حمید آذرمند|با وجود پیشرفت‌هایی در توسعه شهر تهران، این کلان‌شهر با مشکلات و معضلات پیچیده‌ای مانند بافت‌های فرسوده، آلودگی هوا، مشکلات ترافیکی، ضعف حملونقل عمومی، معماری نامانوس شهری، ساخت‌وساز غیرایمن و نظایر آن مواجه است. علاوه‌بر مشکلات گسترده این کلان‌شهر، برخی رویه‌ها و شیوه‌های غیراصولی حاکم بر مدیریت شهری نیز هزینه اصلاح و ارتقای مدیریت شهری را افزایش داده است.
حال که مدیریت شهری تهران بار دیگر در آستانه تغییر قرار گرفته است به‌نظر می‌رسد تاکید بر برخی انتظارات مهم از شهردار جدید، خالی از فایده نباشد.
اصلاح الگوی درآمدی
یکی از اولویت‌های اصلی شهرداری تهران، اصلاح الگوی درآمدی و اتکا بر درآمدهای پایدار است. ساختار مالی سنتی شهرداری، منشأ عوارض و تبعات بسیار مخربی بوده است. بخش عمده‌ای از درآمدهای شهرداری تهران به جای اتکا بر درآمدهای پایدار و عوارض پرداختی شهروندان، بر درآمدهای ناپایدار مانند فروش تراکم و تغییر کاربری متکی است. طی دو دهه گذشته، شهرداری تهران فارغ از ملاحظاتی مانند محدودیت‌های حملونقل شهری، محدودیت امکانات امدادرسانی، محدودیت تاسیسات شهری، طرح‌های جامع شهرسازی، ملاحظات محیط‌زیستی و نظایر آن، از طریق فروش تراکم و مجوز‌های ساخت و ساز، برای تامین مخارج خود درآمدزایی کرده است. این رویه نادرست، تبعاتی مانند عدم‌شفافیت مالی، توسعه نامتوازن شهر، افزایش آسیب‌پذیری شهر در برابر حوادث طبیعی، دشواری امدادرسانی و مدیریت بحران در هنگام سوانح، گره‌‌های کور ترافیکی، تشدید آلودگی هوا و انواع تبعات اجتماعی و اقتصادی دیگر را به‌دنبال داشته است. جدا از آن، ورود شهرداری به مناسبات مالی فروش تراکم و تغییر کاربری، ناخواسته زمینه عدم‌شفافیت و برخی تعارض منافع را فراهم کرده و بر کیفیت ایفای وظایف حاکمیتی و نظارتی شهرداری‌ها تاثیر گذاشته است. لازم است به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم، الگوی مالی شهرداری تهران اصلاح شود و شهرداری مخارج خود را براساس درآمدهای پایدار تنظیم کند. البته این اقدام، نیازمند اصلاحاتی مانند حذف هزینه‌های غیرضرور، افزایش سلامت و شفافیت مالی و افزایش بهره‌وری و راندمان فرآیندها است.
افزایش شفافیت مالی
در دوره‌های اخیر، گام‌های مقدماتی در جهت شفافیت مالی شهرداری تهران برداشته شده و برخی اطلاعات در مورد قراردادهای کلان، عملکرد مالی و اطلاعات مدیران، انتشار عام یافته است که اقدامی در خور تحسین تلقی می‌شود. با این حال تا رسیدن به شفافیت کامل مالی، مسیر بسیار طولانی باقی است.
مجموعه بزرگ شهرداری تهران و ده‌ها سازمان و شرکت زیرمجموعه با گردش مالی کلان و حجم بسیار گسترده انواع قراردادها و مناسبات مالی، ناگزیر در معرض سوءاستفاده و فساد احتمالی است. این مساله زمانی حساسیت بیشتر می‌یابد که رویه‌هایی مانند ورود شهرداری به بنگاه‌داری و سرمایه‌گذاری‌های غیرضرور از گذشته رواج داشته است. یکی از اقدامات بسیار ضروری و مهم در دوره جدید، دستیابی به حداکثر شفافیت و حذف زمینه‌های فساد و رانت است. در این زمینه لازم است اقداماتی مانند انتشار گزارش‌های مالی تفصیلی شهرداری و تمامی شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته، شفاف‌سازی دارایی‌ها و بدهی‌های شهرداری، افشای جزئیات تمامی قراردادها، افزایش شفافیت و رقابت در برگزاری مناقصات و واگذاری طرح‌های عمرانی، اجتناب از فعالیت‌های تجاری و انتفاعی غیرضرور و نظایر آن به‌طور جدی پیگیری شود.
ارتقای استانداردهای زیستپذیری
بدون تردید یکی از اصلی‌ترین ماموریت‌های شهرداری‌ها، ارتقای استانداردهای زیستپذیری و کیفیت زندگی محیط‌های شهری است. در این زمینه اگرچه همواره اقدامات گسترده و متعددی در کلان‌شهر تهران انجام شده است، ولی همچنان این کلان‌شهر با استانداردهای مطلوب فاصله دارد. مشکلاتی مانند بافت‌های فرسوده، آلودگی شدید هوا، مشکلات ترافیکی، ضعف حملونقل عمومی، معماری ناهمگون شهری، ساختوسازهای غیرایمن و غیراستاندارد، احداث ساختمان‌های بلندمرتبه در معابر کم‌عرض و آسیب‌پذیری شهر در برابر سوانح، کیفیت و استاندارد زندگی در این شهر را کاهش داده است.
بخش عمده‌ای از مشکلات تهران، در اثر سهل‌انگاری نسبت به رعایت استانداردهای شهرسازی و اغماض نسبت به ساختوسازهای خلاف قاعده طی چندین سال گذشته به‌وجود آمده است. خروج از این وضعیت، نیازمند اقدامات گسترده‌ای است که پیش‌نیاز آن، تدوین راهبردهای بلندمدت در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است. در گام‌های بعدی لازم است شاخص‌های زیستپذیری مطابق با استانداردهای جهانی تدوین شده و برای هر یک از آنها برنامه‌ریزی شود. البته بدیهی است که جبران کاستی‌های چندین ساله، جدا از به‌کارگیری تمامی امکانات و مقدورات شهرداری، نیازمند مشارکت بخش خصوصی و حتی سرمایه‌گذاری خارجی، هم در تامین مالی و هم در اجرای پروژه‌ها است که البته آن نیز الزاماتی دارد.
هماهنگی در سیاست‌های کلان شهرسازی
بخشی از معضلات و مشکلات پیچیده شهرسازی در تهران در اثر ناهماهنگی بین شورای‌عالی شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی، شورای شهر و شهرداری تهران طی چندین سال گذشته شکل گرفته است. ناکارآمدی شورای‌عالی شهرسازی و هماهنگ نبودن شهرداران با مراجع سیاست‌گذاری کلان، کلان‌شهر تهران را دچار مشکلات عدیده‌ای کرده است. لازم است بین شورای‌عالی شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی، شورای شهر و شهرداری تهران حداکثر هماهنگی و هم‌افزایی شکل گیرد. در این زمینه از یکسو لازم است کارآیی و اثربخشی شورای‌عالی شهرسازی افزایش یابد و از سوی دیگر باید جایگاه نظارتی شورای شهر تقویت شود و شهرداری نیز نسبت به اسناد بالادستی و طرح‌های جامع شهرسازی، پاسخگو و مقید باشد.
تمرکز بر ماموریت‌های اصلی
قلمرو شهرداری تهران طی دو دهه گذشته گسترش بی‌‌حد‌و‌حصری پیدا کرده است. فعالیت بسیاری از ده‌ها شرکت و سازمان و موسسه بزرگ و کوچک زیرمجموعه شهرداری از قبیل فروشگاه‌های زنجیره‌ای، شرکت‌های ساختمانی، شرکت‌های خدماتی، شرکت‌های بازرگانی، موسسات مالی، موسسات فرهنگی و نظایر آن، اساسا به عنوان بخشی از وظایف ذاتی و اصلی شهرداری محسوب نمی‌شود و اغلب آنها قابل واگذاری است. یکی از اقدامات ضروری شهردار جدید تهران، کاهش تصدیگری شهرداری و واگذاری شرکت‌ها و موسسات غیرمرتبط با ماموریت‌های اصلی است. با این اقدام، شهرداری می‌تواند فارغ از گرفتاری‌ها و مشغله‌های غیرضرور، بر وظایف اصلی خود تمرکز کند.
