه بودجه سال گذشته، میزان درآمدهای نفتی بر اساس هر بشکه نفت به مقدار ۵۰ دلار تنظیم شده بود اما در لایحه بودجه سال جاری، نفت بر بشکه‌ای ۵۵ دلار در لایحه بودجه گنجانده شده بضمن آنکه قیمت ارز در سال گذشته ۳۳۵۰ تومان بود که امسال به ۳۵۰۰ تومان رسیده است و این موضوع نشان می‌دهد که وابستگی ما به درآمدهای نفتی در حال کاهش است.
به گزارش رتبه‌آنلاین، تغییر نگرش درآمدزایی دولت از نفت به مالیات و دیگر درآمدهای تولیدی کشور، می‌تواند درآمدهای حاصل از فروش نفت را به صندوق توسعه واریز و این مبلغ به‌جای خرج در بودجه‌های هزینه‌ای کشور، به بخش‌‌های عمرانی می‌تواند به روند توسعه، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی کمک کند.
با بررسی بودجه ۹۷ در می‌یابیم که کاهش وابستگی بودجه‌ای به نفت جدی شده، زیرا درآمد حاصل از نفت در بودجه سال آتی تنها بالغ بر رقمی حدود 100 هزار میلیارد تومان شده و این در حالی است که در سال ۹۶ این عدد ۱۱۴ هزار میلیارد تومان بود.
این کاهش وابستگی از آنجا نشات می‌گیرد که در لایحه بودجه سال گذشته، میزان درآمدهای نفتی بر اساس هر بشکه نفت به مقدار ۵۰ دلار تنظیم شده بود اما در لایحه بودجه سال جاری، نفت بر بشکه‌ای ۵۵ دلار در لایحه بودجه گنجانده شده بضمن آنکه قیمت ارز در سال گذشته ۳۳۵۰ تومان بود که امسال به ۳۵۰۰ تومان رسیده است و این موضوع نشان می‌دهد که وابستگی ما به درآمدهای نفتی در حال کاهش است.
با نگاهی به دومین منبع درآمدی دولتی یعنی مالیات در می‌یابیم که در بودجه سال ۹۶، درآمدهای دولتی حدود رقمی به ارزش ۱۱۶ هزار میلیارد تومان بوده که در لایحه سال ۹۷ این رقم به ۱۲۸ هزار رسید و این افزایش میزان درآمدی نشانگر آن است که اگر مجموعه سه قوه «قضاییه، مجریه و مقننه» اگر با یکدیگر نهایت تعامل و همکاری را داشته باشند و با یکدیگر همسو شوند، می‌توان باعث تحقق این میزان درآمدی شد.
البته امیدواریم که افزایش نرخ مالیات در بودجه سال آینده منوط به رشد گستره مالیاتی باشد و نه افزایش نرخ مالیات؛ زیرا تنها ۴۰ درصد از افرادی که باید مالیات پرداخت کنند مالیات می‌دهند و ۴۰ درصد دیگر فرار مالیاتی دارند و ۲۰ درصد دیگر نیز معاف از مالیات هستند.
کاهش وابستگی بودجه از ابتدای انقلاب تاکنون
جدول زیر نشانگر میزان تولید و صادرات نفت خام را نشان می‌دهد.
دولت دوران جنگ: اداره جنگ با ١٠٣میلیارد‌دلار
هشت سال ابتدایی این بررسی‌ها همزمان با دوران جنگ تحمیلی همزمان بود. در این دوره به طور میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران برابر ٥٣/٢٣دلار بود. قیمت نفت طی این سال‌ها بین ١٣ تا ٣٣دلار گردش کرد.
در واقع در این هشت سال اوضاع، سال به سال رو به بدترشدن پیش رفت. به طوری که در سال ١٣٦٠، هر بشکه نفت ایران بیش از ٣٣دلار، در سال ١٣٦١ هر بشکه بیش از ٣٠دلار، در سال ٦٢ هر بشکه نفت ایران بیش از ٢٨دلار، در سال ٦٣ هر بشکه نفت کشورمان نزدیک ٢٧دلار، در سال ٦٤ هر بشکه نفت ایران ٢٦دلار فروخته شد.
از سال ١٣٦٥ به این سو اوضاع وخیم‌تر شد، ناگهان قیمت هر بشکه نفت ایران به نصف، یعنی ١٣دلار رسید، در سال ١٣٦٦ اوضاع کمی بهتر شد و هر بشکه نفت ایران نزدیک ١٧دلار شد، سال بعد یعنی در سال ١٣٦٧ باز هم شاهد سقوط هستیم، قیمت هر بشکه نفت کشور به ١٣دلار می‌رسد.
مجموع درآمدهای نفت در دولت میرحسین موسوی برابر ٧٢/١٠٢میلیارد‌دلار بود. این درآمد حاصل فروش چهار‌میلیاردو ٣٩١میلیون و ٦٨٠ بشکه نفت‌خام ایران است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در سال ١٣٦٢ اتفاق افتاد که برابر ٢٠٤٥هزار بشکه در روز بود و کمترین آن در سال ١٣٦٠ که برابر ٧٩١هزار بشکه در روز بود.
دولت سازندگی: سازندگی با نفت ١٧دلاری
دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی همراه بود. در دوران هاشمی قیمت نفت نزدیک به ٢٨درصد نسبت به دوره قبل کاهش داشت، اما درآمدهای نفتی با رشد بیش از ٢٠درصدی هم روبه‌رو بود.
اگرچه طی این مدت زیرساخت‌های صنعت نفت ترمیم و صادرات نفت ایران بار دیگر جان گرفت، اما همچنان شاهد پایین بودن قیمت نفت هستیم. طی این دوره هاشمی کشور را با نفت ١٧دلاری اداره کرد. بالاترین قیمت نفت ایران طی این دوره در سال ١٣٦٩ هر بشکه برابر با ٢١دلار و پایین‌ترین در سال ١٣٧٣ هر بشکه برابر با ١٥دلار بود.
به‌طور متوسط طی این دوره ٢٢٥٦هزار بشکه در روز نفت صادر شده است. در سال ١٣٧٠ ایران روزانه ٢٤٦٠هزار بشکه نفت صادر کرد و کمترین میزان صادرات نیز در سال ١٣٦٨ بود که صادرات نفت ایران روزانه برابر با ١٨٢٣هزار بشکه بود.
قیمت هر بشکه نفت ایران طی این هشت سال از ١٣٦٨ تا ١٣٧٦ به‌ترتیب: ٠٤/١٦، ٦٤/٢٠، ٣٤/١٧، ٧٧/١٧، ٠٦/١٥، ٨٤/١٤، ١٧/١٦، ٠٣/١٩دلار بوده است. همچنین صادرات روزانه نفت ایران نیز طی این سال‌ها برابر: ١٨٢٣، ٢٢٢٤، ٢٤٦٠، ٢٣٩٧، ٢١٨٤، ٢٢٢٠، ٢٢٩٠، ٢٤٤١هزار بشکه در روز بوده است. درآمد نفتی کل دوران هاشمی برابر با ١٢٣میلیاردو ٦٠میلیون‌دلار بوده است.
دولت اصلاحات: اتفاق خاص؛ نفت ١٢دلاری
کل درآمد نفتی دوران سیدمحمد خاتمی در سال ١٣٧٦ تا ١٣٨٤ برابر، ٢٧/٢٠٦ میلیارد‌دلار است که نسبت به دوران هاشمی‌رفسنجانی از افزایش ٦٧درصدی خبر می‌دهد. همچنین میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران در این دوره برابر با ٧٦/٢٢دلار بوده که نشان‌دهنده افزایش ٣٣درصدی قیمت نفت ایران در این دوره نسبت به دوره قبل است. طی این دوره ایران به‌طور میانگین روزانه ٢٢٨٠هزار بشکه نفت صادر کرده است.
بیشترین میزان صادرات نفت ایران در دوران خاتمی مربوط به سال ١٣٨٣ برابر با ٢٥٤٨هزار بشکه در روز و کمترین آن مربوط به سال ١٣٨١ برابر با ٢٠٢١هزار بشکه در روز است. اما در مورد قیمت نفت ایران، اینجا ما عقبگردی بزرگ و تاریخی داریم.
در سال ١٣٧٧ قیمت هر بشکه نفت ایران به ٩٧/١١دلار رسیده، که خود طی ادوار مورد بررسی در اینجا بی‌سابقه است. قیمت هر بشکه نفت ایران طی سال‌های ١٣٧٦ تا ١٣٨٤ به‌ترتیب برابر: ٢٤/١٨، ٩٧/١١، ٢٥/١٧، ٧٥/٢٦، ٩/٢٢، ٥٢/٢٣، ٨٩/٢٦ و ٦/٣٤دلار برای هر بشکه بوده است. همچنین میانگین صادرات روزانه نفت ایران طی همین مدت به ترتیب عبارت است از: ٢٣٤٢، ٢٣٠٠، ٢٠٧٩، ٢٣٤٥، ٢٢٠٨، ٢٠٢١، ٢٣٩٦، ٢٥٤٨هزار بشکه در روز.
بانک مرکزی در این دولت یعنی از سال ١٣٨٧ به بعد، دقیقا سال پایانی دولت اولش، دیگر آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ارایه نداد.
تمامی آمارهای بدست آمده استخراج شده از اوپک است؛ در سال ١٣٨٤، درآمد نفتی سال اول احمدی‌نژاد برابر ٨٣/٥٣ میلیارد‌دلار بود که زیاد با سال ٨٣ فرق چندانی ندشاته اما از سال ١٣٨٥ شانس از هر طرف به سمت دولت نهم هجوم آورد، درآمد نفتی ایران ناگهان به ٠١/٦٢ میلیارد‌دلار رسید، در سال ١٣٨٦ درآمد نفت ایران برابر ٦/٨١ میلیارد‌دلار و در سال ١٣٨٧ این درآمد برابر ٩/٨١ میلیارد‌دلار ثبت شد.
در سال ١٣٨٨ کاهش درآمدهای نفتی دیده می‌شود طوری‌که طی این سال درآمد دولت برابر ٦٢میلیارد‌دلار بود اما در سال ١٣٨٩ درآمدهای نفتی بار دیگر با رشد به ٧٤میلیارد‌دلار رسید تا به سال ١٣٩٠ رسیدیم.
این سال در تاریخ صنعت نفت ایران فوق‌العاده است، طی سال ٩٠، درآمدهای نفتی دولت به ١١٣میلیارد‌دلار می‌رسد، افزایشی که خیلی زود به کاهش تبدیل می‌شود. در سال گذشته یعنی ١٣٩١، درآمدهای نفتی ایران با بیش از ٥٠درصد کاهش به ٥٠میلیارد‌دلار می‌رسد، یعنی جایی عقب‌تر از سال ٨٣! افزایش درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم را نمی‌توان به پای تحولات صنعت نفت گذاشت، در واقع قیمت جهانی نفت و تحولات بین‌المللی، این پول را به دولت رساندند.
نگاهی به میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران طی این سال‌ها پاسخ ما را خواهد داد. ما در سال ١٣٨٤ هر بشکه نفت را به قیمت ٦٦/٥٠ دلار فروختیم، یعنی قیمت هر بشکه نفت ایران بیش از ٤٦درصد افزایش داشته، اما صادرات و تولید ما تنها دو‌درصد نسبت به سال ٨٣ افزایش داشته است.
در سال ٨٥ نیز نسبت به سال ٨٤ با افزایش قیمت بیش از ٢٠درصدی قیمت نفت ایران مواجه هستیم، نفت هر بشکه ٦٠دلاری در حالی صادر شد که تولید و صادرات ایران بیش از شش‌درصد هم نسبت به سال گذشته کاهش و به دوهزارو٤٣٣هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال ٨٦ پس از کاهش بیش از شش‌درصدی تولید روزانه، با افزایش نزدیک به دو‌درصدی تولید، صادرات نفت ایران به دوهزارو٤٨٠ بشکه در روز می‌رسد و همزمان قیمت نفت ایران هم با بیش از ١٣درصد افزایش نسبت به سال قبل به ٣/٦٩ دلار در هر بشکه می‌رسد.
در سال ١٣٨٧ شاهد کاهش ١٧درصدی تولید نفت هستیم به‌طوری‌که تولید روزانه نفت ایران به دوهزارو٥٦هزار بشکه در روز می‌رسد و از دیگر سو، با افزایش نزدیک به ٣٧درصدی قیمت نفت روبه‌رو هستیم. در این سال قیمت هر بشکه نفت ایران به ٦٦/٩٤ دلار می‌رسد، رقمی که می‌توانست یک فرصت طلایی برای کشور باشد.
در سال ١٣٨٨ که قیمت نفت ایران با بیش از ٣٥درصد کاهش به ٢٥/٦١ دلار در هر بشکه رسید، تولید با ٧درصد افزایش به صادرات روزانه دوهزار٢٠٢بشکه ارتقا یافت! وقتی در سال ١٣٨٩ نیز قیمت هر بشکه نفت ایران به ٧٦دلار رسیده بود و بیش از ٢٤درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، تولید و صادرات نفت ایران تنها نزدیک به سه‌درصد افزایش داشت.
در سال ١٣٩٠ شاهد نفت هر بشکه ١١٠دلار هستیم و در سال ١٣٩١ هر بشکه نفت ایران ١٠٧دلار معامله شده، میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی‌ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب: ١١٣ و ٥٠میلیارد‌دلاری در این دو سال دارد. یعنی درآمد نفت ایران در سال ٩٠ قیمت هر بشکه نفت ٤٤درصد رشد داشته که نسبت به سال قبل نزدیک ٥٦درصد و در سال ٩١ که قیمت هر بشکه نفت ایران نزدیک سه‌درصد کاهش داشته، نزدیک ٥٦درصد کاهش داشته است. در نبود آمارهای رسمی از میزان تولید و صادرات نفت ایران، کنار هم گذاشتن کاهش قیمت سه‌درصدی و کاهش درآمدهای ٥٦درصدی تنها یک نکته را نشان می‌دهد، تولید ایران از کاهش قیمت نفت ایران کاهش بیشتری داشته است.
کاهش وابستگی، نیاز اقتصاد رکود زده ایران
مهمترین نیازی که امروز اقتصاد ایران به آن نیازمند است، واریز درآمدهای نفتی به حسابی برای تکمیل پروژه‌های عمرانی و نوسازی تجهیزات و زیرساخت‌های تولیدی کشور بوده تا باردیگر چرخه تولید و صنعت کشور رونق بگیرد.
نبود رونق اقتصادی و سایه سنگین بحران اقتصادی که امروز بر بنگاه‌های صنعتی سنگینی می‌کند باید از طریق منابع مالی برداشته شود؛ سیاست‌های حمایتی دولت باید تزریق تسهیلات و افزایش توان مالی همراه با پشتیبانی دولت به عنوان مادر اقتصاد باشد و از دخالت مستقیم دوری کند ؛ زمانی که نقدینگی انبوهی که دومین خطر اقتصادی پس از رکود در اقتصادمان است به چرخه تولید منتقل شود و همچنین درآمدهای نفتی به‌جای فسادهای مالی و اختلاس به چرخ‌های عمرانی و پروژه‌های ملی راه پیدا کند، می‌توان منتظر رونق بود.
البته نگاه داخلی به اقتصادمان گویای وضعیت نامطلوب اقتصادی معیشتی بر جامعه است زیرا سهم خرید هر خانواده ایرانی بسیار کاهش یافته و باید این روند اصلاح شود که امیدواریم با کاهش سهم نفت در بودجه و انتقال آن به صندوق توسعه ملی و راه‌اندازی پروژه‌ها، دولت بتواند گامی موثر و پویا در مسیر اشتغال‌زایی بردارد.
اینفوگرافی زیر گویای سهم‌بندی بودجه‌های دولت از سال ١٣٩١ تا ۹۷ بوده که نشانگر کاهش میزان وابستگی بودجه به نفت بوده است.
در سال ابتدایی این آمارگیری، سهم ٤٠ درصدی دولت را شاهد هستیم که این رویه در سال ٩٢ به بالاترین حد خود یعنی ٤٢درصد رسید؛ اما با شروع دولت یازدهم و آغاز مجدد مذاکرات هسته‌ای با نگرشی تازه، سهم نفت از بودجه کاسته شد تا با توجه به تحریم‌ها و عدم خرید نفت ایران این سهم در بودجه کاهش یابد تا بودجه بیش از پیش مشکلات سختی را تحمل نکند ؛ بر همین اساس پایین‌ترین میزان وابستگی بودجه به نفت مربوط به سال ٩٥ بوده که سهم ٢٧درصدی را تجربه کرد اما در سال‌های بعدی تا آخرین لایحه بودجه‌ای سهم وابستگی بودجه به نفت ٣٥درصد شده است.
