حسین میسمی -کارشناس پژوهشی| سالیان متمادی است كه سنت پسندیده قرض‌الحسنه به شكلی خود‌جوش و مردمی میان ایرانیان رایج است. بااین‌حال، بر اساس اطلاعات موجود نخستین صندوق قرض‌الحسنه به‌صورت نهاد مردمی و سازمان‌یافته در سال 1348 و دریکی از مساجد جنوب تهران تأسیس شد. با تصویب و اجرای قانون عملیات بانكداری بدون ربا در سال 1363، قرض‌الحسنه چه در جانب تجهیز منابع و چه در جانب تخصیص منابع به بانك‌ها و سایر مؤسسه‌های پولی و اعتباری راه یافت.
علیرغم استفاده بانك‌ها از عقد قرض‌الحسنه در تجهیز و تخصیص منابع، بااین‌حال چالش‌های مشخصی در این رابطه وجود دارد كه باعث گردیده است در شرایط موجود قرض‌الحسنه بانكی از جایگاه مناسبی برخوردار نباشد و این خود ضرورت تحول و اصلاح وضع موجود را ضروری می‌نماید. در ادامه به‌صورت مختصر به برخی از چالش‌های قرض‌الحسنه بانكی اشاره می‌شود:
الف- عدم تفكیك بین قرض‌الحسنه و قرض بدون بهره
ماهیت قرض‌الحسنه با نوعی خیرخواهی همراه است. ازاین‌رو ممكن است فردی به فرد دیگری قرض بدهد، اما این قرض به دلیل نداشتن نیت خیرخواهانه ماهیتا قرض‌الحسنه نباشد. مهمترین مثال برای این مورد، قرض‌الحسنه جاری بانك‌هاست. هدف بسیاری از افراد از افتتاح حساب‌جاری، دریافت دست چك و سایر خدمات است كه هرچند ربا به‌حساب نمی‌آید، اما به دلیل نبود نیت خیرخواهانه، این فعالیت قرض‌الحسنه نیست. از این لازم است در نظام بانكی بین قرض بدون ربا و قرض‌الحسنه تفاوت قائل شد.
ب- پرداخت جایزه به سپرده‌ها
در حال حاضر بانك‌های كشور به‌منظور تشویق دارندگان حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، بر اساس قرعه‌كشی اقدام به پرداخت جایزه به برخی از دارندگان این حساب‌ها می‌نمایند. هرچند این جایزه‌ها مشروط نیست، اما عملا نوعی شرط ضمنی به‌حساب می‌آید. چراکه اگر بانكی اقدام به انجام قرعه‌كشی نكند، قطعا برخی از سپرده‌گذاران اعتراض خواهند نمود و وجوه خود را از آن بانك بیرون می‌كشند. انجام چنین عملی (دادن جوایز) در قانون عملیات بانكی بدون ربا نیامده است و به نظر می‌رسد با ماهیت عقد قرض‌الحسنه نیز ناسازگار است. ازاین‌رو، پیشنهاد می‌شود یا اساسا پرداخت جایزه متوقف گردد و این دسته از حساب‌ها صرفا ماهیت قرض‌الحسنه یابند و یا اینكه عنوان حساب، قرض بدون ربا باشد و نه قرض‌الحسنه.
ج- استفاده از منابع قرض‌الحسنه جهت فعالیت‌های سود ده
در حال حاضر برخی از بانك‌ها بخشی از وجوه قرض‌الحسنه را جهت استفاده در فعالیت‌های سود ده اقتصادی به كار می‌گیرند. درحالی‌که مسلما سپرده‌گذاران این وجوه را جهت فعالیت‌های قرض‌الحسنه در اختیار بانك قرار می‌دهند. ازاین‌رو، پیشنهاد می‌شود منابع قرض‌الحسنه به‌طور كامل به فعالیت‌ها قرض‌الحسنه اختصاص یابند.
د- دادن تسهیلات قرض‌الحسنه به كارمندان بانك
در حال حاضر برخی از بانك‌های كشور از منابع قرض‌الحسنه جهت دادن تسهیلات به كارمندان خود استفاده می‌كنند. در این رابطه بر اساس گزارش دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، در حال حاضر حدود نیمی از وام‌های قرض‌الحسنه برخی بانکها، به وام قرض‌الحسنه رفع نیازهای ضروری کارکنان خود آن بانکها اختصاص می‌یابد. این در حالی است كه بعید به نظر می‌رسد نیمی از كارمندان شبكه بانكی از اقشار فقیر و نیازمند جامعه باشند. در این رابطه پیشنهاد می‌شود بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با پیشنهاد آیین‌نامه و یا تدوین دستورالعملی خاص، هرگونه استفاده از منابع قرض‌الحسنه برای کارکنان بانکها را ممنوع سازد.
