ترکیه در سوریه به دنبال چیست؟

اینها سوالاتی است که با افشار سلیمانی دیپلمات و سفیر سابق ایران در آذربایجان مطرح کرده ایم. مشروح این گفت و گو را ببینید.

به دلیل پیچیدگی های موضوع سناریوهای مختلفی را می توان مورد بررسی قرار داد. در ابتدا تصور می‌شد که اگر چراغ سبز آمریکا برای ترکیه وجود نداشته باشد یا اگر روسیه از این روند ممانعت کند، ترکیه نمی تواند این عملیات را با این گستردگی پیش ببرد. به هر حال روسیه در سوریه نیرو داشته و دارد و منافع آن باید تامین شود.  با شروع عملیات ترکیه بعید بود که درگیری بین ترکیه و روسیه یا درگیری بین ترکیه و آمریکا صورت بگیرد و همین هم اتفاق افتاد، چون عملا چراغ سبز آمریکا و روسیه را ما آن‌جا داریم. موضع ایران هم به شکل دقیقی مشخص نبود، ایران به نوعی موضعی دیپلماتیک گرفت و  در رابطه با این موضوع، موضع جدی اتخاذ نکرد و به نظر می‌رسد که ظاهرا تنها مانده و مجبور شده که موضع روسیه را به نوعی اتخاذ کند. از طرف دیگر با توجه به این‌که نیروهای روسیه در آن‌جا بودند و ظاهرا خارج شدند و این امکان را برای ترکیه فراهم کردند، این خود موضوع مهمی است . همینطور آمریکا هیچ واکنشی نشان نداد و این هم در این چارچوب قابل بحث است. این‌که سناریوهای پشت پرده این موضوع به چه شکلی است، چند موضوع را به ذهن متبادر می‌کند.

 یکی این‌که احتمال دارد با توجه به اینکه آمریکا دست ترکیه را باز گذاشته، به‌رغم این‌که از نیروهای دموکراتیک خلق سوریه حمایت می‌کرد، شاید بخواهد در رابطه با مسائل دیگر امتیازی از ترکیه بگیرد ؛ در رابطه با مسائل منطقه یا در رابطه با بحث سوریه، بحث خاورمیانه، به‌ویژه این‌که این موضوع در زمانی اتفاق افتاده که آمریکایی‌ها، در واقع ترامپ دستور داد که بیت‌المقدس، به عنوان پایتخت اسرائیل شناخته شود و تا آخر سال جاری میلادی هم می‌خواهد سفارتش را به آنجا منتقل کند. این در واقع به ذهن من می‌آید که ممکن است ترکیه در آن چارچوب  در مقابل این موضوع نایستد؛ به‌رغم مواضع شفاهی که ترکیه داشته و ارتباط و اجلاس سران کشورهای اسلامی که برگزار کرد، اما شاید این بار در مقابل آن کوتاه بیاید، بحث‌های دیگر می‌تواند حتی در رابطه با ایران باشد که امتیازی در رابطه با ایران از ترکیه بگیرد، با توجه به فشارهایی که الان دارند و برعلیه ایران اعمال کنند.

 به نظر می‌رسد که بین روسیه و آمریکا هم هماهنگی‌هایی صورت گرفته؛ البته ما هنوز مطمئن نیستیم و نمی‌دانیم که ترک‌ها بگویند ما با ایران هم هماهنگ کردیم و اطلاع دادیم.  اما گفته می شود هماهنگی هایی با روسیه شکل گرفته است. یعنی این نشان می‌دهد که یک وحدت در تصمیم‌گیری بین ترکیه، روسیه و آمریکا بوده است. از طرف دیگر روسیه هم با توجه به این‌که بخواهد نقش برتر را در این قضیه ایفا کند و منافع خودش را دنبال کند، چراغ سبز را به ترکیه در این ارتباط داده که شاید در رابطه با بحث کنگره ملی سوریه  که قرار است در سوچی برگزار کنند و ترکیه گفته بود شرکت نخواهد کرد، این روند باعث شود تصمیم ترکیه تغییر پیدا کند.

 اما ترکیه اعلام کرده است به خاطر مقابله با تروریستها این روند را ایجاد کرده و امنیت خود را در خطر می‌بیند، این‌ روند را برای قلع و قمع مخالفان خود شکل داده، ولی به هر حال این می تواند جنگی نابرابر باشد.  این‌ موضوع به لحاظ حقوق بین‌المللی هم می تواند مورد بررسی قرار گیرد، چون از نظر حقوق بین‌الملل، دفاع مشروع زمانی تلقی می‌شود که از آن سو به این سو، یعنی از طرف خاک سوریه توسط کردها حمله‌ای صورت بگیرد و طبیعتا ترکیه حق دارد، اما حمله‌ای صورت نگرفته؛ ترکیه صرفا می‌گوید که این‌ها شاخه پ.ک.ک هستند و با آن‌ها ارتباط دارند و… حالا در آینده باید روندها را بیشتر دنبال کنیم. اهداف ترکیه در این رابطه متنوع است. ترکیه به دنبال این است که حوزه نفوذی برای خود در منطقه در شمال سوریه و در قسمت مرزی خود ایجاد ‌کند. در واقع در آن‌جا می‌خواهد نفوذ داشته باشد که از خودمختاری یا استقلال احتمالی و پیوند کردهای سوریه با پ.ک.ک و نیروهای تروریسیتی کردهای ترکیه جلوگیری کند و هم این‌که منافع خودش را همان جا داشته باشد.

این روند به هر حال فضای پساداعش در سوریه است. باید دانست که معادلات سوریه قبل از داعش و پس از آن به یک شکل تفسیر نمی شوند. حمایت امریکا از کردهای سوریه در گذشته به علت مبارزه با داعش بوده است و حال شاید این روند تغییر پیدا کرده است. ممکن است آمریکا هم در آن وادی در این قضیه با ترکیه هماهنگ بوده باشد و این اتفاق افتاده است.

موضوع دیگر که بر پیچیدگی موضوع بیشتر اضافه می کند تعدد نیروها در این مناطق حساس است.  نیروهای بشار اسد و حاکمیت سوریه بعد از خروج داعش، توانسته تقریبا حدود 55 درصد اراضی را تحت سیطره خود بگیرد و بتواند برا آنها تسلط پیدا کند، در مرز میان مناطقی که نیروهای اسد وجود دارند و در سوی دیگر هنوز نیروهای مخالف آن وجود دارند؛ حالا ترکیه هم آمده است و حضور پیدا کرده و همچنین نیروهای معارض دیگر این روند را پیچیده کرده است.

 هرچند ترکیه می‌‌گوید طرفدار تمامیت ارضی سوریه است، اما این احتمال می‌رود که عملا ترکیه در آن‌جا قصد دارد که بخشی را در اختیار داشته باشد تا در مذاکرات هم بتواند از این اهرم استفاده کند و به نظر می رسد آمریکا هم این را با موضع نرمی که در این رابطه داشته، پذیرفته است. احتمال می رود امریکا نیز با توجه به مجموع این روند، به لحاظ روند صلحی که در سوریه می‌خواهد شکل بگیرد، نقشه‌هایی داشته باشد و از آن رضایت دارد.

 بحث‌های ژئوپلتیکی هم این‌جا مطرح است؛ یعنی در کنار مباحث امنیتی، بحث‌های ژئوپلتیکی مطرح است که بحث موقعیت کردها، بحث شرق فرات و این‌که اتصالی به مدیترانه نداشته باشند و این مسائل هم است که همه اینها دست به دست هم داده و این روند را بوجود آورده است. از اینرو معادله پیچیده است وابهامات زیادی دارد و باید ببینیم به کجا می‌رود. بنابراین این‌ها نشان می‌دهد که ممکن است معامله‌های پشت پرده حتما صورت گرفته باشد.

حمله جدیدی شکل نگرفته است چون که ترکیه توانسته آنها را مهار کند، ولی کلا ترکیه نگران پیوند ژئوپلتیک میان کردهای سوری و کردهای ترکیه است. حالا پ.ک.ک به هر حال مبارزه می‌کند و ترکیه هم آنرا به عنوان گروهی تروریستی قلمداد می کند، همچنین برخی کشورها دیگر، ولی جالب اینجاست که روسیه این‌ها را جزو گروه‌های تروریستی نمی شناسد.

 ترکیه بیشتر نگران آینده است؛ البته این عملیات نشان داد نگرانی های آن بیشتر از این حدی که وجود دارد و مسائل دیگری هم وجود دارد؛ ترکیه اگر واقعا از این نگران است می‌تواند مرز خودش را بیشتر محکم کند.

می تواند نیروهای نظامی و مرزبانی‌اش را در این قسمت تقویت کند که پیوند گروههای تروریستی خارجی و کردهای داخل ترکیه شکل نگیرد، ولی این‌که کلا این درجه از حجم حملات شکل گرفته است، نشان می‌دهد که ترکیه فراتر از آن‌چه که نگرانی‌های امنیتی بابت کردهای خودش دارد ، بیشتر دنبال توسعه حوزه نفوذ در آن منطقه و معامله با بازیگران بزرگ است.

من فکر می‌کنم که ممکن است هماهنگی‌هایی که بین ترکیه و آمریکا و روسیه صورت گرفته، به نظر می‌رسد که در آینده به ضرر ایران تمام شود، یعنی ممکن است در کل هدف ایران باشد، یعنی این یک واقعیت است. به نظر می رسد که این سه کشور اگر هماهنگ شوند و ترکیه آن‌جا دست برتر داشته باشد، چون به هر حال ترکیه پایگاه ناتو است؛ به‌رغم اختلافاتی که با بعضی از کشورهای اروپایی و خود آمریکا دارد، اما به هر حال این ایران است که نه با آمریکا ارتباط دارد و نه با اسرائیل، ولی آن‌ها همه‌شان با هم ارتباط دارند. اگر اختلاف دارند، با هم ارتباط هم دارند، حالا صحبت هم می‌کنند، هماهنگی هم می‌کنند، مصالحه هم می‌کنند، پشت صحنه هم همکاری می‌کنند. لذا اگر این مسئله تقویت شود و واقعا روسیه و آمریکا در کنار ترکیه قرار بگیرند، این به ضرر ایران خواهد بود و قطعا با توجه به این‌که ترامپ و تیم آن مرتبا بعد از قضیه برجام، نفوذ منطقه ای ایران را مستمسکی برای دشمنی با ایران قرار داده اند و ترامپ شروطی برای آن گذاشت، دور از ذهن نیست.

 امریکا مخصوصا اذان دارد که ما نمی‌گذاریم ایران در سوریه و جاهای دیگر با همراهی حزب‌الله در سوریه و مخصوصا مرزهای اسرائیل حضور داشته باشد و مطرح می‌کنند ما بر علیه‌شان هستیم و اسرائیل هم در کنار ماست، از این رو دور از ذهن نیست که یک پیوند احتمالی بین روسیه، آمریکا، اسرائیل و ترکیه شکل ‌گیرد، که باید توسط دستگاه دیپلماسی کشور و دستگاه‌های ذیربط مورد آنالیز قرار گیرد.