زمانی که توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، بزرگترین میدان گازی مشترک بین ایران و قطر روی میز قرار گرفت کم‌تر کسی گمان می‌کرد پرونده این فاز پر حاشیه به این راحتی‌ها بسته نشود و آوازه آن از مرزهای ایران خارج شده و به فرانسه و چین هم برسد. فرانسوی‌ها که ایران را ترک گفتند و چینی‌هایی که پاسخ ایران را نمی‌دهند.
به گزارش رتبه آنلاین از ایسنا، حضور غول‌های نفتی در ایران، توسعه میادین نفتی و گازی، افزایش صادرات و قدرت گرفتن ایران در بازارهای جهانی حلقه‌های یک زنجیره بودند که خروج ترامپ از برجام آن را تحت تأثیر قرار داد و آتش آن اول از همه دامن فاز ۱۱ را گرفت.
توتال که بود؟
زمانی غول‌های نفتی در فضای پسابرجام و بعد از اینکه قراردادهای جیدی نفتی (IPC) از سوی وزارت نفت معرفی شده بود، برای حضور در صنعت نفت ایران یکی پس از دیگری پای میز مذاکره برای حضور قرار گرفتند. در بین این شرکت‌ها قرعه فال برای امضای نخستین قرارداد در قالب IPC به نام توتال، شرکت نفت و گاز فرانسوی افتاد.
مذاکرات با شرکت توتال به منظور تهیه توافقنامه نهایی( HOA ) جهت توسعه و بهره برداری فاز ۱۱ پارس جنوبی در قالب قراردادهای جدید نفتی ایران از اوایل اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵ آغاز و رئوس توافق در تاریخ ۱۸ آبان همان سال بین شرکت ملی نفت ایران و مشارکت توتال CNPCI و پتروپارس به امضا رسید، اما حاشیه‌های این پرونده از اوایل سال گذشته آغاز شد. البته توتال پیش از این هم سابقه حضور در ایران را داشته و در دهه ۷۰ هم پس از تحریم‌های دوران ریاست‌جمهوری بیل کلینتون علیه ایران (معروف به داماتو) به ایران آمده بود تا نخستین فازهای پارس‌جنوبی را توسعه دهد؛ آخرین شرکت مهم نفتی غربی که پس از تحریم‌های هسته‌ای و تحریم‌های دوجانبه آمریکا و اروپا در ابتدای دهه ۹۰ ایران را ترک کرد و پس از برجام بار دیگر نخستین شرکت مهم غربی بود که با ایران قرارداد امضا کرد.
مخالفان و موافقان چه می‌گفتند؟
شرکتی که بهانه‌ای برای اظهار نظر گروه‌های مختلف در کشور شد و در حالی که در یک سوی ماجرا حضور مجدد توتال در نفت ایران را سرآغاز شکوفایی این صنعت می‌دانستند در سوی دیگر امضای قرارداد با توتال را خیانت به کشور می‌دانستند. موافقان توتال بر این باور بودند صنعت نفت ایران به سرمایه و تکنولوژی نیاز دارد و این شرکت فرانسوی می‌تواند پاسخگوی هر دو نیاز مذکور باشد. آنها می‌گفتند حضور توتال در قدم نخست سرمایه و تکنولوژی را به ایران می‌آورد، در قدم دوم باعث پیشرفت شرکت‌های داخلی می‌شود، زیرا یکی از مفاد قرارداد اموزش و ارتقای شرکت ایرانی که قرار بود در کنسرسیوم توسعه فاز ۱۱ حضور داشته باشد توسط توتال بود و در نهایت اشتغال زایی را در پی دارد. اما مخالفان به کارنامه حضور توتال در ایران اشاره می‌کردند و می‌گفتند زمانی که توتال برای توسعه فاز دو و سه در ایران حضور یافت کارنامه‌ای سرشار از بدعهدی، رشوه و فساد بر جای گذاشت.
مخالفان می‌گفتند شرکت توتال در پارس جنوبی کارنامه خوبی ندارد، زیرا اولاً توافقنامه‌ای بین ایران و توتال برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی که در سال ۱۳۷۹ امضا شده بود با بهانه‌گیری‌های مداوم این شرکت فرانسوی در موضوعاتی مانند رقم قرارداد هیچ‌گاه تبدیل به قرارداد نشد و توسعه این فاز پارس جنوبی هشت سال به تأخیر افتاد زیرا توتال در سال ۱۳۸۷، به بهانه ریسک بسیار زیاد سرمایه‌گذاری در ایران، از صنعت نفت و گاز کشورمان خارج شد. ثانیاً انتقادهای مهمی درباره عملکرد فنی توتال در توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی مطرح است. این شرکت با پرداخت رشوه به مقامات ایرانی موفق شده است که پروژه توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی در دولت اصلاحات و در اواسط دهه هفتاد بدست بیاورد.
چند صدایی در داخل کشور روز به روز امضای قرارداد توسعه فاز ۱۱ را به تعویق می‌انداخت و درحالی که وزارت نفت با ارائه مستندات سعی داشت مجلس و مخالفان را درمورد پاکدستی توتال و لزوم حضور این شرکت فرانسوی قانع کند مخالفان از مواضع خود کوتاه نمی‌آمدند و بر اینکه این قرارداد نباید امضا شود پافشاری می‌کردند.
در مراسم امضای قرارداد چه گذشت؟
در نهایت ۱۲ تیرماه سال ۱۳۹۶ مراسم امضای قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با کنسرسیومی متشکل از شرکت فرانسوی توتال با سهم ۵۰.۱، شرکت چینی CNPC با سهم ۳۰ درصد و شرکت ایران پتروپارس با سهم ۱۹.۹ درصد برگزار شد. ارزش این قرارداد ۴.۸ میلیارد دلار و مدت زمان آن، ۲۰ ساله بود که قابلیت تمدید تا ۲۵ سال هم داشت. قرار بود اولین تولید این فاز ۴۰ ماهه آغاز شود و ظرف ١٠ سال هزینه سرمایه‌گذاری آن از محل در اختیار قراردادن بخشی از محصول فاز ١١ پارس جنوبی یعنی میعانات گازی تسویه شود.
در مراسم امضای قرارداد، پاتریک پویان (مدیرعامل شرکت توتال) حضور در این مراسم را مایه افتخار دانست و از طولانی بودن فعالیت توتال در ایران صحبت کرد. به گفته وی توتال نخستین شرکت بین المللی بود که در سال ۱۹۹۵ میلادی به ایران آمد و برای توسعه میدان سیری قرارداد امضا کرد و همچنین با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی همکاری کرد. پویان همچنین از حضور ۲۰ ساله خود در ایران ابراز خرسندی کرد.
کارنامه توتال در فاز ۱۱ چه می‌گوید؟
آنطور که نفتی‌ها می‌گویند طی زمانی که توتال در ایران فعالیت کرد اولین جکت فاز ۱۱ پارس جنوبی توسط شرکت‌های ایرانی ساخته شد، دفتر توتال در ایران شروع به کار کرد، کار توتال در فاز ۱۱ طبق زمان بندی پیش رفت، مناقصه برگزار شد و توتال ۹۰ میلیون دلار در فاز ۱۱ هزینه کرد.
چرا توتال بعد از سه ماه ایران را ترک کرد؟
درحالی که توتال فعالیت خود را در فاز ۱۱ آغاز کرده بود با خروج آمریکا از برجام سیاست بر نفت سایه انداخت و تهدیدهای ترامپ، رئیس جمهور آمریکا ترس به تن همه شرکت‌های بین‌المللی از جمله توتال انداخت. ترامپ تصمیم به اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران کرد و همه شرکت‌های خارجی که با ایران تعامل نفتی داشتند را تهدید کرد اگر تعامل نفتی با ایران را ادامه دهند آنها را تحریم خواهد کرد.
البته توتال صراحتاً اعلام نکرد از فاز ۱۱ خارج خواهد شد و اندکی بعد از تصمیم ترامپ زمزمه‌های رفتن را آغاز کرد. زمزمه‌هایی که در خلل آن اعلام کرد سعی خود را برای دریافت معافیت از آمریکا می‌کند، اما این امر هرگز محقق نشد و در نهایت توتال در ۲۹ مرداد سال جاری، تقریباً یک سال بعد از امضای قرارداد و حدود چهار ماه بعد از خروج آمریکا از برجام به صورت رسمی ایران را ترک کرد.
تکلیف فاز ۱۱ بعد از توتال چیست؟
سوالی که بعد از این اتفاق ذهن جامعه را به خود درگیر کرد این بود که چه جریمه‌ای در انتظار توتال به دلیل بدعهدی از قرارداد نشسته است؟ سوالی که بیژن زنگنه، وزیر نفت به آن این‌طور پاسخ داد که مقوله‌ای به نام جریمه مطرح نیست، اما مبلغی که توتال تاکنون هزینه کرده تا پایان انجام پروژه به آنها عودت داده نمی‌شود.
بعد از خروج توتال از فاز ۱۱ وزارت نفت اعلام کرد طبق قرارداد شرکت چینی CNPC جایگزین توتال خواهد شد. در آن زمان غلامرضا منوچهری، معاون سابق مدیرعامل شرکت ملی نفت –اعلام کرد “شرکت چینی مشکلی در تأمین سرمایه طرح ندارد. در واقع نه تنها شرکت چینی بلکه شرکت ایرانی هم در زمینه تکنولوژی توانایی لازم برای بهره‌برداری از فاز ۱۱ را دارد و ممکن است در زمینه به کارگیری سیستم تقویت فشار که قرار بود توسط توتال صورت بگیرد و الگوی سایر فازهای پارس جنوبی شود دچار مشکل شود. البته تا رسیدن به این مرحله زمان زیادی باقی مانده است. ”
چینی‌ها در فاز ۱۱ ماندگار می‌شوند؟
البته با گذشت حدود چهار ماه از احتمال جایگزینی چینی‌ها با توتال هنوز این امر محقق نشده است و حتی چندی پیش هم برخی منابع غیررسمی از احتمال اینکه CNPC قرارداد توسعه فاز ۱۱ را ترک کند خبر دادند. البته اظهار نظر زنگنه که گفت “بعد از آنکه توتال از این قرارداد خارج شد قرار بود شرکت ملی نفت چین (CNPC) طبق قرارداد فاز ۱۱ را توسعه بدهد که اگر این کار را نکند تخلف کرده است. با این حال ما به این فکر کرده‌ایم که چه باید بکنیم. ” بر این اخبار دامن زد.
همچنین منابع اگاه چینی در ۲۲ آذرماه اعلام کردند معلوم نیست آیا دستور توقف سرمایه‌گذاری مستقیماً از سوی دولت چین داده شده است، اما در شرایط مذاکرات تجاری میان چین و آمریکا، از نظر سیاسی بسیار حساس است. منابع آگاه که به دلیل محرمانه بودن موضوع، مایل نبودند نامشان فاش شود همچنین تاکید کردند ایران ۱۲۰ روز زمان دارد تا نقش CNPC در پارس جنوبی را بازبینی کند و تصمیم بگیرد که این شرکت چینی را به عنوان یک سرمایه‌گذار خاموش نگه دارد یا قرارداد را لغو کند.
البته این اخبار از سوی هیچکدام از منابع رسمی ایرانی تأیید نشد و حتی محمد مشکین‌فام، مدیرعامل نفت و گاز پارس در آخرین اظهار نظر خود در این مورد اعلام کرد : قرارداد سه جانبه‌ای بین توتال، CNPC و پتروپارس امضا شده و مراحل نهایی خود را طی می‌کند. اخباری هم وجود دارد مبنی بر اینکه شرکت چینی قصد دارد قرارداد را ترک کند، اما این شرکت هنوز به‌صورت رسمی چیزی به ما اعلام نکرده است. مسائل مانند قبل دنبال می‌شود و تا پایان سال، وضعیت پارس جنوبی مشخص می‌شود. توتال مدارک و مستندات را به شرکت چینی تحویل داده است.
با این حال امید چندانی به ادامه حضور CNPC در فاز ۱۱ نیست و به نظر می‌رسد چینی‌ها هم در حال آماده‌سازی مقدمات ترک ایران در شرایط تحریم هستند. بیژن زنگنه در آخرین نشست خبری خود در مورد حضور CNPC در فاز ۱۱ گفت: برای توسعه فاز ۱۱ با چینی‌ها مکاتبه کردیم و آنها پاسخ ندادند.
