کسائی فر متولد تهران، خیابان ری، کوچه بقایی، خانه سیدهاست؛ شاگردی پدر کرده و به آن افتخار می کند. با قاطعیت می گوید در کار شناخت و فروش فرش دستباف بر اسب زین شده، سوار نشده و در مغازه پدر به مانند شاگردی فرمانبری کرده، مغازه را جارو می‌کرده و در ادامه به حساب و کتاب‌ها می‌رسیده است. او تجربه ریاست اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران را هم در پرونده تجاری خود دارد. با او درباره چند و چون تولید، فروش و صادرات نخستین و برترین کالای غیرنفتی صادراتی ایران صحبت کردیم. این گفت و گو را بخوانید:
هم اکنون وضعیت فروش فرش دستباف در داخل کشور به چه صورت است؟
در زمانی نه چندان دور تمام کفپوش هایی که در کشور انجام می شد حتی مساجد، اماکن عمومی و مغازه از فرش دستباف بود اما این روش در ادامه تغییر کرد آن هم با تغییری که در ساختمان ها و نوع برداشتی که در استفاده از این بناها به وجود آمد (جایگزینی آپارتمان با خانه های قدیمی چند اتاقه). علاوه بر این تغییر سلیقه مصرف کنندگان نیز مزید بر علت بود لذا چنانچه امروز نتوانیم تغییر سلیقه مخاطبان را دنبال کنیم از بازار فروش و مصرف عقب می مانیم. البته این تغییر سلیقه در نقشه های فرش طی سال های اخیر تاثیرگذار بوده تا فرش به نگاه خریدار نزدیک شود.
اما مصرف؟
چون نگاه مصرف کننده تغییر کرده، فرش دستباف رقبای جدیدی یافته است؛ اعم از انواع کفپوشها، پارکتها، موکتها یا فرشهای ماشینی که تقریبا تمام نقشه های فرش دستباف را می بافند. اگرچه مقایسه فرش دستباف با دیگر کفپوشها غیرمنصفانه است اما باید پذیرفت که آنها وارد این میدان شده اند و توفیق هم داشته اند. با این وجود باید برای فرش دستباف فکر جداگانه ای کرد از این جهت که هنر است و لازمه آن هم این است که باید فرش دستباف را بیش از پیش به مردم شناساند. با اینکه در ایران زندگی می کنیم و فرش دستباف، هنر ایرانی است و ایرانی را در دنیا با فرشش می شناسند ولی شناخت ما از این هنر- صنعت کم است.
پیشنهاد شما چیست؟
باید حتما برای فرش دستباف اتاق فکر داشته باشیم تا ببینیم چطور می توان آن را احیا کرد. طبق آمارهای موجود و با وجود کاهش بافنده های فرش در حال حاضر یک میلیون و 200 هزار بافنده در سراسر کشور فعالیت می کنند. با احتساب اینکه هر بافنده سرپرستی یک خانواده 4 نفره را برعهده دارد جمعیت این صنف به حدود 5 میلیون نفر می رسد. از سوی دیگر چنانچه ارباب جمعی این صنف را با در نظر گرفتن دیگر رشته های فرش دستباف (فرش فروش، گلیم فروش، رفوگران و رنگرزان) 3 میلیون نفر در نظر بگیریم، سرجمع 8 میلیون نفر می شوند که در این مسیر تلاش می کنند؛ مسیری که علاوه بر اشتغالزایی بالا، کمترین هزینه را برای دولتمردان دربردارد. طبق آمار دیگری که داریم نزدیک به 20 درصد از 5 میلیون مترمربع فرش دستباف تولیدی سالانه کشور در داخل به مصرف می رسد که در نهایت آن هم صادر خواهد شد ولی هر سال حدود 4 میلیون مترمربع فرش دستباف باید صادر شود.
این رقم که الان صادر نمی شود؟
درست است، علت آن هم بخشی داخلی و بخشی خارجی است. در 3-2 سال اخیر در داخل افزایش دستمزد و قیمت مواد اولیه داشتیم؛ به علت تورم. بیش از 80 درصد ارزش فرش دستباف را دستمزد و مواد اولیه تعیین می کند. مشکل دیگری که فرش و فرش فروش دارد بحث خواب سرمایه است. از سوی دیگر یک زمان فرش دستباف جزو سبد خانوار بود اما اکنون این هنر- صنعت ایرانی از سبد خارج شده است. چرا، چون رقبای دیگر آمده اند و اینکه هزینه کردن برای آن از سوی مصرف کنندگان به صرفه نیست. اعتقاد ما بر این است که چون این هنر- صنعت جهانی متعلق به ایران است باید به سبد بازگردد.
فروش در بازار بین المللی چطور؟ از چه زمان کاهش پیدا کرد؟
از سالهای بعد از قطعنامه. در سالهای اخیر هم به دلیل مشکلات اقتصادی اروپا بازار فرش دستباف ایران کم رونق شده است. مرکز دپوی فرش ایران بندر هامبورگ است و تجار از اینجا فرش را به دیگر نقاط دنیا می برند اما در این سالها به دلیل تشدید مشکلات اقتصادی آلمان، آنها به مانند گذشته خریدار فرش ایران نیستند. از سوی دیگر آمریکایی ها فرش ایران را تحریم کرده اند و به هیچ روی امکان صدور فرش به این کشور وجود ندارد چراکه در هر مرحله ای باشد آن را توقیف می کنند. البته اتحادیه صادرکنندگان فرش در این باره نامه ای را نوشتند و تاکید کردند فرش دستباف تولید ملت است و فارغ از دولت هاست اما متاسفانه جوابی به آن داده نشد.
یکی از دلایل کاهش فروش فرش دستباف چه در داخل و چه در خارج از کشور را می توان عدم پاسخگویی تولیدکنندگان نسبت به سلیقه مصرف کنندگان دانست. در این سالها تنوع بالای سایر کفپوشها خود موجب کاهش جذابیت هنرـ صنعت ایرانی شده است. آیا در این باره اقدامی شده تا با رعایت سلیقه مشتری در تولید، فرشها بازار پسندتر شود؟
مشکلی که در تولید فرش دستباف وجود دارد عدم تمرکز کارگاه‌های تولیدی فرش دستباف است که این پراکندگی، کار رسیدگی به تولید و تولیدکننده را سخت می‌کند. نکته دیگر مرحله قبل از تولید است و آن اینکه سفارش پذیری ما مطلوب نیست.آن هم به خاطر مسائلی است که در فاصله زمانی سفارش پذیری تا تحویل کالا روی می دهد. فرش دستباف کالای زمانبری است و از آنجا که در مدت زمان تولید مواردی از جمله کاهش یا افزایش نرخ ارز، دستمزدها و… روی تولید اثر مستقیم می گذارد و امکان برنامه ریزی حساب شده را از تولیدکننده می گیرد، بنابراین او ترجیح میدهد سفارش پذیری را قبول نکند و پس از آماده کردن محصول آن را برای فروش به مشتری عرضه کند.
تکلیف چیست؟
بالاخره باید کسی باشد که تولیدکننده را حمایت کند. باید آن را پیدا کنیم. باید تفکری ایجاد کنیم که بیاید و برای مردم دنیا روشن کند که چرا فرش دستباف ایرانی از پاکستانی و هندی گرانتر است.
این کار تاکنون انجام نشده است؟
خیر. به این راحتی امکانپذیر نیست. دیگر اینکه موسسه ای يا ارگانی پیدا شود که بیاید و خلأ ناشی از تولید فرش دستباف را به دلایلی که گفتم، پر کند.
مگر مرکز ملی فرش این کار را انجام نمی دهد؟
این رسالت به مرکز ملی فرش داده نشده است.
از اهمیت شناساندن فرش دستباف به مصرف کننده ایرانی گفتید. منظور شما چه نوع شناختی است؟ به هر حال همه ایرانیان باتوجه به قدمت و سابقه این هنر- صنعت، آن را به خوبی می شناسند.
شناخت واقعی مصرف کننده از فرش دستباف؛ ببینید هم اکنون مصرف کنندگان خیلی از کالاها حتی تولیدات داخلی را می خرند اما آن را به طور کامل نمی شناسند. هم اکنون اغلب شهروندان فرش ماشینی را از فرش دستباف تمیز نمی دهند. ما باید به دنبال این باشیم که جایگاه فرش دستباف را به مصرف کننده بشناسانیم تا او بتواند خوب انتخاب کند. اگر چنین کردیم به طور قطع فرش دستباف به خانه همه ایرانیان راه پیدا خواهد کرد.
اتاق فکر را چه کسی باید ایجاد کند؟ بخش خصوصی یا دولت؟
هردو؛ هم اکنون مرکز ملی فرش به عنوان متولی فرش در کشور شناخته شده است و وظیفه آن سیاستگذاری است اما این مرکز از عهده همه کارها برنمی آید. به عنوان نمونه چنانچه اتحادیه ما بخواهد تبلیغاتی در صدا و سیما داشته باشد، مرکز ملی فرش نمی تواند به دلیل بالا بودن هزینه ها، حمایت کند اما در این میان نقش صدا و سیما بسیار حیاتی است چون فرش دستباف، هنر ملی است و اشتغالزایی بالایی دارد. بهترین اتاق فکر، اتاقی است که اعضای آن هم علم این کار را داشته باشند هم تجربه اش را.
فعال ترین برندهای فرش دستباف ایران در حال حاضر کدامند؟
برند ثبت شده بین المللی نداریم. الان بیشترین نوع فرش دستبافی که در ایران خواهان دارد، قالی تبریز است. شاید از نظر متراژ در صدر نباشد ولی از نظر ارزش فروش در رتبه اول است.
علاوه بر فرش تبریز چه نقشه های دیگری در ایران بافته می شود؟
بیشترین تولید فرش دستباف در حال حاضر در نایین، اصفهان، تبریز و استان وسیع خراسان است. اما با این حال اشتیاق به بافندگی فرش در کشور کم شده است.
