اگر قرض الحسنه به عنوان یک سنت حسنه برخاسته از آموزههای دینی، درست شناخته و درست اجرا شود، آثار و برکتهای بیشماری خواهد داشت و بسیاری از گرفتاریهای فردی و اجتماعی افراد جامعه را حل میکند. لازمه بهره مندی از فایده های قرض الحسنه، داشتن عملکرد درست در این مورد است و لازمه عملکرد درست نیز شناخت کافی از مفهوم «قرض الحسنه» است. اینکه مردم جامعه اسلامی ما چه میزان از برکت «قرض الحسنه» بهره مند میشوند، به این بستگی دارد که آنان تا چه اندازه شناخت درستی از «قرض الحسنه» دارند و چه قدر آن را به کار میگیرند. شاید تاکنون علت بسیاری از محرومیتهای مردم به این واقعیت مربوط شود که آنان «قرض الحسنه» را خوب نشناخته و کمتر به این سنّت حسنه عمل کرده اند.
با چند پرسش از مردم درباره تعریف قرض الحسنه، به این نتیجه میرسیم که آنان شناخت درستی از «قرض الحسنه» ندارند. حتی آشنایان با آن نیز به دلیل نداشتن شناخت کافی از قرض الحسنه، در عمل دچار تزلزل و نوعی تردید هستند.
در پژوهش مرکز تحقیقات و سنجش برنامههای سازمان صدا و سیما ، پرسشهایی از مردم شده است که معنای قرض الحسنه درمیان مردم را به تصویر می کشد.
درپاسخ به این پرسش که به نظر شما قرض الحسنه چیست؟ 42 درصد پرسش شوندگان اعتقاد دارند که قرض الحسنه پولی است که بدون بهره به مردم قرض داده میشود. همچنین 22 درصد آنها کمک به نیازمندان و دیگر همنوعان را قرض الحسنه می دانند.
وام یا قرض دادن به دیگران پاسخ دیگری است که ۱۲ درصد مردم داده اند. علاوه براین دادن پول در راه خدا به دیگران. (۸ درصد)، پسانداز و گذاشتن پول برای روز نیاز. (۴ درصد)، سپردن پول به بانک بدون دریافت بهره. (۳ درصد)، پساندازی که دولت با آن کار میکند. (۲ درصد)، پولی که در بانک میگذارند و به آن سود تعلق میگیرد. (۲ درصد)، پولی که به صورت امانت به کسی سپرده میشود. (۱ درصد) پاسخ ها را در برمی گیرد. 4 درصد مردم نیز قرض الحسنه را قرض با کارمزد کم؛ پولی که بلاعوض داده میشود؛ نزول خواری شرعی؛ تعاون؛ گذاشتن پول برای گرفتن جایزه و… . می دانند.
آیا تا به حال پول قرض گرفته اید؟ پرسش دیگری است که از مردم شده است که ۶۴ درصد به این پرسش پاسخ مثبت و ۳۶ درصد پاسخ منفی دادهاند.
از کسانی که پاسخ مثبت دادهاند، پرسیده شده از کجا یا از چه کسی قرض گرفتهاید؟ پاسخهای آنان چنین بوده است: دوستان و آشنایان (۳۶ درصد)؛ اقوام نزدیک (۲۳ درصد)؛ اعضای خانواده (۱۰ درصد)؛ همسایگان (۲ درصد)؛ اداره و محل کار (۲ درصد)؛ صندوقهای قرضالحسنه (۱۴ درصد)؛ بانک‌‌ها (۱۰ درصد)؛ دیگر موارد: (مانند نزولخواران، بنیاد شهید، کسانی که توان مالی دارند و…). (۳ درصد).
بیشتر پاسخگویان هنگام نیاز مالی، نخست به نزدیکان و بستگانشان مراجعه کردهاند. آسانتر بودن و احتمال دستیابی سریع تر به پول مورد نیاز در این زمینه بی اثر نیست. افزون بر اینکه شرایط بانک‌‌ها و صندوقهای قرض الحسنه و نیاز به سپردن ضمانتهای مختلف از سوی وام گیرنده، موجب طولانی و دشوار ساختن جریان گرفتن وام مورد نیاز میشود.
همچنین از جامعه نمونه پرسیده شده است که اگر در حال حاضر پولی داشته باشید، آیا آن را به فرد گرفتاری قرض میدهید؟ 86.5 درصد به این پرسش، پاسخ مثبت و 13.5 درصد، پاسخ منفی دادهاند. از کسانی که به این پرسش، پاسخ مثبت داده بودند، پرسیده شد: چرا به جای قرض دادن، خودتان از پول استفاده نمیکنید؟ پاسخها در این زمینه چنین بود: نداشتن نیاز مالی (۴۲ درصد)؛ کمک کردن به همنوعان و مشکلات آنان (۳۲ درصد)؛ ثواب داشتن قرض دادن به دیگران (۱۲ درصد)؛ لذت بردن از کمک به دیگران (۵ درصد)؛ امید به قرض گرفتن از آنان هنگام گرفتاری (۲ درصد)؛ برای اینکه پس انداز کنم، بستگی به طرف نیازمند دارد، توانایی کار کردن با پول را ندارم و… (۲ درصد).
درمواجهه با سوال چرا برخی افراد به قرض دادن گرایشی ندارند؟ 51 درصد اعتماد نداشتن به طرف مقابل در دادن قرض را مطرح کرده اند. همچنین خسیس بودن و پول دوستی (۱۸ درصد)؛ به گمانشان خودشان بهتر میتوانند از پولشان استفاده کنند (۲ درصد)؛ بستگی به افراد دارد (۲ درصد)؛ دوست نداشتن قرض (۲ درصد)؛ دیگر موارد (مانند: حسادت و بخل، نداشتن حس مسئولیت، آشنا نبودن با فرهنگ قرض، سستی عقیده، نداشتن پول و سختی پول درآوردن) (۴ درصد). پاسخ های دیگری است که به این پرسش داده شده است.
نتیجه گیری
پاسخ های این نظر سنجی ما را به این نتیجه رهنمون می شود که یکی از موانع و مشکلات مهم در ترویج فرهنگ قرض الحسنه عدم اطلاع و آگاهی عموم مردم از آثار و برکات قرض و قرض الحسنه برای فرد قرض دهنده است و قرض دادن را صرفا عملی یک سویه که برای قرض گیرنده منفعت به همراه دارد می دانند. در این راستا یکی از مواردی که ضروری می نمایند امر فرهنگ سازی و آگاهی بخشی است که متولیان و اصحاب رسانه باید بیش از پیش آنرا در دستور کار خویش قرار دهند.
مورد دیگر تمایل قرض گیرندگان به قرض گرفتن از نزدیکان است که طبیعتا شرایط و مراحل ساده تر و سریع تری در مقایسه با روش های دیگر به همراه دارد و در این راستا نیز حمایت و تشویق صندوق های قرض الحسنه خانوادگی را از جانب بانک مرکزی می طلبد .
